Maurits Leon (1838 - 1865) schilder van een Spinoza-tafereel
Met dit blog wil ik graag enige aanvulling bieden op een heel aardig artikel van Adri K. Offenberg, "Fictie rond Spinoza." 1) Hij heeft daarin informatie bijeengebracht over wat er bekend was over onderstaande staalgravure en over de maker van het oorspronkelijke olieverfschilderij dat aan deze gravure ten grondslag lag, te weten Maurits Léon. [In zijn tijd werd zijn naam als Léon geschreven, tegenwoordig wordt hij meest als Leon aangeduid]
‘Spinoza voor zijne regters’, staalgravure van J.H. Renneveld (1832–77), naar een verdwenen schilderij (ca. 1865) van Maurits Leon (1838–65). Afkomstig uit: Jacob van Lennep, Willem Moll en Johannes ter Gouw, Nederlands geschiedenis en volksleven in schetsen (Leiden 1868–72). De scène stelt Spinoza voor ten overstaan van de bestuurders van de Amsterdamse joodse gemeente, die hem willen verbannen. [Van de UVA]
Maurits Leon werd op 10 maart 1838 in Den Haag geboren als tweede zoon van advocaat Dr. David Léon en Sarah de Vries – een Sefardische familie in redelijke welstand. Als 11-jarige jongen kreeg hij al les van de schilder Huibert van Hove. In 1856 ging hij in Antwerpen studeren aan de Koninklijke Academie, waarna hij naar Amsterdam trok en verbonden werd aan de studio van de schilder Pieter Greive. Vanaf 1859 exposeerde hij zijn eerste acht romantische schilderijen (“onbekend waar deze zich bevinden,” volgens Offenberg, maar hierna blijkt toch dat er enige boven water zijn). Vanaf 1862 begon hij als student van David Bles in Den Haag 2) zich te interesseren voor diens historische interesse [hierna een paar historische taferelen] en verdiepte hij zich in joodse thema’s, met name de joodse eredienst. Hij was waarschijnlijk de eerste joods-Nederlandse schilder die taferelen uit de joodse religie en de geschiedenis van de Portugese joden in Nederland ging schilderen.
[Christiaan J. Roosen: Maurits Leon. Probably the first Jewish painter of Jewish subjects in the Netherlands (1990; jhm)
Offenberg noemt de volgende items (wat ik van hem citeer kleur ik blauw):
• “Voorbereiding voor den Priesterzegen bevindt zich in particulier bezit,”
[was sold at Sotheby's Tel Aviv, 17 April, 2001, lot 118. Cf. Hier]
Daarover is op de website van het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis te vinden: “de kunstschilder Maurits Léon liet zich door De priesterzegen (gedicht van Estella Dorothea Salomea HERTZVELD, 1863) inspireren tot een schilderij.” Daarover uitvoeriger 3)
• “Het oprollen van de Heilige Wetsrol of "Celila (omwinding van de Torarol)" is thans eigendom van de Joodse Gemeente Den Haag.” Het is van 1862 [cf hier].
Daarover is een aardige anekdote te vinden in het Algemeen Handelsblad van 10 april 1866; die schreef over een vergadering van “de inschrijvers voor de oprigting van een 's Gravenhaagsch Museum.” En dat het museum in oprichting al een geschenk ontvangen had, namelijk "de schilderij van onzen talentvollen, te vroeg aan de kunst ontvallen stadgenoot Maurits Léon, op de laatste Amsterdamsche tentoonstelling met het gouden eeremetaal bekroond "de ontwinding der heilige wetsrol" voorstellende, welke door den vader des overleden kunstenaars voor dit doel werd aangeboden." [noteer: Ontwinding werd oprollen/omwinding].
Aan dit schilderij is enigszins te begrijpen dat Léon soms wel als "de joodse Rembrandt" werd gezien.
• ‘Rabbijn in Gebed’, verblijfplaats onbekend.
• Van een Synagoge-interieur (‘Israelitische Binnenkerk’) is de verblijfplaats onbekend.
Hier wordt van dit schilderij, dat in 2004 door Sotheby's uit een particuliere colectie is verkocht, verondersteld dat dit mogelijk het schilderij "interieur van een Synagoge" is. " Interior of a Synagogue, although not his best-known work, aroused great expectations at the time." 4)
• ‘Spinoza voor zijn regters’ - "Kort voor zijn dood op 7 oktober 1865 werd zijn thema de Amsterdamse-joodse geschiedenis. Hij voltooide dat jaar het olieverfschilderij ‘Spinoza voor zijn regters’, waarvan alleen de staalgravure van Rennefeld getuigt."
• “Het historiestuk ‘De Amsterdamse Schout verstoort de dienst op de Grote Verzoendag’ bleef onvoltooid en is niet meer traceerbaar.”
Verder in het hoofdstuk tracht Offenberg de bronnen te achterhalen die Leon tot zijn schilderij ‘Spinoza voor zijn regters’ konden hebben gebracht. Ik ga hier verder met informatie die later in internet verscheen.
