Mensen als instrumentenmakers - materieel en geestelijk
In Trouw vandaag een artikel met de kop: "Homo erectus had 1,5 miljoen jaar geleden al onze voeten". En vervolgens: "Het lijkt erop alsof homo erectus al de voeten had om permanent rechtop te lopen. Zijn tred was dus eerder ’modern’ dan aaps." [zie Hier]
Daarbij het volgende bekende plaatje: 
Als ik deze illustratie zie, moet ik altijd aan het fraaie beeld denken dat Spinoza in de "Verhandeling over de verbetering van het verstand" gebruikt om de groei van het verstand naar betere begrippen en wijsheid toe te lichten.
"Doch zoals de mensen aanvankelijk met aangeboren instrumenten, hoewel moeizaam en gebrekkig, toch zeer eenvoudige gereedschappen hebben weten te maken en met behulp van deze artefacten en met minder inspannning en minder gebrekkig andere gereedschappen en zo geleidelijk voortgaande van uiterst eenvoudige werken tot instrumenten en van instrumenten tot andere werken en instrumenten, het zo ver hebben gebracht dat zij zoveel en zulke moeilijke dingen thans met weinig inspanning kunnen maken, zo ook maakt het verstand (intellectus) zich door eigen ingeboren kracht* (vio sua nativa) zijn intellectuele instrumenten; door middel van deze verwerft het andere krachten tot verdere intellectuele prestaties** (opera), en uit deze prestaties weer andere instrumenten ofwel het vermogen tot verder onderzoek; en zo gaat het verstand geleidelijk verder, tot het de top der wijsheid bereikt.
* Onder aangeboren kracht versta ik dat wt in ons door uitwendige oorzaken veroorzaakt wordt, hetgeen wij later in mijn Filosofie zullen uitleggen.
** Zij worden hier 'prestaties'(opera) genoemd; in mijn Filosofie zal worden uitgelegd welke dat zijn."
(Vertaling van W.N.A. Klever, Spinoza. Verhandeling over de verbetering van het verstand. Tekst en uitleg, Ambo, Baarn, 1986, p. 72-73 uitleg 137-139)
Daniel Dennett gebruikt dit beeld van Spinoza in zijn Het bewustzijn verklaard als motto in een paragraaf over de evolutie van het bewustzijn. Verder komt Spinoza in dat boek niet voor, terwijl je toch juist van een filosoof en juist bij dat onderwerp dat wel zou mogen verwachten. In zijn grote boek over de evolutieleer, Darwins gevaarlijke idee betoogt Dennett uitvoerig tegen alle ideeën die een macht van buiten in de evolutie zien ingrijpen, met 'hemelhaken', waartegenover hij zijn metafoor van van onderop uit- en opbouwende 'hijskranen' gebruikt, waarin ditzelfde beeld van Spinoza te herkennen is.
Dat Dennett zich echter nauwelijks of helemaal niet met Spinoza heeft bezig gehouden blijkt eruit dat in dit laatste boek in één passage over de ´zelfcreatie´van de natuur Spinoza voorkomt, waaraan je kunt zien dat hij hem niet heeft bestudeerd: "In de zeventiende eeuw liet Benedict Spinoza God en Natuur samenvallen omdat, zo redeneerde hij, wetenschappelijk onderzoek de ware weg was voor de theologie. Om deze ketterij werd hij vervolgd. Spinoza's ketterse visie van Deus sive Natura (God of Natuur) heeft een verontrustende (voor sommige verleidelijke) Januskop-eigenschap: wilde hij met zijn voorgestelde wetenschappelijke simplificatie de natuur personifiëren of God depersonaliseren? Darwins produktievere visie voorziet in een structuur waarin we de intelligentie van Moeder Natuur (of is het niets anders dan schijnbare intelligentie) kunnen herkennen als een niet-miraculeus, niet raadselachtig en daarom nog veel prachtiger kenmerk van dit zelfcreërende iets."
Hoe makkelijk zijn sneers uit te delen vanuit onbekendheid, onkunde en vooroordelen. Die dus ook bij een veelgeciteerde "evolutie-filosoof" als Dennett te bemerken zijn met zijn insinuerende en vijandige verwijzing naar Spinoza.
Reacties
Beste Stan,
Als je Dennett beschuldigt van 'onbekendheid, onkunde en vooroordelen' en van insinuerende en vijandige verwijzing naar Spinoza, dan mag de lezer toch wel een uitleg verwachten, dus waarom je dit vindt en wat Spinoza dan wel, volgens jouw, geschreven heeft, waardoor hij niet van 'Januskop' filosofie beschuldigd kan worden. Zeker een leek zal je daar dankbaar voor zijn.
Dat Spinoza daarvan beschuldigd kan worden, dat heeft hij natuurlijk ook helemaal aan zichzelf te danken. Dan had hij die totaal uit de lucht gegrepen dubbelzinnigheid van 'God = de Natuur' maar achterwege moeten laten en onomwonden, eenduidig, helder en klaar, voor iedereen direct begrijpelijk moeten stellen dat er buiten de natuur niets bestaat en dat het idee van een God, in welke vorm, of in welk idee dan ook, totaal absurd is en bovendien volledig overbodig, met alle reli-spinozistische gevolgen vandien.
Haije Bouwman 28-02-2009 @ 12:39
Filosoof Daniel Dennett schrijft een boek 'Het bewustzijn verklaard' zonder een woord aan Spinoza te wijden. Zelfs schrijft hij vervolgens een boek 'De evolutie van de wil', waarin behalve Spinoza, ook Augustinus, en zelfs Schopenhauer niet worden genoemd. Zijn vraag of Spinoza 'de natuur wil personifiëren' geeft voor mij niet aan dat Dennett ook maar iets van Spinoza weet; kennelijk volstaat hij met iets over te nemen uit de omvangrijke Spinoza vijandige literatuur. Dat hoef ik hier voor de goede verstaander verder niet uit te leggen.
Jouw opvatting over Spinoza's gebruik van de term God, waarover jij je opwindt, omdat je het onzinnig vindt, heb je al vaak genoeg geuit. Net als met een fundamentalistische orthodoxe gelovige is ook met jou niet te discussiëren. Dus ben ik al lang geleden met pogingen daartoe gestopt.
Stan Verdult 01-03-2009 @ 10:38