BdSpinoza

Karl-Anton Nowotny (1904 – 1978) zocht Spinozahuis op de 'Langen Bogert' in Schiedam

Deze Oostenrijkse etnograaf en kunsthistoricus, die vooral bekend werd om zijn studies naar de Midden-Amerikaanse culturen, heruitgaven van codices en analyses van iconografie en symbolisme in deze culturen, had in Wenen antropologie, kunstgeschiedenis en ook filosofie gestudeerd. Na de Tweede Wereldoorlog verwierf hij een assistent-functie aan het Volkenkundig Museum in Wenen en bracht het daarna tot een leidende positie in de afdeling voor Midden- en Zuid-Amerika. Nadat hij in 1954 zijn Habilitation Thesis geschreven had, gaf hij les aan de universiteit en in 1964 verwierf hij een interim-hoogleraarschap aan de afdeling Antropologie en Afrikastudies in Mainz en het jaar erna werd hij hoogleraar aan de Universiteit in Wenen in antropologie en oude Amerikaanse culturen. Hij deed intensief studie naar de oude Mexicaanse culturen en hun documenten, en deed onderzoek naar diverse etnische groepen in Noord- en Midden-Amerika, op welk terrein hij een groot expert werd. In 1977 keerde hij terug naar Wenen, waar hij in 1978 overleed.

Wat waarschijnlijk niemand weet, wat je nergens tegenkomt, bijvoorbeeld ook niet in het “In memoriam Karl Anton Nowotny” van de hand van Ulrich Köhler [in: Zeitschrift für Ethnologie, Bd. 104, H. 1 (1979), pp. 7-11], is dat Karl A. Nowotny belangstelling had in Spinoza. En niet zo’n beetje, maar zo sterk dat hij op onderzoek uitging. Daar kwam ik achter doordat ik een artikel ontving dat Aad J. van der Tang in Scyedam schreef, het blad van de Historische Vereniging Schiedam, waarvan hij van 1979 – 1985 redacteur, en van 1987 - 1994 voorzitter was [“Spinoza en Schiedam.” In: Scyedam, Jaargang 10, nr. 5, 1980]. De tekst van dat artikel (dus zonder afbeeldingen) kreeg Rikus Koops toegestuurd nadat hij n.a.v. een reactie op een blog hier, navraag was gaan doen in Schiedam naar “de Langen Bogert”. Dat artikel geeft later wellicht nog gelegenheid om nog eens uitgebreider op terug te komen. Nu citeer ik graag uit het begin van dat artikel het deel dat gaat over deze Nowotny aan wie ik om die reden dit blog wijd. Wat volgt is dus een stukje uit dat artikel van Aad van der Tang. [Toevoeging 24 juni 2014: inmiddels is dit stuk opgenomen op de website Oud Schiedam, cf.]

Een zekere dr. Karl A. Nowotny van het Museum für Völkerkunde te Wenen 'verraste' in 1958 de toenmalige gemeentearchivaris van Schiedam, drs. P.Th. Kuyer, met een brief waarin hij vroeg op een kaart aan te geven waar vroeger de hofstede 'De Lange Boomgaart' had gelegen, alwaar Spinoza in de winter van 1664/'65 enige maanden had doorgebracht. Kuyer, nieuwsgierig geworden, verzocht Nowotny hem mee te delen, hoe hij aan die informatie gekomen was. In een uitvoerige brief legde de Weense geleerde hem de zaak uit: Blijkens Colerus, een van Spinoza's eerste biografen, woonde destijds in Schiedam een broer van Simon Joosten de Vries, de boezemvriend van Spinoza. Toen Simon de Vries Spinoza tot zijn enige erfgenaam wilde benoemen, weigerde hij dat omdat hij Simons broer in Schiedam niet te kort wilde doen. Wel werd overeengekomen, dat Spinoza na Simons dood (hij overleed in 1667) een jaargeld zou worden uitgekeerd (de Schiedamse De Vries bood hem fl 500,--; Spinoza was echter met fl 300,-- tevreden). De Schiedamse De Vries betaalde ook hetgeen Van der Spyck na Spinoza's dood nog van hem te vorderen had, dit om te tonen dat de overledene hem een goed vriend was geweest. Wat 'De Lange Boomgaart' betreft: deze hofstede, gelegen in de voormalige heerlijkheid Oud-Mathenesse, was eigendom van de Schiedamse familie van Simon Joosten de Vries. Gegevens hierover had Nowotny ontleend aan K.O. Meinsma, Spinoza en zijn kring ('s-Gravenhage, 1896) [...]. Indien deze hofstede nog bestond, redeneerde Nowotny, dan bezat Schiedam het derde Spinozahuis in Nederland. (Tijdens een bezoek aan Schiedam in 1957 had hij er tevergeefs naar gezocht.)
En om het belang van Schiedam in dezen nog eens te benadrukken merkte hij op: 'Die Schiedamer Freunde sind für Spinoza insofern von allergrösster Bedeutung gewesen, weil sie ihm ermöglichten, die letzten 10 Jahre seines Lebens sorgenfrei zu verbringen.'

                                               * * *

Volgt een uitvoerig genealogisch onderzoek waaruit blijkt dat degene die na de dood van Simon Joosten de Vries in 1667 nog tien jaar een jaargeld aan Spinoza uitkeerde uit diens erfenis niet zijn broer was maar zijn zwager, de man van zijn zus: Alewijn Gijsen.

Bijna 300 jaar later, in 1957, zou Karl-Anton Nowotny dus in Schiedam op zoek gaan naar het huis op de Langen Bogert, naar het huis waar Spinoza een kortstondige inwoner van de heerlijkheid Oud-Mathenesse was geweest. Hij moest het toen doen zonder de kaart die ervan bestond, namelijk de overzichtskaart van het hoogheemraadschap van Schieland die Floris Balthasars (1563-1616), samen met zijn zoon Balthasar Floris van Berckenrode in 1611 voltooide en die bewaard is gebleven. Maar als hij de locatie al zou hebben gevonden, het huis waar Spinoza enige maanden had verbleven bestond al lang niet meer – is waarschijnlijk al ergens vroeg in de 19^e eeuw gesloopt.

spinoza | 27-03-2013 | 22:21 | Link | Reacties (2)