Spinoza op z'n Limburgs
Er bestaat een Limburgse Wikipedia: "Dees Limburgse oetgaaf is begós in december 2004 en op 't momènt zeen d'r 4942 artikele."
Hoewel, er bestaat eigenlijk geen Limburgs, maar een agglomeraat van dialecten. Zo is het lemma over Oud-Valkeberg "gesjreve in 't Valkebergs"; het artikel over Oudewater is "gesjreve in 't Mestreechs" en over "Pelt (Offesjele naom: Overpelt), e dörp en gemènt int noeërde van Bels Limburreg," is "gesjreve in 't Pelter".
Er is ook een artikel in 't Limburgs over Spinoza. Het is "gesjreve in 't Norbiks" (Noorbeeks). Ik citeer hier een stukje uit de
Laevesloop
Spinoza waoërt opgeleid in de rabijnesjoeël in Morteira*. Mètertied makde e kènnis mèt de nuujer natuurwetensjap en filosofie (Bruno, Hobbes, Descartes) wat hem van 't geleuf van z'n vöraowersj vervremde.
Op z'n 23ste waoërt-e same mèt z'ne lieraar da Costa oet de Joodse gemeensjap en de sjtad Amsterdam verbanne wegens abominabel ketterieje en moonsterleke dade.** Volges de rapporte van de joodse synagoge oontkènde Spinoza de oonsjterfelekhèèd van de zieël en miengde-e dat God allèng in filosofische zin besjtong. 't Traditioneel godsbegrip is in de owwe va Spinoza allèng mer 'n produk va miensjeleke oonwetendhèèd. Väöl mieë neumt-e evvel alles God en is e in dae zin 'ne pantheïst.
Mèt 't sjliepe va lenze en 't gaeve va lès koes e zjuus in z'n oonderhood vörzieë. E voond 'n veilig hèèmkaome in Ouderkerk an de Amstel. E verhuusde in 1660 nao Rijnsburg, in 1663 nao Voorburg en in1669 nao Den Haag. E waor bevreund mèt Johan de Witt en Christiaan Huygens. Spinoza waor èng van de wegbereiders van 't rationalisme, e gèèt wieër op Descartes. Tradities acht-e va wènnig waeërd en zaet dat 't èège inzich os geleuf mot waeëre. Wat os övergelieverd is maog neet sjlaafs opgevolgd waeëre.
Spinoza övertreft in oonaafhankelek deenke alle filosofe van ziene tied. In d'r 19de ieëw von 'n krachtige heroplaeving plaatsj en z'n denkbeelde oefene invloed oet bies in ozze tied, o.a. op Einstein.
* * *
*) De schrijver van het stukje zal iets hebben gelezen of gehoord over rabbijn Saul Levi Morteira, maar dat niet helemaal hebben begrepen.
**) In zo'n kort stukje zoveel fouten! Da Costa is geen leraar van Spinoza geweest en kreeg niet samen met hem de herem over zich uitgesproken. Da Costa pleegde, nadat hij na weer eens de opheffing van een ban was vernederd, zelfmoord. Spinoza was toen acht jaar. Op z'n 23e werd over Spinoza door de joodse gemeenschap de ban uitgesproken, maar hij werd niet uit de stad verbannen.
Verdere kanttekeningen (z'n uitwijken naar Ouderkerk a/d Amstel, vriendschap met Johan de Witt e.d.) laat ik maar.
Ik kan de correcties niet direct in die Wiki aanbrengen, daar ik het Neerbiks niet beheers. Maar aardig is het wel dat Spinoza aldus ook langs deze weg in Limburg is doorgedrongen.
