Fritz Kaufmann (1881-1958) schreef één artikel over Spinoza – een juweeltje
Al dagen ben ik tamelijk in de ban van een bijzonder artikel uit 1940 over de filosofie van Spinoza. Voor ik er iets over zeg, lijkt me wel aardig om eerst even te vertellen langs welke serendipische weg ik op het Spinoza-artikel van Fritz Kaufmann stuitte. I.v.m. met mijn ‘research’ naar de eventuele connectie Mozart – Spinoza, kwam ik de beroemde socioloog en filosoof Alfred Schutz tegen die een uitvoerig boek over Mozart schreef waarin hij de componist als een groot filosoof typeerde.1) Ik wilde vervolgens nagaan of Schutz ook over Spinoza geschreven had, vond niets, maar kwam zo wel op een pagina met Husserl-literatuur, waarop naast Schutz ook een lijstje met werk van Fritz Kaufmann stond, waaronder deze titel:
Fritz Kaufmann, "Spinoza's System as a Theory of Expression." In Philosophy and Phenomenological Research. 1 (1940, 83-97. [ook opgenomen in de Duitse Spinozabibliografie]
En die titel maakte mij nieuwsgierig: twintig jaar vóór dat hét thema werd van Gilles Deleuze. Ik probeerde dus uit te vinden of het wellicht op internet te vinden was. Onder auteur met de titel kreeg ik geen hit, maar toen ik auteur met tijdschrifttitel ingaf bleek het onder die naam als PDF bij Gary Zebel te staan. Later zag ik dat het ook te vinden is op de website van Andrey Maidansky die het als tekst overnam en daarbij van de voetnoten eindnoten maakte.
Vervolgens keek ik of het artikel bij Gilles Deleuze voorkwam. Ja, maar Gilles Deleuze weidt één zin aan Kaufmann, waarmee hij hem simpel afserveert: "Some recent commentators have directly considered the idea of expression in Spinoza. Kaufmann sees in it a guiding thread trough the "Spinozist labyrinth," but he insists upon the mystical and aesthetic character of the notion in general, independently of the use of it by Spinoza." (volgt verwijzing naar Kaufmanns artikel) [Expressionism in Phillosophy: Spinoza. Transl. by Martin Joughin, Zone Books, NewYork, 1990 (oorspr. 1968), p.19]. En dat was het dan (maar intussen?)
Zie ook in Gilles Deleuze, Spinoza et le Problème de l’Expression [PDF]
Vervolgens lijkt hij niets met dat artikel te hebben gedaan. Maar zou de Franse filosoof die zoveel werk maakte van in-volvere & e-volvere, het ontwikkelen en inwikkelen, zodanig dat voor hem het woord plooi, ‘pli’ uiterst centraal kwam te staan, niet op weg zijn geholpen door dit artikel en b.v. de volgende passage daarin: “God’s essence in-volves existence. Consequently existence e-volves God’s essence. The whole of existence – the universe – is the version, or one version, through which the unity of his being unfolds itself.” [p. 87]
Fritz Kaufmann behoorde bij degenen met wie Husserl zijn fenomenologie ontwikkelde, maar hij ging zich overwegend met esthetica bezighouden. Ik volsta wat zijn biografie betreft met dit Lemma uit de Encyclopaedia Judaica:
KAUFMANN, FRITZ (1891–1958), philosopher. He was born in Leipzig, became *Husserl's
assistant at Freiburg, remaining there until 1936, when he joined the
Hochschule fuer die Wissenschaft des Judentums in Berlin. He left Nazi Germany
for America, where he taught at Northwestern University and the University of
Buffalo. He was a leading exponent of Husserl's phenomenology, which he helped
to make known in the United States, and wrote extensively on phenomenology,
aesthetics, and literary themes. His major works are Die Philosophie des
Grafen Paul Yorck von Wartenburg (1928); a posthumous volume, Das Reich
des Schönen – Bausteine zu einer Philosophie der Kunst (1960); and
articles on Buber, Cassirer, Thomas Mann, Nietzsche, Rilke, Goethe, Flaubert,
and Husserl.
[Richard H. Popkin] [Cf.]
Wat dan wel weer opvallend is, is dat zelfs Richard H. Popkin, de schrijver van dit lemma in de Encyclopaedia Judaica niet Kaufmanns artikel over Spinoza vermeldt!
Nu is inderdaad opvallend, dat moet ik Deleuze toegeven, dat Kaufmann de God-natuur a.h.w. antropomorfiseert door net als kunstenaars, ook de God-natuur als creatief en dús bewust werkzaam te zien. Maar als je je daaraan niet stoort en eraan voorbij leest, krijg je een buitengewoon interessant artikel, waaruit een grote deskundigheid in de hele filosofiegeschiedenis spreekt. Zoals hij laat zien hoe Spinoza substantie, attributen en modi uitlegt in tegelijk zowel ontologische als epistemologische termen - treffend. Voor mij was een eye opener dat Spinoza in zijn kritiek op het door Descartes geïntroduceerde dualisme in feite de aloude eenheid van zijn en kennis (betekenis) herstelde.
Ik ervoer dit nadat ik het intussen meermalen las, als een uiterst waardevol artikel, dat je ten onrechte zo zelden tegenkomt. Ik vind het (afgezien van het bezwaar waar je overheen kunt stappen) een stralend juweeltje.
_______________
1) in: Alfred Schutz, Mozart and the Philosophers. Collected Papers II - Phaenomenologica Volume 15, 1976, pp 179-200
Hans H. Rudnick, "Fritz Kaufmann's Aesthetics",
Louis Oppenheim, "Fritz Kaufmann's Literary Aesthetics as difined by his study of Thomas Mann", in:
E.F. Kaelin & Calvin O. Schrag (Eds.), American Phenomenology: Origins and Developments, Analecta Husserliana, Volume 26. Springer Science & Business Media, 1989 [books-google]
Christine Skarda & Fred Kersten, "Fritz Leopold Kaufmann" in: Lester E. Embree, Encyclopedia of Phenomenology. Springer Science & Business Media, 1997, 385-87 [books.google]
Christian Lotz, “Fritz Kaufmann (1891 -1958)” in: Hans Rainer Sepp, Lester E. Embree, Handbook of Phenomenological Aesthetics. Volume 59 van Contributions to Phenomenology. Springer Science & Business Media, 2010 [books.google]
Een overzicht van zijn werk [van hier waar mijn speurtocht aanving]
- See S. 96- 125: "Die Bedeutung der künstlerischen Stimmung," in: Festschrift E. Husserl zum 70. Gebeurtstag gewidmet, hrsg. v. Hans Georg Gadamer, 1929 [PDF]
- see pp. 394-96 for a complete bibliography of Fritz Kaufmann's work.
Het portret van Fritz Kaufmann trof ik aan op de website van het Leo Baeck Institute dat documenten van hem bewaart, maar daar wordt de foto niet meer getoond. [Cf ook]
