Klever's Spinozana Redux [14] Laboratorium
Vandaag het 14e stukje van Wim Klever uit zijn boekje Zicht op Spinoza. Twintig tijdschetsen, Heuff/Thesis, Amsterdam, 1994. Die hoofdstukjes worden geleidelijk aan op internet geplaatst.
Vandaag het hoofdstukje 'Laboratorium' (p. 64 – 67)
Als u op onderstaande afbeelding klikt, krijgt u de scans van het hoofdstukje te lezen. Enige aanvullende opmerkingen van Wim Klever volgen hieronder.
Er is een aparte inhoudsopgave van al deze stukjes.
DE VERGETEN EN/OF ONTKENDE SPINOZA.
Helaas kom je in de literatuur bijna nooit iets tegen over Spinoza's intensieve experimentele activiteiten. Het stukje dat ik daaraan heb gewijd, is nog erg onvolledig en zou bovendien, juist door zijn accent op een bepaald onderdeel van Spinoza's Boyle-kritiek, ook nog de verkeerde indruk kunnen wekken dat Spinoza in het algemeen een broertje dood zou hebben aan experimenteren. Het tegendeel is waar. Wat hun liefde voor experimenteren betreft, waren Boyle en Spinoza aan elkaar gewaagd. Beiden deden ook hydrostatische proeven. Boyle rapporteerde daarover in 1669 in zijn PARADOXA HYDROSTATICA. Spinoza heeft dit werk aangeschaft of gekregen - het bevond zich in zijn boekerij.
In hetzelfde jaar zien wij Spinoza aan Jelles uitgebreid verslag doen van een ingewikkelde hydrostatische proef om eventuele verschillen in waterdruk in een horizontaal buizenstelsel te kunnen meten en vaststellen (Brief 4). Door timmerlieden had hij een houten buis laten maken van 10 voet lang, waarop hij drie loodrecht staande buizen liet monteren, waarvan er eentje weer een vat water moest kunnen dragen. Men stelle zich eens voor wat een toestand dit moet zijn geweest in de achtertuin van de woning, waar hij logies genoot. Ze waren, zegt hij, met drie man druk bezig en hadden nog de extra moeilijkheid te overwinnen dat zij geen 'horloge' beschikbaar hadden om de tijd te meten. Daarvoor behielpen zij zich wederom met water dat zij door en kromme glaspijp lieten lopen. Het experiment zat technisch heel knap en voorbeeldig in elkaar. In feite beschikte Spinoza langs deze weg reeds over de kennis die in de negentiende eeuw werd toegepast in het zo typisch Hollandse verschijnsel van DE WATERTOREN.
Tenslotte verwijs ik hier naar mijn wetenschappelijke publicatie: "Anti-falsificationism: Spinoza's theory of experience and experiments", in Edwin Curley and P.F.Moreau (Eds), Spinoza. Issues and Directions. The Proceedings of the Chicago Spinoza conference (Leiden etc. Brill 1990) 124-136.
Wim Klever
* * *
NB
Het plaatje van 'The chemist', dat ik hier even Spinoza in zijn laboratorium laat verbeelden, is gevonden op de site met de fraaie collectie alchemistenprenten van Arthur Brinkman.
