BdSpinoza

"DOOR DE BESTUDERING VAN ZIJN FILOSOFIE KAN HET HOOGSTE GELUK VOOR DE MENSEN BEREIKT WORDEN'. Wat een onzin! Vermoedelijk hebben de opstellers van deze tekst (Steenbakkers? Schuyt?, in het spoor van De Dijn en Van Bunge) gedacht dat zij daarmee getrouw Spinoza zelf weergeven. Spinoza zegt evenwel (Ethica 2/praef.) dat wij door bestudering van zijn werk komen TOT DE KENNIS VAN HET HOOGSTE GELUK, en dat betekent geenszins dat wij dan daardoor het hoogste geluk daadwerkelijk BEREIKEN. Boeken-kennis is niets minder dan vage en abstracte kennis die in ons leven niet bij machte is om heftige reacties te reguleren. De inhoud van de ETHICA, vooral deel 5, bewijst nou juist dat wij ervaringsgewijs, door duizenden invloeden, door scha en schande vanzelf tot hoogste wijsheid en hoogste geluk geraken. Dat is andere koek. Bestudering van de Ethica kan daartoe, evenals bestudering van andere wetenschappelijke werken, slechts een uiterst kleine bijdrage leveren, niet meer. HET IS VOLGENS ZIJN AUTEUR ZEKER NIET ZO DAT WIJ DAARDOOR GELUKKIG WORDEN, hoogstens een fractie minder ongelukkig. Zou de aangehaalde stelling waarheid bevatten, dan zouden al degenen in de wereld, die niet kunnen lezen of anderszins nimmer in aanraking met Spinoza's werk kwamen, jammerlijk misdeeld zijn. PS: Ik ga er bij de lezing van de stelling van uit dat het 'voor' moet worden opgevat als 'door'. Mocht dit korte woord toch echt als 'voor' zijn bedoeld, dat wordt de arrogantie nog onzinniger: wij, studenten van de Ethica, zouden alle mensen ter wereld gelukkig kunnen maken! Potsierlijk!.

Wim Klever 06-11-2009 @ 09:54

Inderdaad, niet 'DOOR DE BESTUDERING VAN ZIJN FILOSOFIE KAN HET HOOGSTE GELUK VOOR DE MENSEN BEREIKT WORDEN'. Dat is wellicht ietwat kort door de bocht geformuleerd (een affiche geeft ook niet zoveel ruimte om alles helemaal glashelder te zeggen – een affiche is geen essay maar een oproep).
Maar wie tot BEGRIP van Spinoza’s benadering komen, kunnen met de weg die hij wijst zeker hun voordeel doen. Ze gaan dan allerlei zaken - niet fatalistisch, maar toch - wat adequater en relativerend bezien. Dat boekenwijsheid, dat zelfs de grootste kennis van Spinoza’s boeken, 'niet bij machte is om heftige reacties te reguleren', bewijs jijzelf met je vaak heftige reacties op dit weblog.
Voor mij bestaat er al geruime tijd geen groter geluk dan het almaar meer ontdekken van betekenis(sen) die er in Spinoza's filosofie is (zijn) te vinden. Spinoza is zo'n rijke bron. Het is niet voor niets dat er almaar meer mensen zich met zijn filosofie bezig houden – en dat er meningsverschillen over ontstaan.
Want ondanks dat Spinoza heel goed wist wat hij zag door de gedachtelenzen die hij sleep, heeft hij zich op vele plaatsen toch niet geheel helder kunnen uitdrukken, zodat er alle ruimte is voor het zoeken naar en interpreteren van de betekenis van zijn ideeën.
En omdat hij een doel heeft – hij noemde zijn hoofdwerk niet voor niets Ethica – behandelt hij niet meer van de metafysica, epistemologie en antropologie dan hij nodig heeft voor het bereiken van dat doel: het aangeven van de weg om los te komen, ons vrij te maken van de passionele verslavingen en ons onbevooroordeeld open te stellen voor het kennen van de werkelijkheid.
De ontdekking van die Spinoza gun je ook anderen. Voor een mens is niets nuttiger dan andere mensen en zeker weinig nuttiger dan Spinoza. Prachtig dus dat de Amsterdamse Spinoza Kring samen met Paradiso jaarlijks een Spinozadag organiseert "Om meer mensen aan het hoogste geluk deel te laten nemen". Okee, een beetje ge-exalteerde omschrijving (wat zou het) om mensen de weg naar Spinoza te wijzen. Ik ben er blij mee dat ze het doen en hoop jou misschien ook straks in Paradiso te ontmoeten!

