Herman Bakels (1871 – 1952} Hoe Spinoza in een bacterie te verpakken?
Onlangs stuitte ik weer eens serendipisch op een tekstje waarin Spinoza voorkomt. Door het Arnhems Leesmuseum werd het dunne boekje dat ooit was aangeschaft op internet gebracht:
H. Bakels, Door Jatho's kijkglas. Een woord naar aanleiding van de moderne-theologen-vergadering. Een verhaaltje voor alle pantheisten die nog nuchter denken kunnen. Met eene teekening. 's-Gravenhage, C. Bredee, 1911 - 22 blz. [cf. & PDF]. De schrijver zelf noemt het “een brochuretje”.
Een grappig verhaaltje met een serieuze ondertoon en strekking. Ik zal niet de wegen beschrijven die ik moest bewandelen om met zekerheid te achterhalen dat de schrijver van het stukje Herman Bakels was. De belangrijkste aanwijzing was de vermelding in de tekst van de door hem Bouquetje Polemiek. Toen deze veel schrijvende doopsgezinde predikant dit schreef stond hij, gezien de ondertekening, in Sint Anna Parochie.
Hij maakt zich er druk om dat een vergadering van ‘moderne theologen’ een sympathie-telegram gestuurd had aaneen Pruisische dominee Jatho, die op het stond in Pruisen uit de Landskerk gezet te worden. „Wat zijn we toch als een hollend paard, onnadenkend op hol geslagen! Wat hebben we ons met onze sympathiebetuiging gek in de vingers gesneden!" Hij verwijt de steunbetuigers dat zij meenden met een geestverwant-van doen te hebben: met een ook “vrijzinnig-godsdienstig mensch.” “Het doel nu van dit geschriftje is, den nuchteren goedwillenden lezer schel voor oogen te zetten dat Jatho géén geestverwant van een vrijzinnig-godsdienstig mensch kan zijn; om de eenvoudige reden dat hij niet in een eigenlijken God gelooft.”
Blijkbaar was die Jatho een verre voorloper van ds. Klaas Hendrikse die God niet als een zijnde maar als het veranderende, als gebeuren zag. Bakels drijft de spot met dit soort opvattingen en vooral met pantheïstische opvattingen die God pas doen denken in en door de mens. Het is wel grappig hoe hij de moeilijkheid schetst hoe een nog onbewuste God een Spinoza kon maken (die hem dan kon denken) of nog sterker: hoe kon hij een bacterietje zó maken dat daaruit ooit een Spinoza zou voortkomen, gegenereerd kon worden. Zie hoe hij de zorgelijke overwegingen van de halfbewuste 'pantheïstische God' beschrijft:
Blijkbaar lokt het grappige schrijven van de dominee tot navolging. Zo schreef
Jacob van Sluis, "Herman Bakels (1871-1952) en het godsbewijs vanuit de theepot," in: Doopsgezinde Bijdragen nieuwe reeks, 23 (1997) [cf.]
J. van Sluis schreef ook het lemma Herman Bakels in Biografisch Lexicon voor de geschiedenis van het Nederlands Protestantisme
Over Herman Bakels [cf.] - genealogisch
Marius Romijn is bezig met een dissertatie over "leven en werk van Herman Bakel" [cf.]
