BdSpinoza

Hans Reichenbach (1891 - 1953) Ach, om hem nou "de anti-Spinoza" te noemen…

Hans Reichenbach werd geboren in Hamburg in 1891 in een joods gezin (dat tot de hervormde kerk was overgegaan) en was van 1926 tot 1933 professor in de filosofie aan de universiteit van Berlijn – hij was prominent aanhanger van het neopositivisme. Met de komst van het nazisme kon hij het beste maken dat hij weg kwam. Hij migreerde eerst naar Istanbul, waar hij tot 1938 doceerde, en vervolgens naar de Verenigde Staten van Amerika, waar hij tot aan zijn dood in 1953, professor was aan de University of California in Los Angeles. Voornamelijk hield hij zich bezig met wetenschapsfilosofie. Een belangrijk werk van hem was

Hans Reichenbach, The Rise of Scientific Philosophy. University of California Press, 1951 - books.google

Ook Spinoza trapte in “the rationalist fallacy”
Reichenbach ziet filosofie niet als een verzameling systemen, maar als een studie van problemen – traditionele filosofie zou het vooral gaan om het stellen van vragen. Speculatieve filosofen boden toch antwoorden, maar deden dat in een tijd waarin de wetenschap nog geen duidelijke resultaten (ware antwoorden) had bereikt. Het falen van die antwoorden wijt Reichenbach dan ook aan psychologische oorzaken: hun zoeken naar zekerheid en de behoefte aan morele richtlijnen deed hen pseudo-oplossingen aanbieden. Deze rationalistische valkuil, n.l. dat gebruik van de rede zonder hulp van waarnemingen, werd beschouwd als een bron van kennis over de wereld en ‘morele waarheden’. De auteur geeft daarvan voorbeelden uit Plato, Descartes, Spinoza, Kant en anderen. De empiristen konden dit niet voldoende pareren, daar hun de mogelijkheid ontbrak de mathematische kennisclaims te pareren. Pas toen vroeg in de 19^e eeuw nieuwe mathematische ontdekkingen werden gedaan, zoals van de niet-euclidische meetkunde, kon zo - aangevuld met vooruitgang in de natuurkunde, chemie, biologie en psychologie - een nieuw begrip van het universum en het atoom ontstaan. Dit veranderde ook de aard van de filosofie, waardoor filosofen niet meer aankomen met ‘dictaten van de rede’ maar eerder de resultaten van de wetenschap op hun consequenties bestuderen. Tot zover een samenvatting van de samenvatting van het boek.

Het boek werd ook in het Italiaans vertaald: H. Reichenbach, La nascita della filosofia scientifica [Il Mulino, Bologna, 1961]. Met het oog op dat boek schreef in mei van dit jaar

Saverio Mariani, “H. Reichenbach, l'anti-Spinoza,” in Ritiri Filosofici. Abstract: Through the reading of a classical Hans Reichenbach’s book, The Rise of Scientific Philosophy, we will try to set up two fundamental ways of looking at reality: the deterministic versus the indeterministic paradigm. From this point of view we will compare Reichenbach’s indeterministic position to Spinoza’s deterministic one as the latter is the polemic target of the work of the German philosopher. [cf. Ritiri Filosofici en ook academia.edu]

"Ethico-Cognitive Parallelism"
In het eerste deel van zijn boek behandelt Reichenbach de "speculatieve filosofie" en daarbinnen de zoektocht naar morele directieven en m.n. vanuit wat hij noemt "Ethico-Cognitive Parallelism", aldus samengevat: “[..] Plato and Socrates established the ethico-cognitive parallelism, the theory that ethical in-sight is a form of cognition, that is, of knowing. If a man commits immoral actions, he is ignorant in the same sense that a man who makes mistakes in geometry is ignorant; he is unable to perform the act of vision which shows him the good, a vision of the same kind as the one that shows him geometrical truth.”

Het uit de klassieke periode stammende geloof in rationalisme, de overtuiging dat waarheid en empirische werkelijkheid, gelijk op gaan, is volgens Reichenbach vooral veroorzaakt vanuit psychologische motivaties: de noodzaak om zekerheid te vinden voor hoe op een juiste manier te leven. Dit werd versterkt door het begin van de wetenschappers die werkte vanuit de overtuiging dat de natuur naar wiskundige wetten werkte.