Stan Verdult 06-11-2009 @ 12:29

Dat ik vaak heftig of te heftig reageer, is dan toch een bewijs dat ik gelijk heb? De inzichten die jij aan de lectuur van Spinoza te danken hebt, kun je (of zou je hebben kunnen) ook langs vele andere wegen verkrijgen. Spinoza-studie, hoe nuttig, spannend, fascinerend en verblijdend ook, is daarvoor geen conditio sine qua non. Spinoza-studie is waardevol voor wetenschappelijk geinteresseerden die het naadje van de kous willen weten: hoe het zit met de mens. En voor dit specifieke doel (dat niet gelijk is aan geluk) kun je trouwens ook Lucretius gebruiken, of het Mahayana Boeddhisme, of de Zen-filosofie.- Dat je op een affiche niet alles kunt zetten, vormt geen excuus om er dan maar iets op te zetten wat kant noch wal raakt. Net zo min als je zulke dwaasheden op de achterkant van een nieuw boek over Spinoza moet zetten D.D.) - Ik ben zeker niet van plaan naar Paradiso te komen. Moet ik dan naar Schuyt of Steenbakkers gaan lusiteren die zich beiden verraders van het Spinoza's gedachtengoed hebben betoond? Ik heb er geen vertrouwen in dat zij thans iets goeds gaan vertellen over "Spinoza en de naastenliefde", waar zij toch permanent de TTP verloochenen. - Maar ik wens je niettemin een nuttige dag toe ter nagedachtenis aan Spinoza's verscheiden.

Wim Klever 06-11-2009 @ 13:36

We gaan niet bijeenkomen ter nagedachtenis van zijn verscheiden, maar van zijn geboorte. Dat met zijn geboorte - zeg ik naar Hannah Arendts begrip nataliteit - iets NIEUWS begon, dat gaan we die dag vieren.

Stan Verdult 06-11-2009 @ 15:28

OK, kleine storing in mijn geheugen. Ik moet aannemen dat de rest van mijn repliek niet wordt verworpen. Ik hen overigens nooit begrepen dat Hannah Arendt ies van Spinoza had opgestoken. Maar misschien bedoel je haar concept van nataliteit VAN WIE DAN OOK als punt van vernieuwing.

Wim Klever 06-11-2009 @ 17:41

Inderdaad, nataliteit als mogelijkheid van vernieuwing die elke generatie weer heeft en opneemt, bedoelde Arendt. En, denk ik , de een heeft in die vernieuwing een groter aandeel dan een ander. Die van Spinoza is uiteraard veel groter dan die van vele van zijn generatiegenoten.
En ja, een klein foutje op een gebied kan geen verwerping van andere gebieden inhouden.
Over Hannah Arendt en Spinoza schreef ik een uitgebreid blog
http://spinoza.blogse.nl/log/hannah-arendt-1906-1975-bleef-zonder-spinoza.html

Stan Verdult 06-11-2009 @ 19:27

SPINOZA

DE VERBETERING VAN HET VERSTAND

(Hertaling van de inleiding van de "Verhandeling over de verbetering des verstands")

INLEIDING

Door ervaring heb ik geleerd dat alles wat in het normale leven gebeurt geen inhoud heeft en onbelangrijk is en ik heb begrepen dat in alle dingen waar ik bang voor was, niets kwaads schuilt. Daarom besloot ik uiteindelijk te onderzoeken of er ook iets bestaat dat ‘echt goed’ is, dat je kunt leren kennen en waardoor je innerlijk helemaal in beslag genomen wordt, zonder dat iets anders nodig te hebben. Kortom, of er iets bestaat waardoor ik altijd gelukkig zou kunnen zijn.

Ik zeg ‘uiteindelijk’, want op het eerste gezicht lijkt het niet slim om voor iets dat onzeker is, iets zekers op te geven. Ik begreep wel dat je door roem en rijkdom veel luxe en comfort krijgt en dat ik die dingen moest opgeven, als ik serieus werk wilde maken van iets nieuws. Ik zag ook heel goed in dat, als genot, roem en rijkdom toch het meeste geluk brengen, dat ik die dan ook zou moeten missen.

Ik begon me dus af te vragen of het misschien mogelijk was op een nieuwe manier te leven, zonder dat het mijn normale maatschappelijke leven zou veranderen. Ondertussen heb ik dat al vaak geprobeerd, maar tot nu toe zonder succes.

