Lotte Brunner’s Dagboek over Constantin Brunner en Spinoza
Door de blogs die ik voorbije weken schreef, over Georg Wienbrack’s Spinoza-buste en over Ernst Altkirch, kreeg ik interesse in dit boek: Lotte Brunner, Es gibt kein Ende. Die Tagebücher (Hansa-Verlag, 1970). Het bleek voor slechts een paar euro te koop en ik kreeg het keurig toegezonden door een Duitse antiquair (de post verdient er meer aan). Het boek was nog helemaal ‘als nieuw’ – ik was duidelijk de eerste lezer van dit exemplaar.
Het is niet zomaar een dagboek: het is een notitieboek dat Lotte in 1903 begon om er opmerkingen van haar stiefvader Constantin Brunner die haar frappeerden en die zij waard vond vast te houden, in te noteren. Opdat ze niet verloren zouden gaan. Misschien deed ze dit aanvankelijk alleen voor zichzelf, maar vanaf een gegeven moment moet ze beseft hebben dat dit voor anderen, biografen en andere studenten van Brunners filosofie, van belang kon zijn. Ze moet al vroeg beseft hebben dat zij in de bevoorrechte positie verkeerde dat ze het ontstaan van denkbeelden van nabij meemaakte. Zij moet zich ervan bewust zijn geweest dat ze de door haar genoteerde gedachten van haar vader, die ze soms door vragen van haar kant uitlokte, voor begrijpen en interpreteren van gepubliceerde werken van groot nut konden zijn. Als zij, terwijl ze behoorlijk begaafd was, dingen niet begreep konden ook latere lezers wellicht sommige dingen niet begrijpen. Wat zij zou opschrijven in haar ‘dagboek’ is pas vele jaren na haar dood op 30 april 1943 in het vernietigingskamp Sobobor, in 1970 uitgegeven als ‘Die Tagebücher.’
Zelf kwam Lotte de eerste jaren niet in haar ‘dagboek’ voor. Haar eerste notitie is van 3 september 1903, maar pas op 13 oktober 1911 noteerde ze een herinnering over haar eigen leven. En nog pas weer later zou ze zichzelf in haar dagboek inschrijven doordat ze ook wandelingen en uitstapjes met haar vader beschrijft (nooit met haar moeder, ze was een duidelijk vaderskind; hij was niet haar biologische maar werd wel haar geestelijke vader). En ook ging ze meer en meer eigen gedachten formuleren om daar vervolgens de reactie van haar vader over te vragen, die ze steeds met aanhalingstekens weergeeft. Het is nooit onduidelijk van wie welke woorden zijn. En het gaat haar vooral om haar vader. Ze ziet zichzelf als een soort Eckermann en zijn gesprekken met Goethe. Waar het Lotte om te doen is, blijkt duidelijk uit een aantekening van 1 oktober 1916: “Ich habe Inge [von Holtzendorff] gebeten, was sie kann und mag von Vaters worten niederzuschreiben, damit es erhalten bleibt.”
Wat mij het meest opviel – en daarom schrijf ik dit blog – was hoeveel opmerkingen over Spinoza in dit dagboek voorkomen. Zo vaak als de naam van Spinoza valt – alsof hij een afwezige huisgenoot was. Op minstens 66 plaatsen in het boek kon ik iets over Spinoza vinden. De Brunners leefden a.h.w. met Spinoza. Of het leek alsof Lotte voortdurend aan een privé-Spinoza-cursus deelnam. In veel van haar aantekeningen was zij zelf over iets van Spinoza begonnen en noteerde zij de reactie en uitleg van haar vader. Ook zijzelf, zoveel moge duidelijk zijn, was zeer in Spinoza geïnteresseerd.
Het is duidelijk dat dit boek door de Brunner-geleerden als een goudmijn kon worden gebruikt. Juist ook voor een studie over hoe Brunner over de filosofie van Spinoza dacht, is dit een rijke bron. Je vindt dan ook vele citaten eruit in het boek van Jürgen Stenzel, Philosophie als Antimetaphysik: zum Spinozabild Constantin Brunners [Königshausen & Neumann, 2002].Een vergelijkbaar boek als dit ben ik in de Spinozakunde nog niet tegengekomen. Dit is uniek.
Hier en in een paar komende blogs zal ik enige van die teksten brengen. Het gaat mij daarbij er vooral om iets van die omgang tussen Lotte en Constantin m.b.t. Spinoza over te brengen. Daarbij zal uiteraard ook iets blijken over het eigen Spinoza-beeld van Brunner, maar dat precies te karakteriseren is niet de opzet van dit blog.
Reacties
You are doing some very impressive work on Brunner. I think that you will find that with this endeavor "es gibt kein ende" is an apt description!
Barrett Pashak 12-07-2013 @ 17:53
@ Barrett Pashak from http://constantinbrunner.info/
There certainly comes an end to my Brunnerian inspiration
But first still follow some more blogs
Stan Verdult 12-07-2013 @ 20:20