En nadat hij daartegenover de joods-monotheïstische aanpak geschetst heeft, dat zich de ethische geboden van buiten, door hun God laat opleggen, behandelt hij Spinoza die in zijn ogen het ‘ethico-cognitive parallelism’ verder ontwikkelde. Zijn tekst over Spinoza neem ik hier op:

Zoals Reichenbach Spinoza en zijn Ethica zag
A philosophical system which presents the ethico-cognitive parallelism in its extreme form is the ethics of Spinoza (1652-1677). In this system, Spinoza goes so far as to imitate Euclid's axiomatic construction of geometry, hoping thus to establish ethics on as firm a ground as that of geometry. Like Euclid he begins with axioms and postulates and then derives theorem after theorem; his Ethics reads, in fact, like a textbook of geometry. In its first parts, the book is not ethical in our sense; it develops a general theory of knowledge. It then goes on to the treatment of emotions. Spinoza develops the theory that passions derive from inadequate ideas of the soul, corresponding to Socrates' theory that immorality is ignorance, and in a chapter entitled "of human bondage, or the strength of the emotions" he wishes to show that passions cause sadness and are therefore bad. We arrive at happiness when we overcome the power of the passions; the power to such liberation is contained in reason, as he explains in a chapter "of the power of the understanding, or of human freedom". His ethics is stoical, good is only the intellectual pleasure of knowledge; the happiness derived from emotional satisfaction and the joys of life, though not regarded by him as immoral, appears to him irrelevant with respect to morality and is only recommended, in a moderate dose, as a sort of food for the body, necessary to keep the body capable of doing everything that is in its nature.

Among philosophers Spinoza enjoys a high reputation; I think this reputation is more the merit of his personality than of his philosophy. He was a modest and courageous man, who stood up for his theories and realized his ethics in his own life. He earned his living by grinding lenses for eyeglasses and refused to accept an academic position because it would have restricted the liberty of his thought. From various sides he was attacked as an atheist, and he was expelled from the Jewish community of Amsterdam for his heresy. He remained indifferent to all criticism, was kind to everybody, and never showed any hatred.

When we separate his ethics from its logical form, it represents the creed of a dispassionate personality to whom selfcontrol and intellectual work appear as the highest good. By projecting his ethics into logic, he reveals that his admiration for logic was greater than his abilities in it; in fact, the logic of his derivations is poor, and they cannot be understood without many tacit additions and psychological interpretations. By no means can his system be regarded as at least internally valid, that is, as correctly derived from his axioms. His conclusions go far beyond the content of his premises. For instance, he takes over the ontological demonstration of the existence of God. But invalid logical constructions can still have the psychological function of strengthening subjective beliefs, and fallacious reasoning can be the indispensable instrument of a creed. Spinoza needed the logical form as a backbone to support him in his suppression of emotions, in his uncommon indifference to the pleasures of passion. The Socratic intellectualization of ethics was thus used by him, as by many of his predecessors, for the construction of an ethics that disparages emotion. That is perhaps the most preposterous outcome of the ethico-cognitive parallelism. From the time of the Stoics the conception of the philosopher as a man without passion has dominated public opinion and has made other people feel inferior when they found themselves unable to achieve such wisdom. I do not see why philosophers should live up to such a glorification of the impassive type. Those who derive satisfaction from impassivity I will not dissuade from their pleasure; but I do not see why the rest of us, whose pleasures are of a more human variety, should feel inferior. What makes life worth living is passion; this rule applies to philosophers, too, and it looks as though Spinoza's unfortunate passion for logic was not so different from the more sensational forms in which passion manifests itself in other persons.

Spinoza's deductive construction of ethics, with its intention of showing that ethical rules can be given a deductive proof, is a more elaborate version of Socrates' conception that virtue is knowledge. And it establishes this conception on an even more solid basis because it shows that ethical knowledge is not only a product of rational insight, but is also accessible to the most powerful technique of rational thought, to logical derivation. As in geometry, the axioms of ethics are merely the starting point of deductive constructions, which lead through chains of reasoning to further and further results. Ethics is knowledge not only because its first principles appear as "true", but also because it is subject to the principles of logical reasoning and admits of the technique of logical proof for the establishment of relations between moral laws—this is an argument which expresses the conception of Spinoza as well as that of Socrates and Plato."