Tot zover de stukken die Offenberg noemt. Ik voeg daaraan vanuit internet de volgende toe:• In juni van dit jaar kwam het Joods Historisch Museum in het bezit van Maurits Leon’s 'De Kleine Savoyaard' (1857). “Met 'De Kleine Savoyaard' debuteerde Maurits Leon in september 1859 op de tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters bij Arti et Amicitiae in Amsterdam. Het werk verbeeldt de hoofdpersoon uit Alexandre Guirauds treurdicht 'Le Petit Savoyard' waarin een kleine jongen uit het arme hertogdom Savoye op reis gaat naar Parijs om daar te bedelen met een marmot in een kistje. Dit gedicht was gebaseerd op de toestroom van arme kinderen vanuit de Savoie - in het bergachtige grensgebied tussen Frankrijk en Italië- die gedwongen door ellendige leefomstandigheden hun toevlucht zochten in Frankrijk en met name Parijs. Met de opbrengst van de verkoop van de publicatie Elégies Savoyardes, (1822) waarin het voornoemde gedicht was opgenomen, werden de kinderen financieel ondersteund. [Van Joods Historisch Museum]
• Der Stillebenmaler in seinem Atelier, 1859 [Sale Date: Jul 5, 2003] • The card game [Sale Date: Nov 23, 1993][Beide genoemd op artnet.com]
• ‘Broodzorg’
's Gravenhage, 26 Junij. Gisteren heeft H.K.H. Prinses Marianne op nieuw een bezoek gebragt aan de tentoonstelling van schilderijen van levende meesters alhier. Het heeft H.K.H. behaagd aan te koopen de stukken No 291, "Broodzorg," van Maurits Léon, te Amsterdam, No 175 en etc.” In: Algemeen Handelsblad 28-06-1861
• "Grootmoeder" van Maurits Léon uit Amsterdam, is karakteristiek bewerkt. Vermeld in: Algemeen Handelsblad van 13 juli 1881 over de tentoonstelling van kustwerken van levende meesters in het gebouw van kunsten en wetenschappen in Utrecht.
• Willem III verklaart tegenover de Engelse gezanten dat hij zich tot aan de dood toe zal verdedigen. Anno 1672. Van Maurits Leon. Doek, olieverf; gemonogrammeerd, 1862; 53×41,5; 5)
Opschrift van dezelfde afbeelding in 6) Maurits Leon, Willem III wijst de vredesvoorstellen van Arlington en Buckingham met kracht van den hand (1862) Amsterdams Historisch Museum
• De kamerdienaar van Jan Willem Friso sterft tijdens het beleg van Rijssel - Anno 1708. Van Maurits Leon. Doek, olieverf; gesigneerd, 1862; 54×42; 5)
In het Dagblad van Zuidholland en ’s Gravenhage van 11 oktober 1865 verscheen het volgende bericht:
Het gedicht op zijn grafsteen (op de Joodse Begraafplaats Den Haag nr 7/126) werd geschreven door de bekende (van oorsprong Haagse) dichteres Estella Hijmans-Hertzveld. 7)
Noten
1) Adri K. Offenberg, "Fictie rond Spinoza." In: Cis van Heerum (Red.), Libertas philosophandi. Spinoza als gids voor een vrije wereld. Amsterdam. In de Pelikaan, 2008
2) Judit Targarona Borrás & Ángel Sáenz-Badillos (Eds.): Jewish Studies at the Turn of the Twentieth Century: Judaism from the Renaissance to modern times. Brill, Leiden, 1999, p. 173. Aldaar o.a. “Christiaan Roosen saved this artist from oblivion.” Noot:
Roosen, Chr. "Maurits Leon: The making of a Jewish Artist." Jewish Art, 16-17 (1990-91), 46-52
3) Judit Targarona Borrás, Ángel Sáenz-Badillos (Eds.) Judaism from the Renaissance to modern times. Jewish Studies at the Turn of the Twentieth Century (Volume 2) [Proceedings of the 6th EAJS Congress, Toledo, July 1998. Judaism from the Renaissance to Modern Times, European Association for Jewish Studies]. BRILL, 1999 [books.google]
4) In: DUTCH ART IN THE NINETEENTH CENTURY.BY G. HERMINE MARIUS TRANSLATED BY ALEXANDER TEIXEIRA DE MATTOS with a photogravure and 130 reproductions in half-tone. LONDON ALEXANDER MORING LIMITED (THE DE LA MORE PRESS) 32 GEORGE STREET, HANOVER SQUARE, W. - 1908 [Wikisource]5) In: Dedalo Carasso (red.), Helden van het vaderland. Onze geschiedenis in 19de-eeuwse taferelen verbeeld. De historische galerij van Jacob de Vos Jacobszoon 1850-1863. Amsterdams Historisch Museum, Amsterdam 1991. [Bij DBNL en DBNL]
6) In: Petra Dreiskämper: Redeloos, radeloos, reddeloos: de geschiedenis van het rampjaar 1672. Uitgeverij Verloren (Volume 3 van Verloren verleden), 1998, p. 67 [books.google]
7) In "De Joodse Begraafplaats aan de Scheveningseweg in Den Haag." VOM-Reeks¸ Gemeente Den Haag, 1992, p. 71 [als e-boek te raadplegen; daaruit de foto van Maurits Leon's portret en van Celila (omwinding van de Torarol)"]
Citaten uit kranten uit kranten.kb.nl