Blijkbaar vinden de meeste mensen alleen rijkdom, roem (of beroemdheid) en genot het belangrijkste in hun leven. Door deze drie dingen worden ze zo in beslag genomen dat ze bijna nergens anders aan kunnen denken.
Bovendien zijn mensen zo op genot gericht omdat ze denken, dat iets goed is, als het direct bevrediging geeft. Maar na het genot komen vaak depressies en verwarring.

Ook door het streven naar rijkdom en beroemdheid worden mensen enorm afgeleid. Vooral als het uitsluitend daarom gaat, alsof je alleen daar gelukkig van wordt. Roem en rijkdom worden altijd als goed op zichzelf beschouwd, als het einddoel waar alles zich op moeten richten.
Mensen worden daardoor helemaal uit de koers gebracht. Bij genot heb je vaak nog gewetenswroeging achteraf, maar niet bij roem en rijkdom. Hoe meer je daarvan hebt, hoe meer tevreden je bent. Daarom wordt je steeds meer geprikkeld om er nog meer van te krijgen. Als je verwachtingen echter niet uitkomen, dan is er een grote kans op een diepe inzinking.
Beroemdheid is ook een grote belemmering, omdat je daarvoor je leven moet aanpassen aan de grote massa, door je net zo te gedragen als zij.

Ik begreep nu hoe dit soort dingen me in den weg stonden als ik echt werk wilde maken van een nieuwe manier van leven. Ik moest kiezen tussen twee dingen; tussen iets dat zéker goed is (roem en rijkdom) en iets waarvan dat nog helemaal niet zo zeker was. Dus werd ik gedwongen om goed na te denken over wat de beste keus was.

Tegelijkertijd realiseerde ik me wel dat, als ik alles zou loslaten om dit nieuwe doel te bereiken, ik dus iets goeds, dat onzeker is, zou kwijt raken voor iets dat weliswaar óók onzeker is, maar niet omdat het op zichzelf onzeker is, maar alleen omdat het moeilijk bereikbaar is.

Nog verder denkend kwam ik tot de conclusie dat het me alleen zou lukken om iets wat absoluut slecht is te ruilen voor iets wat absoluut goed is, als ik tot de essentie zou kunnen doordenken.

Ik moest wel, want ik zat in een diepe geestelijke crisis. Daarom probeerde ik met alle macht om een medicijn te vinden, ook al was het onbetrouwbaar. Net als bij iemand die weet dat hij zo ziek is dat hij dood gaat als hij niet snel een medicijn vindt. Hoewel je weet dat het medicijn onbetrouwbaar is, neem je het dan toch in, omdat het je enige hoop is.

Wat zeker niet helpt om in leven te blijven zijn de dingen waar ‘de massa’ naar streeft. Integendeel dat werkt juist tegen. Want vaak is rijkdom de oorzaak van de ondergang van de bezitters en rijkdom is altijd de oorzaak van de ondergang van bezitters die door hun rijkdom bezeten worden.

Er zijn heel veel voorbeelden van mensen die vanwege hun rijkdom bedreigd en vermoord worden. Ook heb je veel mensen die om schatrijk te worden zoveel risico nemen dat ze met hun leven moeten betalen voor hun domheid.
Net zoveel voorbeelden zijn er van mensen die de grootste ellende hebben doorstaan om beroemd te worden, of te blijven. Daarnaast zijn er legio voorbeelden van mensen die door een veel te grote genotzucht hun eigen dood hebben bespoedigd.

Ik realiseerde me dus dat al deze kwalen veroorzaakt worden doordat je voor je geluk helemaal afhankelijk bent van de objecten waar je met zoveel liefde naar verlangt. Want als je daar niet naar verlangt, maak je er ook geen ruzie over en wordt je ook niet droevig als het verdwijnt. Het kan je dan ook niet schelen dat het van een ander is, je bent niet bang en je voelt geen haat. Kortom, dan voel je niets.

Al deze emoties hebben alleen te maken met de liefde voor de tijdelijke dingen. Maar als je je liefde richt op iets dat eeuwig en oneindig is dan voel je ‘blijheid’ opkomen en depressies verdwijnen. Dat lijkt mij dus heel verstandig en ik vind dat iedereen daar met al zijn capaciteiten naar zou moeten streven.

Niet voor niets zei ik net, ‘als ik tot de essentie zou kunnen doordenken’ want ook al had ik deze dingen met mijn verstand nog zo goed begrepen, daarom was ik nog niet verlost van alle verlangen naar bezit, genot en roem.

