Hendrik van Bronckhorst (1636 - 1678) schreef lofdicht op Spinoza
Dit blog is tevens Op weg naar de cursus over de PPC [13]: het is namelijk in het kader van deze voorbereiding dat ik hier ook even aandacht aan geef. Van cruciaal belang voor de interpretatie van het spinozisme is het niet, zodat ik het ook in de serie Inutilis scientia Spinozana had kunnen opnemen, maar zover ga ik toch maar niet.
Na het voorwoord van Lodewijk Meijer op De beginselen van de wijsbegeerte, vinden we in de Korte Geschriften een gedicht “Aan dit boek” (vertaling van AD LIBRUM), ondertekend door J.B.M.D.
In aantekening 2 lezen we: “De afkorting staat waarschijnlijk voor: Ioannes Bouwmeester Medicinae Doctor. Zie K.O. Meinsma, Spinoza en zijn Kring (1896), p. 210-211. In de Nederlandse vertaling van Balling gaat het Latijnse gedicht vergezeld van een vertaling ervan (van de hand van Balling?) in 12 versregels en een zeer vrije parafrase in 24 versregels ondertekend: H. v. Bronchorst, M.D. Beide Nederlandse gedichten zijn afgedrukt door Gebhardt, dl. I, p. 614-615.”
Maar in het KB-exemplaar van de Nederlandse vertaling zijn die gedichten niet te vinden. Ra, ra hoe zit dat? [Cf.] Het gaat om
Renatus Des Cartes Beginzelen der wysbegeerte, I en II deel, na de meetkonstige wijze beweezen. Mitsgaders des zelfs overnatuurkundige gedachten ... Benedictus de Spinoza Amsterdammer. Alles uit 't Latijn vertaalt door P.B. t'Amsterdam: J. Rieuwertsz, 1664.
Onderaan neem ik het Latijnse versje en de Nederlandse versie op. Hier gaat me om de ‘vrije parafrase’ van H. v. Bronchorst, die waarschijnlijk Hendrik van Bronckhorst was. En wie was Hendrik van Bronckhorst? In de Briefwisseling, vertaald door F. Akkerman, wordt in Brief 48a, waarin een niet in de OP gepubliceerde brief aan Jarig Jellis wordt gereconstrueerd, geciteerd uit het reisverslag van Dr. Hallmann, waarin blijkt dat Spinoza bekend was met ene D. Bronckers. H. Hubbeling schrijft in de aantekening bij deze passage: "Waarschijnlijk Hendrik van Bronckhorst, doopsgezind en cartesiaan; hij promoveerde in 1658 te Leiden in de medicijnen; hij schreef het lofdicht op Spinoza, dat voor in de Nederlandse vertaling van Spinoza’s geschrift over Descartes (1664) staat.” (p. 490-91).
Hij was dus een van de vele artsen in Spinoza’s kring. Bij Frank Mertens vinden we nog in zijn Van den Enden en Spinoza (Uitgeverij Spinozahuis, 2012 - op blz. 47 noot 175) dat Hendrik van Bronckhorst zich voor de medicijnenstudie in Leiden inschreef op 1 november 1657 (zijn promotie in 1658 is dan wel erg snel!). Meer kan ik over hem niet vinden.
