Georg Büchner (1813 – 1837) Spinozistisch geïnspireerd schrijver van Woyzeck
De jongestorven avant-gardistisch Duits schrijver en revolutionair Georg Büchner leefde veel te kort, eerst in Duitsland en later als politiek vluchteling in Zwitserland en Frankrijk. Deze periode waarin hij leefde wordt in West-Europa de Vormärz genoemd, een politiek zeer conservatieve tijd na de onrust van de Franse revolutie en Napoleon. Duitsland bestond uit een verzameling onderling ruziënde hertogdommen en koninkrijkjes, waarbinnen de verschillen tussen arm en rijk groot waren. De revolutie van maart 1848 in Duitsland en Oostenrijk, maakte een einde aan deze periode. Maar die maakte Büchner niet meer mee.
Büchner studeerde geneeskunde en hield zich daarbij intensief bezig met de anatomie. Hij bemoeide zich met de politiek, vooral als schrijver van toneelstukken, literaire kritieken, filosofische studies, o.a. naar Descartes en Spinoza en één politiek pamflet: De Hessische Landbode. Vanwege dit pamflet moest hij vluchten. Tijdens zijn verbanning schreef hij drie toneelstukken (Dantons Dood, Leonce en Lena en Woyzeck) en één kort verhaal, Lenz, dat hem beroemd maakte. Alleen Dantons Dood is nog tijdens zijn leven uitgegeven; (daarin zegt Payne: “Er is geen God… God kán de wereld niet geschapen hebben.”) De rest is pas na zijn dood uitgebracht door zijn broer. Lag Leonce en Lena als script klaar om uitgegeven te worden, van Woyzeck bestaan er alleen een aantal pagina's met scènes in een vrijwel onleesbaar handschrift.
George Büchner was diep getroffen door het spinozisme, dat diepgaand doorwerkt in zijn literaire en niet-literaire werk.
Zondag 20 februari zond BBC 3 radio een hoorspel uit van het toneelstuk Woyzeck (1837) dat nauwelijks een toneelstuk is, slechts een verzameling scèneschetsen en kladblaadjes, zonder paginanummering. Wat is de volgorde? De schrijver was gestorven voor het stuk gereed was. Door de poëtische maar cryptische manier waarop Georg Büchner deze schetsjes noteerde, is het de vraag wat er precies de bedoeling van was. Zo, omdat het uit fragmenten bestaat en geen klassiek opgebouwd stuk is, is Woyzeck wel gezien als het eerste moderne toneelstuk – waarbij een regisseur tamelijk vrij zijn gang kan gaan.
Woyzeck is een jonge soldaat die weinig verdient en een moeilijk leven heeft. Hij heeft een kind bij Marie met wie hij ongehuwd samenwoont en probeert hen zo goed mogelijk te onderhouden. Daartoe laat hij zich o.a. gebruiken als proefkonijn van een experimenterende dokter en wordt hij uitgebuit door een garnizoenskapitein die hem kleine opdrachten geeft. Wanneer Marie een verhouding begint met een tamboer-majoor, wat de kapitein en de dokter hem pesterig meedelen, doodt Woyzeck haar tenslotte met een mes en pleegt zelfmoord.
Dit hoorspel, dat bij de BBC niet meer te beluisteren is, werd afgelopen dagen in delen op internet gezet.
Woyzeck by George Büchner - translated by Gregory Motton.
Woyzeck ..... Lee Ingleby
Marie ..... Deborah McAndrew
Drum Major ..... Derek Riddell
Andres ..... Gerard Fletcher
Margret ..... Becky Hindley
Captain ..... Rob Pickavance
Doctor ..... Jonathan Keeble
Child ..... Perveen Hamilton
Original Music by Tom Lingard
Produced by Gary Brown
"Büchner was a political radical and an academic in natural sciences; he set out to write a political play in that he placed the common man as the central character. The script evolved in tandem with Büchner's research on the nervous system and cerebral lesions, together with his annotations of Spinoza, which he pursued to the day of his early death. But the play is more than a test case. It is a pyscho-drama that abolishes the hierarchy of suffering. The anti-hero may be inarticulate and he commits the most heinous crime but he is presented as a victim whose actions demand to be examined and understood. It has been claimed by both naturalists and expressionists." Zo lichtte de BBC toe.
________________
Taylor, Rodney: Perspectives on Spinoza in Works by Schiller, Büchner, and C.F. Meyer. Five Essays (ISBN: 9780820425023). New York, Bern, Berlin, Frankfurt/M., Paris, Wien, 1995.
Patrick Fortmann and Martha B. Helfer (Eds.), Commitment and Compassion. Essays on Georg Büchner. Festschrift for Gerhard P. Knapp. Rodopi, Amsterdam/New York, NY, 2012, 345 pp [Hier]
nl.wikipedia over Georg Büchner
[
