Nieuw Frans boek over Spinoza komt eraan

Sinds Pierre Bayle heeft velen gefascineerd hoe het toch kan dat iemand die God ontkent, zich zo voorbeeldig gedraagt en geen immoreel gedrag vertoont. Of zou het misschien zo zijn dat iemand die zich zo onberispelijk gedraagt als Spinoza toch niet echt een atheïst kan zijn? Alain Billecoq wil die puzzel oplossen door enerzijds z’n godsidee resp. z’n vermeende atheïsme en z’n ethiek en – als die er is – zijn deugdenleer te onderzoeken. Over een paar dagen verschijnt zijn boek

Alain Billecoq, Spinoza ou L’« athée vertueux ». Le Temps des Cerises, 25 januari 2016

Vreemd is dat de website van de uitgever niets laat kopiëren, alsof ze niet willen dat door een blog als dit de informatie wordt verspreid – alsof ze het boek eigenlijk zo niet willen verkopen. Enfin, ik heb de volgende info uit de broncode opgediept:

Si l’oxymore désignant Spinoza comme « athée vertueux » est attribué à Bayle, le philosophe fait très tôt l’objet d’une singulière réputation, mélange de fascination et de répulsion. L’accusation d’athéisme, dont il se défend énergiquement, est et sera formulée de toute part : au sein de la communauté juive, chez les chrétiens et chez les philosophes, à commencer par Leibniz. Dans le même temps, les témoignages concernant la vie de Spinoza sont unanimes : même ses ennemis les plus acharnés lui reconnaissent une existence moralement exemplaire. Voilà l’énigme. Ou bien, en effet, on nie l’existence de Dieu et, par conséquent, on est immoral ; ou bien on se conduit de manière irréprochable et l’on n’est pas athée. Or beaucoup s’accordent à dire que Spinoza est athée et, en même temps, vertueux. La présente étude ambitionne de résoudre l’énigme. La première difficulté réside dans son athéisme ou prétendu tel. La seconde dans sa « doctrine de la vertu », pour parler comme Kant. Il s’agira d’essayer de comprendre s’il y a une unité et, si oui, comment elle se conçoit, entre sa conception de l’Être, celle de la vertu et le comportement quotidien de l’individu Baruch Spinoza. Chez un philosophe, l’écart entre la pensée et la vie ne serait-il pas insupportable.

Alain Billecoq est Inspecteur Pédagogique Régional de Philosophie honoraire, ancien professeur agrégé en classes terminales et préparatoires. Il consacre principalement ses travaux à la philosophie de Spinoza et à l’enseignement philosophique. Il a notamment dirigé L’École des philosophes (CRDP, Lille). Il est actuellement rédacteur en chef des Cahiers rationalistes.

Outre des articles repris dans les actes de nombreux colloques et ouvrages collectifs, il a publié plusieurs études: Spinoza, 25 Lettres philosophiques, Hachette, 1982; Spinoza et les spectres, PUF, 1987; Les combats de Spinoza, Ellipses, 1998; Spinoza, questions politiques. Quatre études sur l’actualité du Traité politique, L’Harmattan, 2009; Baruch Spinoza. La politique et la liberté, SCEREN, 2013.

                                            * * *  

Zie maar weer eens hoeveel boeken over Spinoza er in Frankrijk verschijnen! En dit zijn dan nog slechts de titels van één auteur. Vergelijk dat eens met het land dat trots op ‘zijn’ Spinoza wil zijn…

Een keer eerder kwam Alain Billecoq hier voor, n.l. in het blog van 1 september 2013: "De leuze "Ultimi barbarorum" is een van de werken van Spinoza! Zijn kortste!", waarin ik goed gebruik kon maken van een artikel van zijn hand.

Reacties

“Hoe het toch kan dat iemand die God ontkent, zich zo voorbeeldig gedraagt en geen immoreel gedrag vertoont.”

Omdat Spinoza leeft vanuit een innige verbondenheid met zijn lichamelijk geaffecteerd bewuste en daardoor telkens wist wat hem te doen stond. ‘Hem’ alleen want dat droeg zijn ethiek. Zijn gedrag of Handelingen kwam niet vanuit een moraal of van God. Hij wist zelf wat goed en slecht was. Het Lichamelijke bewuste zijn de affectiones verbonden met de Idee die tot besluiten brengt. De zuivere gedachten die voortvloeiden uit zijn ‘Methode’.
Dit is de sterkte van de affectiones die de Idee blijvend doordringen.
Dit miszien lezers van de Ethica die te gefixeerd zijn op de logica.

Goh, Ed, dat je dit allemaal zelfs bij een aankondiging van een boek wilt schrijven. Je hoeft hier toch niemand meer ervan te overtuigen dat Spinoza's gedrag of handelen niet vanuit een van [de monotheïstische] God gegeven moraal kwam (maar natuurlijk wel van God of de natuur in de door hem zelf gegeven betekenis).

Vervolgens wordt je (weer) een beetje eigenzinnig of vaag met een notie als "het Lichamelijke bewuste" (laat staan in wat daar verder op volgt).