Mij intrigeert nu de vraag hoe het kan dat je “overal” (ook b.v. in Spinoza’s Levensoverzicht van Van de Ven in: Wiep van Bunge, Henri Krop, Piet Steenbakkers & Jeroen M.M. van de Ven (Eds.), The Bloomsbury Companion to Spinoza. Bloomsbury Academic, 2014 – books.gooogle) leest dat vooraan in de Nederlandse vertaling de genoemde gedichten gedrukt staan, terwijl ze in het KB-exemplaar niet te vinden zijn. Zou het kunnen zijn dat ze handmatig ingeschreven waren in het exemplaar dat Gebhardt onder handen had en waaruit hij ze transcribeerde? Enfin, laten we gewoon dat lofdichtje lezen dat ik overnam van Karel D’huyvetters*)
Aan den Leezer
De
God-verzaker swight: uyt heeft den Stoïcus:
Nu ’t hoogh-verlichte Breyn van een CarteSius
Het zijn van God betoogt, op wisz’ en ware gronden:
Dat deze Godheyt ook niet afhangt, of, gebonden
Aan ’t dwingend’ Nood-lot is, of wankkelend’ geval;
Maar, zonder oorzaak zelfs, een oorzaak van ’t heel-al,
En al-beweger van het wonderlijk gewemel
Des uytgebreyden Stôfs, aan d’ ongemeten Hemel,
Op Aarde, en in de Lucht. Wie acht nu voor geluk,
Dier dingen oorspronk te doorgronden Stuk, voor Stuk?
Die volg’ Renatus geest, herlevende in Spinoze;
Die leeze uyt deze blaân Natuirs-weets êêlste rózen:
En proeve, ’t geen zijn vlijdt heeft uyt dat werk gevist,
Wiskunstig toebereydt, en smaak’lijk opgedist,
Van God, Van Goed, van Ziel, van Stôf, en Stôfs-bewegen.
Doch ’t zouw volmaakter zijn, bedauwd’ het eens de Zegen
Van rijper oordeel, en ’t vernuft van BENEDICT,
Die in ’t bespieg’len van de waarheyt zich verquikt;
En poogt de grondt van Aardsz’, en boven-aardze zâken
Te peylen door ’t verstandt, en klaar bekent te maken.
Men voed’ dees yver met aanmoedigende Lof;
Op dat hy zelfs hier na, ontleden mach die Stôf,
Wat Ziel, wat Lichaam zy: en yeder laten lêzen
’t Eerwaardige geheym van ’t een en eeuwigh wezen.
H. v. Bronchorst, M.D.
[Later toegevoegde scan uit exemplaar van de Ver. Het Spinozahuis]
AD LIBRUM
Ingenio
seu te natum meliore vocemus,
Seu de Cartesii fonte renatus eas,
Parve Liber, quidquid pandas, id solus habere
Dignus, ab exemplo laus tibi nulla venit.
Sive tuum spectem genium, seu dogmata, cogor
Laudibus Authorem tollere ad astra tuum.
Hactenus exemplo caruit, quod præstitit; at tu
Exemplo haud careas, obsecro parve Liber;
Spinozæ at quantum debet Cartesius uni,
Spinoza ut tantum debeat ipse sibi.
I. B. M. D.
Aan het Boek
Zy
men u noeme een vrucht uit beter brein gheteeldt,
Oft dat ghy uit Des Cartes zijt herbooren
Klein Boexke, deze Gheest, die door uw’ blaad’ren speelt,
Is eyghen, en by niemant ooit te vooren
Zo rijk ghevonden, ‘t welk my dwingt uws Maakers Naam,
En lof tot an de sterren te verheffen:
En zo zijn gheest alleen alle and’re Schrijvers saam
In schranderheidt, en konst kan overtreffen
En ghy met recht de naam van zonder weergâe draaght,
Wensch ik, dat hy ‘t by u niet laat’ berusten;
Maar dat hem, ‘t geen hy an Des Cartes heeft ghewaaghdt,
Eens eind’lijk aan zich zelven ook gheluste.
J.B.M.D.
_________
*) Van Spinoza in Vlaanderen 22 december 2012. Uit de naam eronder heb ik de 'k' verwijderd, zodat er weer staat: H. v. Bronchorst, M.D.
Aldaar vindt u ook een verwijzing naar een eigen vertaling van Karel van Ad Librum: Lief boekje.
_____________
Toegevoegd 23 febr. 2015
Op dit blog volgen nog
Hendrik van Bronckhorst (1636 - 1678) maakte deel uit van de kring rond Spinoza [Cf.]
Hendrik van Bronckhorst (1636 - 1678) schreef lofdicht op Spinoza [vervolg 2] [Cf.]
