Ignorantia non est argumentum...
... zou Spinoza hebben geschreven.
Dit is weer zo'n aan Spinoza toegeschreven quote, waarvan je vele honderden hits in Google krijgt, maar die in Spinoza's werken in deze vorm niet terug te vinden is.
Maar in dit geval is makkelijk te achterhalen wie deze “Spinoza-uitspraak” in de wereld heeft gebracht: Friedrich Engels.
Friedrich Engels schreef in 1877 in samenwerking met Karl Marx het strijdschrift Herrn Eugen Dührings Umwälzung der Wissenschaft kortweg “de Anti-Dühring“ genoemd (het is de tekst waardoor Eugen Dühring van wie anders niemand meer zou hebben gehoord, blijvend aan de vergetelheid ontrukt is). De Anti-Dühring wordt beschouwd als een van de invloedrijkste marxistische teksten.
In het XIe hoofdstuk, “Moral und Recht. Freiheit und Notwendigkeit,” lezen we:
“Worauf wir nur mit Spinoza antworten können: Ignorantia non est argumentum, die Unwissenheit ist kein Beweisgrund.”
Daarbij is in deze tekstuitgave een eindnoot opgenomen, die naar ik aanneem van latere redacteuren stamt:
Engels heeft aardig de boodschap van de Praefatio van het eerste deel van de Ethica gepakt en daaruit het argument samengesteld. Door dat in het Latijn te geven, lijkt het net alsof hij Spinoza letterlijk citeert, hetgeen hij niet doet. Het wordt uitgelegd als “ein Ausspruch des Philosophen Spinoza im Streit mit Theologen, die die bestimmende Ursache aller Erscheinungen und Abläufe im Willen sahen und diesen als einzigen Beweisgrund für die Erklärung der Ursache aller Ursachen anführten, da sie keine andere Ursache wüssten.” [Cf.] Een goede samenvatting van Spinoza's bestrijding van de teleologie of de doeloorzaken.
* * *
Ik geef hier de vier passages, waaruit Friedrich Engels de uitspraak kan hebben samengetrokken (de vertalingen zijn van Henri Krop):
[1]
facilius enim iis fuit hoc inter alia incognita, quorum usum ignorabant, ponere et sic praesentem suum et innatum statum ignorantiae retinere quam totam illam fabricam destruere et novam excogitare.Ze vonden het immers gemakkelijker deze feiten te voegen bij de andere zaken waarvan het nut hun ontging en zodoende te blijven in hun aangeboren staat van onwetendheid, dan heel dit verzinsel af te breken en iets nieuws te bedenken.
[2]
Nec hic praetereundum est, quod hujus doctrinae sectatores, qui in assignandis rerum finibus suum ingenium ostentare voluerunt, ad hanc suam doctrinam probandam novum attulerunt modum argumentandi, reducendo scilicet non ad impossibile, sed ad ignorantiam; quod ostendit nullum aliud fuisse huic doctrinae argumentandi medium.Hier moet ook de aandacht worden gevestigd op het feit dat de aanhangers van deze leer, die hun vindingrijkheid wilden tonen bij het aanwijzen van de doeleinden van de dingen, een nieuwe vorm van redeneren gebruiken om hun leer te bewijzen, namelijk de herleiding niet tot het onmogelijke maar tot de onwetendheid.
[3]
Et sic porro causarum causas rogare non cessabunt, donec ad Dei voluntatem, hoc est ignorantiae asylum, confugeris.Zij zullen niet ophouden steeds maar weer naar de oorzaken van de oorzaken te vragen, totdat men zijn toevlucht neemt tot de wil van God dat wil zeggen tot de onwetendheid. ['asylum ignorantiae' vertaalt Glazenmakers met 'schuilplaats der onweetentheit']
[4]
Nam sciunt, quod sublata ignorantia stupor, hoc est unicum argumentandi tuendaeque suae auctoritatis medium, quod habent, tollitur.
Zij weten immers dat door het verdwijnen van de onwetendheid, ook de verwondering, dat wil zeggen hun enig middel om te overtuigen en hun gezag te handhaven, ophoudt.
* * *
Wel knap hoe Friedrich Engels hieruit de korte stelling "Ignorantia non est argumentum" wist samen te stellen. Daarbij zal hij vooral naar [2] hebben gekeken, maar de andere passages hebben meegewogen.
Reacties
Blog met de toegezegde vertalingen aangevuld
Stan Verdult 25-07-2014 @ 12:27