Het Spinozabeeld van Erzsèbet Baerveldt
Dit door Erzsébet Baerveldt in 2004 gemaakte Spinozabeeld behoort tegenwoordig tot de kunstcollectie van Achmea. Het staat in een vergaderzaal in het hoofdkantoor te Zeist. “In het bronzen portret ten voeten uit van Spinoza door Erzsèbet Baerveldt staan de brokaat geborduurde zuilen respectievelijk voor de wetenschap en de wijsheid ieder aan een zijde, als tegenstelling of als onscheidbare delen.” [cf website LUMC]
Erzsébet Baerveldt (Nijmegen, 1968) is fotograaf, schilder, tekenaar, videokunstenaar en beeldhouwer. Ze studeerde in 1990 af aan de Akademie voor Beeldende Kunst en Vormgeving in Den Bosch en in 1993 ook aan de Rijksakademie Amsterdam. Tegenwoordig leeft en werkt ze in Amsterdam en Berlijn. Ze werd bekroond met de Charlotte Köhlerprijs en de Prix de Rome Beeldhouwen (1997).Sinds haar 14e, toen ze de historische figuur in een horror-prentenboek tegenkwam, is ze gefascineerd door de Hongaarse 'bloedgravin' Erzsébet Báthory (1560-1614), die door vererving een groot landgoed in Roemenië verwierf en over wie vele gruwelijke verhalen de ronde deden en die als vampier de geschiedenis in ging. Erzsébet Baerveldt koos haar tot alter ego en liet zich tevens inspireren door Lucrezia Borgia, Ophelia, Mona Lisa en Maria Magdalena.
Erzsébet Baerveldt over haar fascinaties: 'Zoals een vampier door het drinken van bloed van jonge vrouwen het eeuwige leven tracht te verwerven, probeert de kunst de menselijke wens te verbeelden om voor even de tijd teniet te doen en onsterfelijk te zijn'. In 1993 kreeg ze formele toestemming om haar voornaam van Sharon te wijzigen in Erzsébet, Hongaars voor Elisabeth. Dat mocht van de rechter, vanwege haar artistieke ambitie en diepgaande interesse voor de Hongaarse geschiedenis. Ze ontdekte dat ze dezelfde geboortedag heeft als de gravin. Ze begon Hongaars te leren, reisde naar het land en begon oude muziek uit die streek te verzamelen. Tenslotte liet ze door een laserbehandeling haar haargrens verleggen om nog meer op de gravin te lijken (het hoge voorhoofd was het schoonheids-ideaal).Hoever kan een kunstenaar in identificatie gaan en zichzelf zo tot een kunstobject omvormen.
Dit beeld van Spinoza én een beeld van Descartes maakte ze in 2004. In dat jaar had ze een solo-expositie in De Lakenhal te Leiden. Hans den Hartog Jager in NRC Handelsblad over die expositie: “Op Baerveldts nieuwste, kleine expositie in De Lakenhal in Leiden wordt echter duidelijk dat Baerveldt de bloedgravin achter zich heeft gelaten. Ze heeft haar thema verbreed: de geschiedenis in het algemeen is nu haar onderwerp, en dan vooral de manier waarop we die geschiedenis verwerken in het leven van alledag. De twee kernwerken op deze tentoonstellingen zijn niet voor niets twee beelden van Spinoza en Descartes die ze voor Leiden vervaardigde. […]. Beide filosofen verbleven enige tijd in Leiden en zijn in de vorm die Baerveldt ze heeft gegeven in de zeventiende-eeuwse Lakenhal goed op hun plaats - te goed misschien wel. Bij enigszins obscure onderwerpen als een bloedgravin, een oude wassen pop of mythische sfinxen verschaft Baerveldt zichzelf relatief veel vrijheid; bij Descartes en Spinoza lijkt ze verlamd te zijn geraakt door hun statuur en intellectuele grootheid. De buste van Descartes is slechts afwijkend doordat-ie in aluminium is uitgevoerd, het beeld van Spinoza valt vooral op door de iele, goudkleurige beentjes waarop de denker rust. Zijn hoofd en lijf zijn verder tamelijk `klassiek' op wat kabbalistische symbolen aan de achterkant na. Kijkend naar deze tamelijk brave beelden is de verleiding groot om nog eens een blik te werpen op de video Pièta waar we Baerveldt ongegeneerd zien worstelen met het lijf van de Verlosser. Het is jammer dat Baerveldt zich in de respectvolle Spinoza en Descartes-beelden niet op een soortgelijke wijze tot dit tweetal heeft durven verhouden. Baerveldts bescheiden eerbetoon is begrijpelijk en mooi, maar haar kunstenaarschap floreert bij de afwijking.” [Van hier]
Op de website van Filosofiemagazine is te lezen: Baerveldt maakte de beelden niet uit louter eerbetoon aan de twee denkers. 'Ik kan mij helemaal niet vinden in wat Descartes en Spinoza naar voren brachten', verklaart de kunstenares. Ze beschuldigt hen ervan alles te veel vanuit het verstand te benaderen, waardoor een eenzijdig beeld van de werkelijkheid tot stand komt. 'Daarom heb ik Spinoza meer in zijn joodse context geplaatst, door kabbalistische cijfers in de rug te krassen.' [Van hier]
Op een andere pagina van Filosofiemagazine is te lezen dat ten tijde van die expositie Erzsèbet Baerveldt nog geprobeerd heeft om haar beeld aan de stad Amsterdam te slijten. “Als het aan kunstenares Erzsèbet Baerveldt ligt, wordt het levensgrote bronzen beeld dat zij van Spinoza maakte in Amsterdam geplaatst. Tot eind mei is dat nog te bezichtigen in het Stedelijk Museum De Lakenhal in Leiden. Daarna moet het verkocht worden. De kunstenares heeft al contact gezocht met de organisatie van de Spinozalens.” [Van hier]
De stad Amsterdam had wellicht toen al plannen voor een ander Spinozabeeld? Ook de Internationale Stichting Spinozalens schafte het beeld niet aan. Wel deed dat Achmea, die het opnam in haar kunstcollectie. De heer Hans Meijs, Conservator Achmea kunstcollectie, bezorgde mij deze afbeeldingen én toestemming om ze die hier op te nemen.Daarvoor zeg ik hem langs deze weg graag mijn dank.
Bij Achmea wordt vergaderd onder het oog van Spinoza!
De door Erzsébet Baerveldt gemaakte buste van Descartes bevindt zich in de Beeldentuin Endegeest in Oegstgeest. Ze maakte het in 2000 in opdracht van de Stichting Kasteel Endegeest. Dit ter gelegenheid van het 350ste sterfjaar in 2000 van deze beroemde voormalige bewoner van het kasteel [zie hier].
Bronnen en nadere informatie
Behalve de al aangebrachte links, tevens nog informatie genomen van de website over de Achmea Kunstcollectie.
Erzsébet Baerveldt op wikiquote
werken van Erzsébet Baerveldt in de Rabo Kunstcollectie
Overzicht van exposities van Erzsébet Baerveldt op galerie.nl
