Inutilis scientia Spinozana [17] Arnon Grunberg over Spinoza en muziek
Als Yasha heeft Arnon Grunberg een column in de VPRO-gids. Zijn stukje voor de gids van deze week gaat over Spinoza, 'dus' kreeg ik dat toegestuurd van mensen die weten dat ik ook kleinspul op het terrein van Spinozana verzamel. Ik heb er deze aparte rubriek voor.
Ik zal hier niet zijn hele column overnemen, want dat heet plagiaat. Ik zal eerst zelf iets zeggen en daarna enige zinnen uit zijn stukje overnemen - dat heet citeren.
Hij begint ermee dat hij zich een
poos geleden met Spinoza heeft bezig gehouden en dat hij twee
artikelen over hem schreef en dat hij hem daarna aan de kant schoof
("zoals een sportvisser een vis loslaat nadat hij hem heeft gevangen").
Daar weten we op dit Spinoza-blog alles van (zie zoekvenster).
Hij vertelt dat hij "door omstandigheden de Ethica weer uit de kast" haalde. En daarna begint hij te schrijven over wat Spinoza over muziek schrijft in Ethica 4/Praef. Dat laatste schrijft hij er niet bij, maar dat is iets wat wij uiteraard weten [verder shrijft Spinoza nog over genieten van muziek in 4/45s].
Wat zouden die omstandigheden zijn? Zou hij misschien gevraagd zijn om te spreken bij de presentatie van het boek van Oane Reitsma e.a. (red.), Muziek ervaren. Essays over muziek en filosofie [Budel, Damon, febr. 2014] op 27 juni 2014 [cf.] en zich herinnerd hebben dat Spinoza iets over muziek ervaren schreef? Maar hij staat daar niet onder de sprekers vermeld, dus dat kan de aanleiding niet geweest zijn. Trouwens hij haalde het boek niet vanwege die passage uit de kast, want hij schrijft:
"Mijn oog bleef haken aan
deze zin, in de vertaling van Corinna Vermeulen: "Muziek
bijvoorbeeld is goed voor een melancholicus slecht voor iemand die
rouwt, en goed noch slecht voor een dove." Voor de goede orde,
Nico van Suchtelen vertaalt deze zin als: "Zo is bijv. muziek
goed voor de weemoedige, slecht voor de treurende, maar voor de dove
goed noch kwaad." Wat deze zin in beide vertalingen zo
aantrekkelijk maakt, is het apodictische en tegelijkertijd licht
ironische karakter ervan. Dat muziek voor de dove goed noch slecht
is, is zo evident dat het de stelligheid van het voorgaande deel van
de zin relativeert, want waarom precies zou muziek slecht zijn voor
een treurende of voor iemand die rouwt? En is er een wezenlijk
verschil tussen een melancholicus en iemand die treurt? Kunst als
medicijn is iets wat bijvoorbeeld Alain de Botten aanspreekt. De
ontkenning van het therapeutische karakter van kunst is een vorm van
hoogmoed. In het verleden heb ik mij weleens aan die hoogmoed
bezondigd. Nu weet ik echter dat vrijwel alles therapie is."
En
dan gaat hij nog een paar regels door met te beweren voor wie zijn
stukjes wel of niet therapie zijn...
Dat doet mij me wel afvragen: zou Muziek ervaren. Essays over muziek en filosofie wellicht aandacht besteden aan deze passage bij Spinoza?
* * *
Hier hoort natuurlijk muziek bij, speciaal voor de melancholici. Beluister hier het tweede deel, Aria, uit J.S. Bach's Orkestsuite in D, BWV 1068, uitgevoerd op originele instrumenten uit Bach's tijd door Voices of Music o.l.v. Hanneke van Proosdij & David Tayler.
