BdSpinoza

Sophie van de Palts (1630-1714) "eene ongemeene deugdsaeme en roemenswaardige Vorstinne" met interesse in Spinoza

Jonathan Israel's Radicale Verlichting herlezend zal ik een enkele maal een blog wijden aan iets of iemand erin beschreven, dat/die mij opvalt. In het 4e hoofdstuk over "vrouwen, filosofie en seksualiteit" (typisch mannelijk, trouwens, die verbinding) is dat vooral (zoals Israel haar noemt) Sophie von Braunschweig-Wolfenbüttel, die blijkbaar in Spinoza geïnteresseerd raakte. Israel geeft enige interessante citaten uit haar correspondentie met haar broer, die ik hieronder weergeef.

Ik wilde meer over haar te weten komen, maar als je onder die naam via Google zoekt, krijg je behalve verwijzing naar Israel's boek niets, ook geen afbeelding. Als je niet goed op haar data let, die je bij Israel in de index vindt, verwar je haar zo met een ander, zoals ook nl.wikipedia doet waar je op stuit als je de naam ingeeft die op het schilderij van haar staat dat Radicale Verlichting geeft: Sophia Palatine. vind je haar: de gravin Sophie van de Palts (in nl.wikipedia ten onrechte Sophie Dorothea genoemd, een verwarring met een andere keurvorstin van Hannover, zo ontdekte ik later).

Sophia van de Palts werd in 1630 in Den Haag geboren waarheen haar vader Frederik V, keurvorst van de Palts tijdens de dertigjarige oorlog uit Heidelberg verdreven, gevlucht was en opgevangen en onderhouden werd door Frederik Hendrik en de Staten Generaal. Haar moeder was Elizabeth uit het huis van Stuart. Haar oudste zuster was Elisabeth van de Palts (1618-1680), de intelligente en kritische correspondente met wie Descartes sinds 1643 bevriend was. Via haar moeder was Sophie een kleinkind van James I en koningin Mary van Schotland. Toen haar broer Karel Lodewijk door de Vrede van Westfalen in 1648 in z'n gezag hersteld werd en in 1649 weer naar Heidelberg verhuisde, ging Sophia met hem mee. Daar resideerde Karel Lodewijk tot 1680; hij was degene die in 1673 Spinoza uitnodigde voor een hoogleraarschap aan de universiteit van Heidelberg.

Sophie hield altijd een goede band met haar broer die ze als een soort vader beschouwde, haar eigen vader was gestorven toen zij nog een jong meisje was. Tien jaar later, in 1658 trouwde ze met Ernst Augustus van Brunswick-Lüneburg; ze hadden samen een mooi jaar in Italië. Met hem bouwde ze - ook al was hij vaak afwezig - een warme band op; ze kregen zeven kinderen die de volwassenheid bereikten. Van 1661 -1679 woonden ze in Osnabrück, waar hij bisschoppelijk bestuurder was van het vorstendom. In 1679 verhuisden ze naar Hannover waar haar man z'n broer als hertog opvolgde en in 1692 tot keurvorst gekozen werd en zij als keurvorstin van Hannover bekend werd (op en.wikipedia heet ze dan ook Sophia of Hanover). In Hannover leerde ze Gottfried Leibniz kennen die daar vanaf 1676 (het jaar waarin hij Spinoza bezocht) raadsheer en bibliothecaris was; en ook ondersteunde ze er John Toland toen hij uit Engeland had moeten vluchten. Leibniz was opgetogen over de daar heersende intellectuele vrijheid en won het vertrouwen van Sophie, die als onafhankelijk filosofe haar eigen mening bleef houden.
Als Sophie later was overleden zou ze koningin van Engeland, Schotland en Ierland geworden zijn; nu werd dat in 1715 haar oudste zoon: George I.

Israel behandelt haar als behorend tot een nieuw fenomeen dat eind 17e eeuw ontstond: een categorie van de hooggeboren beschermvrouwen van nieuwe ideeën. Sophie had van haar moeder een scherpe geest geërfd en interesse in filosofie, aanvankelijk het cartesianisme. Afkomstig uit een liberaal calvinistisch milieu en gehuwd met een lutherse prins had ze een aversie tegen predikanten. In brieven aan haar broer in Heidelberg bespotte ze de Deense geleerde en katholieke bisschop Nicolaas Steno die haar in 1678 een brief had geschreven om haar te rekruteren voor een contrareformatorische campagne in het Noorden van Duitsland.

In maart 1679 schreef ze haar broer dat ze de onlangs verschenen Franse vertaling van de Tractatus Theologico-Politicus las en dat ze het 'admirable' vond. En een week later schreef ze "[Spinoza's] livre est effectivement bien rare et tout à fait selon la raison."

Al heeft zij geen bijdrage geleverd aan de Spinozakunde, zij heeft bijgedragen aan een tolerante sfeer waarbinnen open en met belangstelling kennis genomen werd van zijn gedachtegoed. Daarom hoort zij een plaatsje te krijgen op dit blog.

________________

Goede korte biografie door Jeanne Holierhoek op historici.nl

Uitvoerig over Sophie (Kurfürstin von Hannover) op de.wikisource. Daarin: "Die höchste Freude ihres Alters aber war der Gedankenaustausch mit Leibniz. Schon seit dem Tode des Herzogs Johann Friedrich, der den großen Denker nach Hannover gezogen hatte, vollends aber seit der Thronbesteigung Georg Ludwig’s, der ohne Verständniß und Achtung der Gedankenarbeit, den allerorten betriebsamen und mit der Regierungspolitik nicht immer conformen Gelehrten nur mit demselben nicht ganz unbegründeten." 

Recente biografie: J. N. Duggan, Sophia of Hanover: From Winter Princess to Heiress of Great Britain, 1630-1714. Peter Owen Publishers, 2010 - books.google

Ernst August van Brunswijk-Lüneburg op nl.wikipedia

De typering in de kop van het blog is ontleend aan een voetnoot op p. 5 van Bataefsche veldvreugd, ter gelegenheid van het huwelijk zyner doorluchtige hoogheid Willem den Vijfde [...] en [...] Frederica Sophia Wilhelmina, prinsesse van Pruissen, uitgave van  het Kunstgenootschap, 1767 - books.google

Veel over haar contacten met Toland in
Justin Champion, Republican Learning: John Toland and the Crisis of Christian Culture, 1696-1722. Manchester University Press, 2003 - books.google

spinoza | 20-11-2013 | 11:33 | Link | Reacties (3)