Jonathan Israel, eredocter Erasmusuniversiteit 2006
Professor Jonathan I. Israel werd een eredoctoraat toegekend op 8 november 2006 tijdens de Dies Natalis viering van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Dit programma en met name de toen gehouden speeches zijn nog steed op de website van de universiteit te vinden.
Speech prof.dr. Jonathan Israel
Radical Enlightenment, Mainstream Enlightenment and the World of Today
Recently he has concentrated on intellectual history, arguing that neither England nor France gave birth to the Enlightenment, but that the first and crucial leap toward modernity was in fact made in the Dutch Republic. His Radical Enlightenment. Philosophy and the Making of Modernity, 1650-1750 (2001) aims to rewrite completely the story of the European Enlightenment. According to Israel, the Dutch philosopher Spinoza (1632-1677), should be credited with being the first truly modern thinker.
Professor Israel’s most recent book, the sequel to Radical Enlightenment, is entitled Enlightenment Contested. Philosophy, Modernity, and the Emancipation of Man, 1670-1752 (2006).
Hier geplaatst om makkelijk terug te vinden. Maar ook om hier een kanttekening of liever een vraag bij bovenvermelde dankrede te plaatsen. Daarin geeft Israel aan hoe de 'three chief architects" van de Radicale Verlichting, Spinoza, Bayle en Diderot, de 'gelijkheidsdoctrine', het basisidee van gelijkheid, dat is 'the equivalence, liberty and reprocity of individual wills', verspreidden.
Het is uiteraard heel bijzonder hoe erudiet en eloquent Jonathan Israel de buitengewoon grote verdienste van Spinoza voor de Radicale Verlichting propageert, in dikke leerzame boeken en lezingen, waaruit veel is op te steken.
Maar zo vraag ik: uit welke tekst is bij Spinoza diens gelijkheidsgedachte te vinden? De verwijzing naar de voor iedereen gelijke conatus, acht ik wat mager. Dat is trouwens een dynamische levenstrek die mensen met alle entiteiten delen. Er zijn vele plaatsen bij Spinoza te vinden, waarin hij in het geheel niet van een gelijkheidsgedachte uitging. Denk aan het regelmatig terugkomende onderscheid tussen de enkele wijzen en de grote massa; vergeet daarbij niet zijn legitimering in TP (als het maar 'bij wet' is) van het uitsluiten van vrouwen en mensen in afhankelijke jobs in de politiek. Naar deze topoi verwijst Israels niet. Ik weet wel dat Spinoza iedereen, dus ook elk lid uit de massa, de mogelijkheid toerekende zijn rede goed te kúnnen gebruiken en zich dus (hoe moeilijk ook) tot 'wijze' kon ontwikkelen en ook zouden de uitsluitingen bij wet gewijzigd kunnen worden, maar om daaruit nou a.h.w. zijn propageren van gelijkheid te besluiten...
Israel noemt in zijn toespraak wel heel dikwijls Spinoza, maar citeert alleen anderen die in zijn geest (zoals door Israel gereconstrueerd) schrijven. Als er wél zo'n duidelijke tekst bij Spinoza te vinden zou zijn, zou Israel die zeker geciteerd hebben.
Het poilitieke denken heeft veel aan Spinoza te danken, maar zijn aanhangers moeten uiteraard niet overdrijven.
