Met Spinoza op de barricade
Ook vandaag wordt in Frankrijk weer gestaakt uit protest tegen de pensioenmaatregelen van de regering. Stakingen en rellen waardoor vorige week een studiedag over Spinoza werd uitgesteld [zie hier]. Over die protesten schreef gisteren Marc Reynebeau, redacteur van De Standaard, zijn wekelijkse column, deze keer met de titel "Spinoza op de barricade". Ik neem hem hier over en vraag mij - gelezen de laatste regel - af of de schrijver misschien dit weblog leest dat vorige zondag het blog had: "Je kunt niet filosoferen zonder de gevestigde godsdiensten te verstoren"
Spinoza op de barricade
Nee, daar hadden ze bij The Financial Times niet van terug. Vorige week gingen ze in Rouen eens kijken naar het gespuis dat, blind voor elke economische realiteit, maar blijft staken tegen de pensioenplannen van de Franse president Sarkozy.
En waarop werden ze daar getrakteerd? Op oppositiepraat? Holle, halfverteerde ideologietjes? Brallerige slogans van slecht geschoren oproerkraaiers? Nee, meneer, op een uitspraak van de zeventiende-eeuwse filosoof Spinoza.
Oké, dachten ze bij de FT, dat is de Franse aard, zo zijn ze daar. Altijd een filosofietje klaar, nooit te beroerd voor een woord te veel of te groot, want ze tonen graag dat ze niet van de straat zijn. Dat is nog eens wat anders dan Latijnse spreukjes opdiepen.
Maar is Spinoza wel terug te brengen tot lokaal folklorisme, zoals de zakenkrant liet uitschijnen? Misschien miste ze zo wel de essentie. Het is natuurlijk mogelijk dat het citaat slechts diende als opsmuk van een conservatisme dat alleen uit is op het behoud van sociale privilegies. Maar het kan ook een teken zijn van het besef dat er iets groters, iets belangrijkers op het spel staat, ja, iets van filosofische aard.
De geïnterviewde staker herinnerde eraan dat voor Spinoza de vreugde een bron van kracht is. Voor hem verklaarde de vreugdevolle opwinding daar op de barricade in Rouen waarom hij en de zijnen zo hardnekkig volharden in hun staking.
Het ging niet louter om protest tegen een procentje meer of minder. Staken was in zekere zin een bevestiging van een engagement, waardoor de acties ook zoveel enthousiasme uitlokten: vanwege de inzet ervan, het collectieve belang.
In de politieke cultuur die Frankrijk aan zijn geschiedenis heeft overgehouden, ligt dat collectieve belang verankerd in een sterk burgerschap. En dat is dan weer sterk verweven met de staat, of liever met la république, die tot in het kleinste dorp via de mairie centraal aanwezig is.
De relatie van de Fransman tot zijn staat is veel directer, intenser en vooral positiever dan in veel andere landen. En die wordt nu op de proef gesteld, want wat Sarkozy in de zin heeft, zo suggereren de actievoerders, druist daartegen in.
Als zoveel Fransen zich met zoveel instemming bij de bevolking laten mobiliseren voor stakingen, blokkades en betogingen, heeft dat dus niet alleen met sociaal conservatisme te maken. Er spreekt vooral een intens gevoel van woede en ontgoocheling uit. Ze voelen zich in de steek gelaten door de staat, waarin ze ooit zoveel vertrouwen hadden.
Maakt dit vertrouwen in de staat hen blind voor bijvoorbeeld de demografische veranderingen die het pensioenstelsel onbetaalbaar maken? Het kan. Maar dat is slechts een detail. Dat detail past in een breder stramien, waarin de klassieke sociaaldemocratische welvaartsstaat ophoudt de sociale zekerheid te garanderen. Met argumenten als vrije keuze, efficiëntie en responsabilisering, verschuift de door de staat gegarandeerde zekerheid naar het risico van de vrije markt.
Dat heeft Frankrijk gemeen met onder andere Groot-Brittannië en Nederland, waar de nieuwe regeringen het staatsapparaat nog veel drastischer willen kortwieken. Maar zij ondervinden daarvoor, voorlopig toch, veel minder tegenstand bij hun bevolking. Want daar staat de politieke cultuur veel meer gereserveerd tegenover de staat. Een staat waar je toch niet veel van verwacht, kun je moeilijk ontgoochelen.
Maar er is wel een ironie. Londen en Den Haag halen de hakbijl boven om begrotingstekorten weg te werken, die ontstonden door de kosten die de staat moest maken om de bankencrisis te betalen. Maar die crisis was net het gevolg van te veel vrijheid en deregulering, niet van te weinig ontstaatsing. Zo maakt het falen van het neoliberalisme de weg vrij voor nog meer antistaats neoliberalisme.
Het draagt zijn ideologie uit in een eenheidsdenken dat helemaal niet meer als een ideologie (en dus als een optie), maar haast als een onwrikbare natuurwet wordt ervaren. Het verkondigt zijn pensée unique als een religie, waarin geen plaats meer is voor de sociaaldemocratische staat van het Rijnlandmodel. Dus kleedt het neoliberalisme die staat steeds verder uit door collectieve goederen en openbare diensten uit de collectiviteit te halen en naar de privésector te versluizen.
Vertellen de Franse stakers dan ketterijen? Vast wel. Maar kom, nog een Spinoza'tje om het af te leren: je kunt niet over filosofie spreken zonder de gevestigde religie te verstoren.
Tot zover Marc Reynebeau
In: De Standaard, woensdag 17 okober 2010
* * *
Het zou dus kunnen zijn dat onder de Franse jonge betogers sommigen Spinoza goed hebben begrepen. Zij staan dan niet uit louter boosheid en woede op de barricaden, maar hebben goed begrepen waarom ze boos zijn. Hun inzicht geeft blijdschap en maakt hen sterk. Oké, dan mag je hopen dat ze goed hebben nagedacht, de samenhang der dingen inzien en niet alleen strijden en streven om in hun huidige voortbestaan te voorzien, maar ook hun toekomstige bestaan, samen met dat van hun medeburgers veilig weten te stellen. Of dat laatste gebeurt met mogelijk door de acties (als ze succes hebben en de regering van de plannen afziet) almaar verder oplopende staatsschuld, is de vraag - hun pensioenen zullen niet toekomstbestendig blijken te zijn. Het is dan zeer de vraag of over 30, 40 jaar de jongeren van dan even solidair te straat opgaan om de bestaande pensioenregelingen veilig te stellen. In Frankrijk wordt voor de pensioenen niet gespaard, maar ze worden uit een omslagstelsel (actuele belastingen) opgebracht. Ooit zal die maatschappelijke ruif totaal leeggevreten blijken.
Ik vrees dus dat de korte termijn blijdschap, foutief gelegitimeerd door een beroep op Spinoza, op termijn een domheid i.p.v. wijsheid blijkt te zijn.