In een eerder werk, Modern Philosophy of Science [University of California, December 30, 1947] kwam deze passage voor - pp. 135-50:  

"The destructive effect of modern analysis of mathematics extends into the field of ethics. The plan to derive ethical principles, like mathematical principles, from reason appeared plausible as long as mathematics was believed to be rational synthetic truth. But if all knowledge springing from reason is analytic and reason cannot select among different systems, each of which is consistent while it contradicts every other one, the ethico-cognitive parallelism renders a bad service to ethics. What would the author of an ethics constructed by the geometrical method have answered, had he been told that the geometrical method would justify, just as well, a non-Spinozist ethics? But I will not venture prophecies about the reaction of a Spinoza to the mathematics of the twentieth century and rather say what he should have answered: he should have admitted that if moral principles have a cognitive character, they are empty, since they would be knowledge derived from reason alone. ” [Cf.]

                                                        * * *

Reichenbach beschouwde dit zoeken naar morele directieven vanuit vaste natuurwetten als een filosofische intellectuele fictie om bepaalde nuttige psychologische, zuiver menselijke doeleinden te bereiken. Hierop ontstond een filosofische beweging die sterk van het rationalisme afweek: empirisme. Na Hume en zijn kritiek op het gebruik van oorzakelijkheid, raakte het spreken over wiskundige waarheden, en dat over de fysieke, empirische, door observatie ondersteunde werkelijkheid los van elkaar. Kant poogde het determinisme te herstellen door het inbrengen van de synthetische a priori oordelen: de onderbrengen van logische veronderstellingen en transcendentale kennis in de cognitieve vermogens van de mens, waarmee de eigenschappen van de objecten worden ‘gepakt’. Twintig jaar na de dood van Kant kwam deze poging tot herstel van het determinisme onder vuur te liggen via de ‘ontdekking’ of uitvinding van de niet-Euclidische meetkunde. Door Heisenberg’s latere onzekerheidsprincipe werd het aloude geloof in eeuwige en universele natuurwetten nog weer verder ondermijnd. Voor de subatomaire wereld zoals we die hebben leren kennen, maken we gebruik van statistische methoden die ons graden van waarschijnlijkheid over hun toekomstige toestand bieden. De voorspelling van de toekomst volgens het determinisme is volgens Reichenbach voorbij. We moeten het doen met probabilisme: wiskunde en geometrie zijn inhoudelijk leeg, analytisch (d.w.z. vertellen ons niets over hoe de wereld wordt gemaakt en over de toekomst ervan), integendeel empirische fysica is synthetisch (wat ons toelaat om probabilistische voorspellingen te doen over hoe de wereld in elkaar zit).

Saverio Mariani wijst er m.i. terecht op dat Reichenbach nogal overdrijft, enerzijds door het klassieke rationalisme en dat van Kant of dat van Spinoza allemaal over één kam te scheren – er zijn niet te verwaarlozen verschillen. Maar anderzijds is vooral de vraag of de wetenschap van het onvoorspelbare en hooguit probabilistische gedrag van atomaire deeltjes wel zoveel te maken heeft met hoe wij ons dagelijks leven leiden, waarvoor Spinoza een weliswaar sterk op de Stoïci gebaseerde aanpak, maar zonder hun 'vrije wil' -aanname ontwierp. Het heeft uiteraard weinig zin om de ‘vrije wil’ te willen redden uit de gaten die vanuit de kwantummechanica in het determinisme te ontwaren zouden zijn. Voor het vinden van werkzame handvatten voor een vreedzaam en gelukkig dagelijks leven, biedt Spinoza ons meer dan welke positivistisch e.o. kwantum mechanistisch georiënteerde filosoof ook.

"His treatment of Spinoza is also, to put it mildly, contradictory." Aldus reviewer Egon E. Bergel [in: The Western Political Quarterly, Vol. 5, No. 1 (Mar., 1952), pp. 145-147 cf.]. Maar om hem nou, zoals Saverio Mariani doet, "l'anti-Spinoza" te noemen, gaat misschien toch wat te ver. 

                                                                  Stan Verdult

____________

bronnen

plato.stanford.edu/entries/reichenbach/

en.wikipedia.org/wiki/Hans_Reichenbach

nl.wikipedia.org/wiki/Hans_Reichenbach 

www.filosofico.net/reichenbach.htm

Artikel van J J O'Connor & E F Robertson over Hans Reichenbach

spinoza | 29-12-2014 | 16:03 | Link | Reacties (6)