Me’ir Halevi Letteris (1800–1871) Hebreeuws slachtoffer om Spinoza

Het werd tijd dat deze belangrijke figuur uit de Galicische Haskalah in een blog hier wordt herdacht.

Deze Oostenrijkse geleerde en invloedrijke Hebreeuwse dichter en vertaler werd geboren in Zolkiev (Oostenrijks Galicië, nu Oekraïne) als lid van een joodse familie van drukkers die oorspronkelijk uit Amsterdam kwamen. Op zijn twaalfde stuurde hij een Hebreeuws gedicht op naar Nachman Krochmal, die toen in Zolkiev woonde. Vervolgens maakte hij kennis met Krochmal, die hem aanmoedigde tot studie van de Duitse, Franse en Latijnse literatuur. In 1826 ging hij naar de universiteit van Lemberg (nu Lviv), waar hij vier jaar filosofie en oosterse talen studeerde. In 1831 trok hij naar Berlijn waar hij Hebreeuws corrector in een drukkerij werd, en later kwam hij in een vergelijkbare job in Presburg, waar hij redacteur van een groot aantal waardevolle manuscripten werd. Vervolgens verhuisde hij naar Praag, waar hij in 1844 de graad van doctor in de filosofie behaalde.

In moeilijkheden om Spinoza
In 1845, publiceerde Letteris zijn artikel “Toldot he-hakham ha-hoker Barukh Shpinozah z'l [zikhrono li-verakhah]” [Biografie van de filosoof Baruch Spinoza, moge zijn nagedachtenis een zegen zijn]. Hij was zich kennelijk niet bewust geweest van de gevoeligheid van de joodse gemeenschap inzake Spinoza (men vond het portret te flatteus, maar vooral de toepassing van die zegenspreuk die voorbehouden was aan gewaardeerde doden, werd hem kwalijk genomen). En zo werd Letteris, op grote persoonlijke kosten, meegesleurd in een tumultueus debat waarin zijn vrienden, zelfs degenen die meer gematigde maskilim waren, zich geroepen voelden zich van hem los te maken.
Daniel B. Schwartz wijst er in zijn The First Modern Jew: Spinoza and the History of an Image op dat "the article was the first ever to be devoted to Spinoza in Hebrew literature." [p. 81]
Zijn 'faux pas' werd Litteris vele jaren niet vergeven en hij werd van alle kanten bestreden, b.v. door Luzzatto uit Padua die hem kwalijk nam dat hij die 'verrader' die zich zo had gedistantieerd van zijn volk, weer had willen 'verjoodsen'. Eigenlijk oordeelden pas na zijn dood critici positiever over hem en erkende een langdurige tegenstander als Perets Smolenskin eindelijk zijn talent.

Letteris-editie van Hebreeuwse Bijbel
In 1848 week hij uit naar en vestigde zich definitief in Wenen. Om financiële redenen aanvaardde Letteris in 1852 voor de christelijke British and Foreign Bible Society de taak van proeflezer-corrector van een Hebreeuwse Bijbel die dat jaar in Wenen werd gepubliceerd. Letteris mocht dat dan wel als vernederend hebben ervaren, deze Letteris-editie, gebaseerd - zoals alle moderne Hebreeuwse Bijbeledities [Cf.] - op de Bijbeluitgave van E. van der Hooght (Amsterdam & Utrecht, 1705) werd belangrijk. "It is probably the most widely reproduced text of the Hebrew Bible in history, with many dozens of authorised reprints and many more pirated and unacknowledged ones." In 1912 werd er een Jiddische versie van uitgegeven. [Cf.]

Hij werd in 1853 redacteur van het Wiener Vierteljahrsschrift, dat een Hebreeuws supplement had, Abne Nezer, alsmede van het Wiener Monatsblätter für Kunst und Litteratur.

Het belangrijkste poëtische werk van Letteris verscheen in het Duits, Sagen aus dem Orient [Karlsruhe, 1847), bestaande uit poëtische vertolkingen van de Talmoed en andere legendes. Voor een korte tijd kon hij er de functie van bibliothecaris in de Oosterse afdeling van de Weense Keizerlijke Bibliotheek door krijgen. Zijn reputatie als de belangrijkste dichter van de Galicische school is gebaseerd op zijn gedichtenbundel Tofes Kinnor we-'Ugab' [Wenen, 1860], en vooral op zijn Hebreeuwse versie van Faust, getiteld Ben Abuya [Wenen, 1865]. Hij heeft een grote invloed op de moderne Hebreeuwse poëzie uitgeoefend, maar zijn Hebreeuwse proza werd vanwege z'n wijdlopigheid als nogal zwaar ervaren. Zijn zionistische lied Yonah? Omiyyah, werd overigens zeer populair. Zijn talrijke vertalingen zouden van onbetwistbare waarde zijn.

Spinozisten mogen Me’ir Halevi Letteris z'l gedenken als de eerste ooit die in het Hebreeuws in positieve bewoordingen over Spinoza schreef, waarvoor hij een behoorlijk hoge prijs heeft moeten betalen.

-----------------

bronnen

http://www.yivoencyclopedia.org/article.aspx/Letteris_Meir

http://www.jewishencyclopedia.com/articles/9791-letteris-meir-halevi-max

Daniel B. Schwartz, The First Modern Jew: Spinoza and the History of an Image. Princeton University Press, 2012