BdSpinoza

Spinoza aan de ontbijttafel

Lezend in mijn ochtendblad, Trouw, moet ik regelmatig aan Spinoza denken. Vandaag kreeg ik weer diverse gelegenheden. Om te beginnen bij een recensie van Peter Henk Steenhuis van het boekje van Coen Simon, Filosoferen is makkelijk als je denkt. Leren denken zonder dogma’s. Daarin deze passage

“Als groot tegenstander van liegen werd altijd de grote filosoof Kant opgevoerd. Zelfs als de leugen een hoger doel diende, wees hij deze categorisch af. Als we geen mens meer aan zijn woord kunnen houden, zo parafraseert Simon Kant, is niemand meer te vertrouwen en heeft de samenleving geen ruggengraat meer. Klinkt logisch. Zet daartegenover dat je wellicht een moord kunt voorkomen met een leugen om bestwil en Kant is foetsie. Maar, en nu komt de prachtige passage van Simon, je begrijpt Kant als je Plato erbij haalt. Volgens Plato was liegen alleen toegestaan als de leugen een hoger doel diende: de waarheid. Simon: "Ik denk dat Kant zich zo'n leugen heeft veroorloofd toen hij beweerde dat hij een poging tot moord niet met een leugen zou willen voorkomen. Dat gelooft toch niemand. Natuurlijk zou hij dat doen, maar hij had dit leugentje nodig om de waarheid over liegen boven tafel te krijgen." Decennialang heb ik Kant wél geloofd en niet begrepen maar nu begrijp ik zijn visie en geloof 'm niet meer. Zo'n omslag bereiken in vier, vijf bladzijden, dat is knap.” Aldus Steenhuis.

Meteen gaan mijn gedachten dan uit naar een discussie die hier in blogs vaker is gevoerd over Ethica 4/72: “Een vrij mens handelt nooit bedrieglijk, maar altijd te goeder trouw.” En dan vooral de nadere uitleg in het scholium: “Als iemand zich nu door bedrog uit een levensgevaarlijke situatie weet te redden, draagt de wet van het zelfbehoud hem dan niet zonder voorbehoud op te bedriegen? Mijn antwoord op deze vraag is: als deze wet dat beveelt, dan beveelt zij het alle mensen. De wet van het zelfbehoud zou dus alle mensen zonder voorbehoud bevelen te kwader trouw overeen te komen hun krachten te bundelen en algemeen geldende wetten te hebben, dat wil zeggen, in feite geen wetten te hebben. Dat is onzinnig.” [Vert. Henri Krop. Zie hierover de blogs van 18 april 2010 en van 11 april 2011]

Maar vooral komt, als ik de bladzijde omsla, die “wet van het zelfbehoud” me tegemoet uit het interview dat Joost van Velzen had met Esther J. Ending naar aanleiding van haar roman Een eigen eiland, over Ibiza waar ze opgroeide in de 80-iger jaren als dochter van een idealistische moeder. Op de vraag tamelijk aan het eind, Waarop stranden onze idealen? Esther Ending: “Op het feit dat we mensen zijn. Eigenbelang. Niet in staat om het ideaal boven onszelf te stellen. Niemand kan uiteindelijk afstand doen van het eigenbelang.”

En zo zit je midden in Spinoza. Maar komt helemaal aan het eind nog deze leerervaring uit, zeg maar, de universiteit van het leven: “dat het oké is om anderen nodig te hebben.” Kortom, reflectie op het eigen leven kan iemand dicht in de buurt van Spinoza brengen. En zo heb ik aan de ontbijttafel mijn eerste portie (indirecte) Spinoza alweer te pakken. Een goed begin van de dag.

spinoza | 01-04-2015 | 11:30 | Link | Reacties (1)