Johannes van Vloten (1818 – 1883) Zijn Spinoza-biografie staat op internet
Van Vloten zag Spinoza als “die geroepen was de eerste dagheraut te zijn eens nieuwen tijdvaks der wereldbeschaving" (Baruch d’Espinoza, p. 33). Zichzelf zag hij zeker als de tweede heraut.
Een blog over Jan Van Vloten schrijven, moest er eigenlijk wel van komen. Zijn naam is hier al in tientallen blogs voorbij gekomen, maar een blog apart over hem stelde ik steeds uit, omdat ik een beetje moeite met die man had. Uiteraard, gewaardeerd moet worden dat hij veel voor het onder de aandacht krijgen van Spinoza heeft gedaan, maar hij heeft er ook zulke eigenzinnige draaien aan gegeven. Busken Huet had het over zijn “zelfgebrouwen spinozisme”. Maar nu ik een aanleiding heb - ik wil doorgeven dat zijn Spinoza-boek integraal bij books.google is te vinden - maak ik een kort blogje over deze ‘kleurrijke figuur’ – wat wel het minste is dat men van hem zeggen kan: “hij was zeer strijdbaar, ontzag niets en niemand en bestreed diverse toonaangevende tijdgenoten van alle wetenschappelijke en vooral kerkelijke richtingen.” 1) Radicaal naturalistisch spinozist en liberaal humanist, “die op het snijvlak van Aufklärung en spinozisme op strijdvaardige wijze de rede inzette tegen het autoriteitsgeloof.” (C. Offringa 2) Wat hij deed met driftigheid en taalagressiviteit. (Roger Henrard 3) Voor 'n korte biografie: zie aan het eind van dit blog.
Hoe dan ook, ondanks fouten, is Van Vloten voor het oppakken van de studie van Spinoza in Nederland van groot belang. Hij heeft vanaf het midden der 19e eeuw Spinoza op de kaart gezet, onder meer door de uitgave (samen met J.P.N. Land) van diens Verzamelde Werken (Opera Omnia in 2 delen, 1882-1883). In totaal schreef Van Vloten tussen 1853 en 1883 bijna 60 beschouwingen over Spinoza. 4)
Het belangrijkst te noemen is wel zijn monografie Baruch d’Espinoza, zijn leven en schriften in verband met zijnen en onzen tijd, (1862), herdrukt als Benedictus de Spinoza, naar Leven en Werken, in verband met zijnen en onzen Tijd geschetst (1871).
Het was bij gelegenheid van deze herdruk dat hij voor het eerst het idee opperde van een standbeeld voor Spinoza. Toen dat op 14 september 1880 in Den Haag onthuld werd sprak hij zijn rede Spinoza: de blijde boodschapper der mondige menschheid.
Siebe Tissen noemt Johannes van Vloten’s Spinoza-biografie "ten dele zeker ook een autobiografie van Van Vloten zelf." 5) Welnu, een exemplaar uit de bibliotheek van de Universiteit Gent van deze biografie heeft Google op internet geplaatst. Dat wilde ik hier even melden.
- - - -
1) in: Metamorfoze, blad van het Bureau voor Conservering van Bibliotheekmateriaal, nr 16 (6e jaargang, juli 2002) [PDF]2) geciteerd door Albert van der Zeijden in Katholieke identiteit en historisch bewustzijn: W.J.F. Nuyens (1823-1894) en zijn 'nationale' geschiedschrijving. Uitgeverij Verloren, 2002, p 263/64). [books.google]
3) Roger Henrard, Wijsheidsgestalten in dichterwoord. Onderzoek naar de invloed van Spinoza op de Nederlandse Literatuur. Van Gorcum, Assen/Amsterdam, 1977, p. 31. Henrard heeft het uitgebreid over “De mondige heraut: Johannes van Vloten.”
4) In: Wikipedia
5) Siebe Thissen: POSTSCRIPTUM: HET LEVEN VAN SPINOZA VOLGENS MARGARET GULLAN-WHUR op 2 december 2000 [PDF]
Siebe Thissen heeft uiteraard ook veel informatie over Van Vloten in zijn De Spinozisten. Wijsgerige beweging in Nederland 1850-1907 (proefschrift & handelseditie SDU Uitgevers Den Haag 2000) [zie op zijn website]
Gedenkteken van Johannes van Vloten op de Grote Poot te Deventer, gemaakt door Hans Mes (1996)
Kote biografieJan van Vloten was zoon van een predikant, promoveerde in Leiden waarmee hij zich van de kerk afkeerde (1843). Van Vloten was beïnvloed door het werk van de Duitse theologen David Friedrich Strauss en Friedrich Schleiermacher. Hij was geboeid door taal- en letterkunde, geschiedenis, filosofie en theologie. Hij staat bekend als vrijdenker in de traditie van Spinoza, met een grote en luidruchtige betrokkenheid bij allerlei maatschappelijke kwesties.
De conatus in de filosofie van Spinoza zag hij bevestigd in de evolutietheorie van Darwin (1859). Hij zag Spinoza als een proto-darwinist.
Hij werd leraar Frans en geschiedenis aan het Rotterdams Erasmiaans gymnasium (1842-1846), en ontslagen wegens ‘volslagen gebrek aan orde’. Hij ging toen in Leiden filosofie studeren, verloofde zich met Elisabeth van Gennep, die bemiddelde ouders had. In 1854 werd hij hoogleraar Nederlandse taal- en letterkunde aan het Atheneum Illustre te Deventer. Nu kon hij trouwen met Elisabeth, met wie hij zeven kinderen kreeg (3 dochters en 4 zonen). De dochers werden bekend als "De gezusters van Vloten”:Martha (1857 - 1943), zij zou later met de schrijver Frederik van Eeden trouwen
Betsy (1862 – 1946), die trouwde met de kunstschilder Willem Witsen en etnomusicoloog Johann Sebastian Brandts Buys
Kitty (1867 - 1945), die met de dichter Albert Verwey trouwde In 1861 werd hij benoemd tot rector magnificus van het Atheneum Illustre. In 1862 voltooide hij zijn Baruch d’Espinoza, zijn leven en schriften in verband met zijnen en onzen tijd.
In 1867 werd hij ontslagen wegens ruzie met de kerk en de gemeente Deventer. In 1868 verhuisde het gezin naar Bloemendaal, vanwege de zee en de in dat jaar in Haarlem opgerichte allereerste MMS, waar zijn dochters hun school afmaakten.
In 1876 overleed de vader van Elisabeth, wat een flinke erfenis opleverde. Er werd een huis gebouwd in Haarlem en een reis gemaakt naar Scandinavië in 1878 en weer in 1881.In 1883 overleed Johannes van Vloten, op 65jarige leeftijd.
[Voor dit biografietje maakte ik gebruik van een verslag dat Jan de Koning maakte van de voorbije zomercursus van de Ver. Het Spinozahuis]
Francisca van Vloten, kunsthistorisch en letterkundig onderzoeker en schrijver, en achterachterkleindochter van Johannes van Vloten, schreef een driedelige biografische studie over haar betovergrootvader
Het Kostelijckst van Al. Een schets van Johannes van Vloten (I, Deventer 1991),
Een Hartstochtelijk Hemelbestormer. Johannes van Vloten in beeld (II, Deventer 1993)
Veelzeggend. Johannes van Vloten aan het woord (III, Deventer 1996)