Wat ik wel merkte, is dat zolang ik me op deze gedachten concentreerde, me dus niet met genot, roem en rijkdom bezig hield en serieus over mijn nieuwe levensdoel nadacht, dat ik me daardoor al een stuk beter, of getroost voelde. Toen begreep ik dus dat er wel degelijk een geneesmiddel bestaat tegen het verlangen naar genot, roem en rijkdom.

In het begin waren deze momenten zeldzaam en ze duurden maar kort. Maar hoe meer ik begreep wat echt goed is in het leven, hoe vaker het gebeurde en hoe langer het duurde.
Vooral nadat ik had begrepen dat het streven naar geld, genot en roem je alleen in de weg staat als het alleen daarom gaat en ze niet een middel zijn om iets anders te bereiken. Want als je ze wel als een middel tot iets anders ziet dan zullen geld, genot en roem helemaal niet hinderlijk zijn, maar kunnen ze juist heel goed van pas komen en dan zul je je ook vanzelf matigen.

Later ga ik hier verder op in, maar nu zeg ik alleen in het kort wat ik bedoel met ‘iets dat echt goed is’ en met ‘het allerbeste’.

Vooralles moet je in het oog houden dat de begrippen ‘goed’ en ‘kwaad’ relatief zijn. Één ding kan dus ‘goed’ of ‘kwaad’ zijn, afhankelijk van hoe je er naar kijkt. Dat geldt ook voor de begrippen volmaakt of onvolmaakt, want niets is op zichzelf volmaakt of onvolmaakt. Dit wordt veel begrijpelijker als je beseft dat alles volgens eeuwigdurende natuurwetten gebeurt.

Veel mensen zullen dat niet kunnen begrijpen, maar ze kunnen zich in ieder geval wel een voorstelling maken van een mens die veel volmaakter is dan zij zelf zijn. Ze zullen dan veel moeite doen om dit ideaalbeeld te bereiken.
Alles wat kan bijdragen aan dit doel noem ik, ‘echt goed’. Maar ‘het állerbeste’ is als mensen dit samen met anderen doen.

Later zal ik verder toelichten waarom ik vind dat het enige dat echt van waarde is in het leven, ‘het bewustzijn van de eenheid van het Verstand en de Natuur’ is.

Het doel waarnaar ik streef is om dat bewustzijn te bereiken en ik wil er voor zorgen dat zoveel mogelijk anderen dat ook bereiken. Met andere woorden, ik voel me gelukkig als ik moeite doe om anderen te overtuigen van het belang van dit bewustzijn.

Daarvoor is het nodig om de werking van de Natuur te begrijpen en vervolgens om een samenleving te creëren waarin zoveel mogelijk mensen dit ook kunnen begrijpen.
Verder moet je in die samenleving aandacht besteden aan ‘normen en waarden’, aan opvoedkunde, onderwijs en aan gezondheid. Techniek is ook belangrijk omdat daardoor veel dingen die moeilijk zijn gemakkelijk worden en je daardoor veel tijd en moeite kunt besparen.

Maar het belangrijkste is om iets te bedenken waarmee het verstand kan worden verbeterd en zuiver kan worden gemaakt, zodat je de dingen goed kunt begrijpen en zo weinig mogelijk fouten maakt.

Het zal duidelijk zijn dat ik vind dat het de doelstelling van alle wetenschappen moet zijn om bij te dragen aan de hoogst mogelijke volmaaktheid van de mens. De uiterste consequentie daarvan is, dat alles wat ons niet dichter bij dit doel brengt zinloos is en dat alles wat we doen er op gericht moet zijn om deze volmaaktheid te bereiken.

Terwijl je op dit doel gericht bent en, met vallen en opstaan, probeert je verstand op het rechte spoor te brengen, moet je toch leven. Daarom geef ik drie regels die het navolgen waard zijn en die we voorlopig maar even ‘goed’ zullen noemen.

I. Praat en gedraag je op het niveau van de massa, want als je je zoveel mogelijk aanpast bij hun verstand dan ben je het meest effectief. Bovendien heb je dan een open oor voor de waarheid.

II. Geniet van het leven maar zorg dat je gezond blijft.

III. Probeer alleen zoveel geld of andere dingen te krijgen als genoeg is om van te leven en gezond te blijven, terwijl je je aan de normen en waarden van het land houdt, tenminste voorzover die niet tegenstrijdig zijn met ons doel (…).

Hertaling HB

Haije Bouwman 06-11-2009 @ 22:32