Spinoza aan de Illustere School
De Amsterdamse Illustere School organiseert bijeenkomsten op het gebied van geesteswetenschappen voor een breed publiek. Het lijkt zoiets als studia generale (maar i.t.t. tot die zijn de colleges niet gratuis). Op 5 september is Dr. Victor Kal er een serie colleges begonnen - de volgende zijn op 17 oktober, 31 oktober, 12 december - over
Spinoza's denken over vrijheid achtereenvolgens in het Theologisch-politiek tractaat en in de Ethica.
"Aan de ene kant voert de moderne wereld zijn oorlogen in naam van de vrijheid, aan de andere kant kan de moderne wetenschap met die vrijheid niets aanvangen. Beide partijen verwijzen daarbij wel naar Spinoza, de protagonist van een vrije samenleving èn de verdediger van een onbarmhartig determinisme. We volgen Spinoza’s denken over vrijheid achtereenvolgens in het Theologisch-politiek tractaat en in de Ethica. Daarbij letten we speciaal op de volgende kwesties:
• De samenleving moet bijeengehouden worden door een religie-voor-het-volk (Spinoza). In welke zin kan de vrijheid van denken daardoor bevorderd worden?
• De burger verdient altijd het wantrouwen van de overheid (Spinoza). Met welke middelen kan deze overheid de vrijheid respecteren en toch de burger bedwingen?
• Vrijheid is geen keuze-vrijheid (Spinoza). Maar wat is vrijheid dan wel?
• De theologie moet verworpen worden (Spinoza). Langs welke weg verkrijgt de vrije mens dan de oriëntatie waarzonder hij tot willekeur vervalt?
• De Natuur is de norm (Spinoza). Zijn het individualisme en de oorspronkelijkheid die sommigen met ‘vrijheid’ associëren in dit verband nog denkbaar?
Studiemateriaal
Spinoza, Theologisch-politiek tractaat (vertaling Akkerman)
Spinoza, Ethica (vertaling Van Suchtelen)
Steven Nadler, A Book Forged in Hell (Princeton UP 2011)
Herman Berger, De Ethica van Spinoza (Garant 2011)
Ik proef bij Kal altijd een nogal negatieve houding tegenover Spinoza, maar misschien lijkt dat alleen maar zo.
Een voorbeeld: "De theologie moet verworpen worden" is niet de stelling van Spinoza. Wel moeten de machtsaanspraken van theologen flink tegengegaan worden, volgens Spinoza. Zij moeten zich bij hun leest houden en dat is niet menen wetenschappelijke waarheid uit de Bijbel te kunnen halen en verkondigen; wel geeft die hun de taak om in de staat bij te dragen aan de gehoorzaamheid van burgers.
Een ander voorbeeld: "Natuur is de norm" is ook geen stelling van Spinoza. Spinoza is geen deontoloog en kent helemaal geen normen. Normen over wat we goed en slechts achten voor onszelf en de medeburgers bepalen we met elkaar - via maatschappelijke debatten en uiteindelijk via de politiek.
Reacties
Het is mij een raadsel, Stan, hoe jij een "negatieve houding tegenover Spinoza" kunt proeven in de beschrijving van Kal's college-aanbod en vooral in de (originele) formulering van de daarin aan de orde komende kwesties. Je moet wel wat negatief vooringenomen zijn, zoals ook te bespeuren valt in je 'altijd'.
Wim Klever 08-10-2012 @ 17:28
Ik gaf twee voorbeelden. Jij gaat er uiteraard niet op in.
Het 'altijd' verwees naar een eerder blog over een bijeenkomst waarin: "De Amsterdamse filosoof Victor Kal zal de stelling verdedigen dat Spinoza’s werk hopeloos premodern is en bovendien kiemen bevat voor fascistisch denken en zal dit staven met citaten uit zijn geschriften." Zie mijn reactie op het blog daarover, waarin mijn indruk van Victor Kal dat ontstond n.a.v. enige artikelen van hem in Trouw.
http://spinoza.blogse.nl/log/spinoza-perdu.html
Stan Verdult 08-10-2012 @ 17:55
Ik heb niet lang geleden colleges Joodse filosofie gevolgd bij Victor Kal, waarbij Spinoza aan de orde kwam. De indruk die Stan heeft is inderdaad juist, want Kal heeft grote bezwaren tegen Spinoza. Of je het met hem eens bent of niet, Kal is een uitstekende docent.
Kees van Hage 08-10-2012 @ 21:18
Dank Kees, voor de bevestiging van mijn indruk (een "uitstekende docent"..., mooi, maar die kan nóg meer invloed uitoefenen op het ontstaan van indrukken bij mensen die van een onderwerp weinig weten).
Ik moet nog even iets corrigeren van mijn laatste reactie: het betrof in Trouw geen artikelen van Kal zelf, maar artikelen over hem - o.a. een recensie van zijn boek "De joodse religie in de moderne wijsbegeerte: van Spinoza tot Derrida" (2000)
Stan Verdult 08-10-2012 @ 21:25
Ik begrijp je nu helemaal, Stan, nu je de oorzaken van je voor-ingenomenheid tegen de heer Kal blootlegt. Ik kende de heer Kal niet en ging alleen af op het door jou geherpubliceerde stukje.
Wim Klever 09-10-2012 @ 09:06
Victor Kal ziet de TTP als een list om het volk veilig op te sluiten in een staatsideologie. Die interpretatie zal hij verdedigen tegen Jonathan Israel voor wie Spinoza in de TTP het moderne ideaal van vrijheid van denken betoogt. Dit vanmiddag, 23 november 2012, in Kriterion ten overstaan van studenten van Amfibi, de Amsterdamse filosofiestudentenvereniging.
Deze verdere illustratie van Victor Kal’s zicht op Spinoza houd ik hier even vast.
Stan Verdult 23-11-2012 @ 09:37