Spinoza in het Pantheon van het Letterkundig Museum
Het Letterkundig Museum heeft een goed initiatief – nog bedacht door de vorige directeur, Anton Korteweg: het Pantheon van schrijvers. In het (gerenoveerde) Letterkundig Museum, dat sinds 4 maart 2010 weer open is, worden in een permanente schrijversgalerij 100 grote Nederlandse schrijvers herdacht."Het Pantheon brengt alle hoogtepunten uit de Nederlandse literatuur in de meest brede zin bijeen. Het is een ode aan het literaire erfgoed van de Lage Landen."
Net zoals Vincent van Gogh, door opname in dit Pantheon, niet alleen meer de schilder is, maar ook als groot briefschrijver wordt geëerd, zo is ook Spinoza niet alleen meer de filosoof. Ook hij, hoewel in het Latijn schrijvend, is opgenomen in dit Pantheon.
De Nederlandse taal is terecht geen criterium. Erasmus schreef ook in het Latijn en Belle van Zuylen schreef overwegend in het Frans. Maar Erasmus schreef inderdaad ook literaire teksten in striktere zin, hetgeen je van Spinoza niet echt kunt zeggen.
Schrijversroem of populariteit was ook niet het criterium, want P.C. Boutens, Richard Minne, Herman Teirlinck, Henriëtte Roland Holst, Tip Marugg, Louis Ferron en C.O. Jellema waren ook nooit erg populair, of kregen last van ‘afgebladderde roem’. Volgens het roem-criterium zou Spinoza nooit in het rijtje hebben kunnen komen.
Maar méér dan één iemand bij het Letterkundig Museum is van mening geweest dat Spinoza in dat Pantheon thuis hoort.*)
Ik ben blij en vind het terecht dat Spinoza door het Letterkundig Museum ook als een van de Nederlandse schrijversgoden wordt erkend. Daarmee is een daad gesteld. Helemaal mee eens, want telkens als ik hem - Spinoza, in vertaling uiteraard – lees, kan ik ook erg genieten van de stijl waarin hij zijn gedachten vorm geeft. De Verhandeling over de verbetering van het verstand, het Theologisch-politiek traktaat, en de voorredes, appendices, corrolaria en scholia van de Ethica zijn niet alleen qua inhoud, maar zeker ook qua stijl zeer te genieten.
Jammer is dan weer wel dat het tekstje in het overzicht van alle auteurs, wat Spinoza aangaat een beetje oubollig is: “Deze grote denker verdient de kost met het slijpen van lenzen. In de vierdelige televisieserie Hoffman’s honger naar de roman van Leon de Winter speelt Spinoza (vertolkt door Huub Stapel) een belangrijke rol.”
Is dat nou echt het belangrijkste dat over Spinoza te melden is? [Hier]
Nóg een aardig initiatief was dat de nieuwe directeur (sinds begin 2009) van het Letterkundig Museum, Aad Meinderts (1957), de graven van die 100 Pantheon-schrijvers bezocht om als hommage een witte roos op hun graf te leggen.
Daarnaast las iemand ter plekke een stukje uit het werk van de betreffende auteur. Van dat alles werden foto’s en video-opnamen gemaakt die geleidelijk aan op de speciale website over het project, www.wievolgt.com, zouden worden geplaatst. In een rap tempo werden de graven bezocht.
Ik was van plan om er op dit weblog pas aandacht aan te geven als het filmpje over het bezoek aan Spinoza’s grafmonument zou zijn geplaatst. Sindsdien heb ik tientallen malen die website bezocht om te zien of dat filmpje er intussen op stond – telkens tevergeefs.
Op de laatste (26e) dag van die grafbezoeken, 3 maart 2010 – de dag vóór de heropening van het vernieuwde Letterkundig Museum, werden de graven van schrijvers die zich in Den Haag bevonden met een bezoekje vereerd, te weten Constantijn Huygens (1596-1687), Jacob Cats (1577-1660) en Benedictus de Spinoza (1632-1677).
De informatie bij de 26e dag is wat serieuzer.
Benedictus de Spinoza stierf in Den Haag en werd aldaar begraven in de Nieuwe Kerk aan het Spui. Vanuit het Letterkundig Museum fiets ik naar de kerk. Buiten de kerk herinnert een grafmonument daaraan. Spinoza groeit op in een traditioneel joods milieu en komt in 1656 in conflict met de joodse gemeenschap. Hij maakt kennis met het werk van Erasmus en Hugo de Groot, maar is het meest beïnvloed door Descartes. Hij schrijft in het Latijn. Zijn hoofdwerken zijn de Ethica en het Theologisch Politiek Tractaat. In dat laatste werk houdt hij een pleidooi voor intellectuele en godsdienstige vrijheid. Ironisch genoeg wordt dit boek verboden.Spinoza’s invloed is enorm: Goethe, Heine en Wordsworth kunnen in dit verband genoemd worden en in Nederland een schrijver als Multatuli.
Onder Spinoza’s portret in steen staat in kapitalen het woord ‘CAVTES’ en op de grafplaat is Spinoza’s zegelring in steen uitgehouwen met daarop, naast een roos en zijn initialen, eveneens ‘cavtes’. Cautes wordt meestal vertaald als behoedzaam, voorzichtig, of wees voorzichtig. Ik probeer de witte roos, bij het bosje rode rozen dat er al ligt, geheel in stijl van deze woorden neer te leggen. Dika Mual leest een onthullende autobiografische passage: ‘Nadat de ervaring me geleerd had dat alles wat zoal te maken heeft met het sociale leven ijdel en onbetekenend is, en inziende dat geen van de voorwerpen van mijn vrezen intrinsiek goed of slecht zijn, behalve in zoverre de geest erdoor aangedaan wordt, heb ik ten slotte besloten te onderzoeken of er enig echt goed is dat het vermogen bezit zichzelf mee te delen, wat alleen, met uitsluiting van al het andere, de geest zou beroeren, of dat er iets is waarvan de ontdekking en verwerving mij in staat zou stellen voortdurend, opperst en oneindig geluk te genieten.’
*) Dit zeg ik daar Spinoza op de in jan 2007 door Anton Korteweg openbaar gemaakte lijst van 100 stond. Later zijn Karel van Mander, Pieter Langendijk, A.C.W. Staring en A. Alberts weer van die lijst afgevoerd om plaats te maken voor Marten Toonder, Jan Wolkers en Hugo Claus, die alsnog aan de lijst werden toegevoegd. Rudy Kousbroek (1929-2010) overleed voor het Pantheon net te laat… Spinoza werd door de nieuwe directie gehandhaafd.
En zo is, door opneming in het Pantheon van 100 schrijvers die het hoogtepunt vormen van de Nederlandse literatuur, ook Spinoza als groot schrijver erkend. Waarvan akte!
