Nogmaals Spinoza als ultimum der Verlichtingsfilologen
In een reactie op het blog dat ik schreef n.a.v. van het boek van Rens Bod, De vergeten wetenschappen. Een geschiedenis van de humaniora, gaf Adrie Hoogendoorn al een impressie van de lezing die Bod op 1 februari bij het Studium Generale aan de Universiteit Twente gaf over De invloed van de Arabische wetenschap.
Welnu, Rens Bod liet mij weten dat de powerpointpresentatie van deze lezing inmiddels gedownload kan worden. In die lezing (en uiteraard uitgebreider in zijn boek) maakt hij aannemelijk dat de uiterst nauwkeurige Arabische isnad-methode van bronreconstructie via 13-eeuwse scholastische geleerden de Italiaanse humanisten heeft bereikt. De isnad-methode trachtte uit de vele overleveringen (volgens die had Mohammed dit gezegd, wat hij gehoord had van die, die het weer had van die etc) met een aantal kritische criteria een schaal van meest- geloofwaardige Mohammed-uitspraak op te stellen (konden de zegslieden elkaar gesproken hebben... klopte het met wat anderen over hetzelfde hadden gezegd etc.)
Zo is deze isnad-methode vrijwel identiek aan de 15e-eeuwse filologische bronreconstructie van Angelo Poliziano. Deze reconstructiemethode wordt overgenomen door humanisten uit Noord-Europa, waaronder Joseph Scaliger, hetgeen immense gevolgen zal hebben voor het Europese wereldbeeld.
Scaliger toont aan de hand van de filologische bronreconstructie aan dat er Egyptische farao's voor de Christelijke Schepping (rond 4000 v.Chr.) moeten hebben geleefd. Deze ontdekking leidt in de 17e eeuw tot een felle discussie over de betrouwbaarheid van de Bijbel als historische bron die tot een explosie komt bij radicale denkers als Isaac Vossius en vooral bij Spinoza. Deze laatste trekt de resultaten van de filologen tot de uiterste consequentie door, en eist het recht op van het vrije gebruik van de rede, zonder inmenging van theologen, en waarbij democratie als geprefereerde staatsvorm naar boven komt. Kortom, met weinig overdrijving kan men stellen dat de Arabische geesteswetenschap, in casu de Arabische filologie, de Europese Verlichting heeft veroorzaakt. [Van hier]
Dia uit de ppt-presentatie die een aardig beeld geeft van wat Rens Bod in De vergeten wetenschappen zoal behandelt. [Door klikken op de dia komt u bij de powerpointpresentatie]
