BdSpinoza

Spinoza over de kracht van associatie [en Von Bibers Passacaglia voor vioolsolo]

Zoals Spinoza het sterke belang van associatie behandelt, in 2/18 het principe bespreekt en in het bijbehorende scholium met voorbeelden de werking van het geheugen toelicht, het in 3/14 nóg eens brengt [“Als de geest eenmaal door twee affecten tegelijk is aangedaan, dan zal hij later, wanneer hij door een van beiden wordt aangedaan, ook door de andere worden aangedaan;” vert. Krop, licht gewijzigd] en er in het begin van het Vijfde deel gebruik van maakt voor het in gang zetten van een gedragsverandering, is voor mij slechts een aanleiding om de lezer van dit blog mee te nemen in een recente heerlijke associatie. 2/18s, waarin hij de voorbeelden van verschillende associaties behandelt die een boer resp. een soldaat hebben bij het zien van paardensporen in het zand, eindigt Spinoza met de algemene conclusie: “Iedereen springt zo overeenkomstig de manier waarop hij gewend is de beelden der dingen te rangschikken, van de ene op de andere gedachte over.”

Hier dan mijn associatieve ervaring, want ik ben in mijn langjarige omgang met Spinoza geneigd veel met hem in  verband te brengen. Maandagavond waren we met onze SKL bijeen om de eerste hoofdstukken van de TTP, over profetie en over profeten, te bespreken. Een van de deelnemers overhandigde mij een dubbelCD van Archiv Produktion met Heinrich Ignaz Franz von Biber (1644-1704) Die Rosenkranz-Sonaten, uitgevoerd door Musica Antiqua Köln o.l.v. Reinhard Goebel, tevens de bespeler van de barokviool, die door Biber voor elk van de 15 sonates een andere stemming meekreeg - iets dat nogal uniek is in de geschiedenis van het vioolspel. Vooral wees hij me op het laatste stuk, waarin de viool, weer teruggezet in de standaardstemming in quinten, solo wordt gespeeld in een Passacaglia in G kl. (of zoals Biber zelf schreef: Passagalia) met variaties op vier basisnoten.

Gisteren ben ik grote delen van de dag bezig geweest met het luisteren naar deze sonaten, die ik wel gekend heb, maar vele jaren niet meer had gedraaid. Nu genoot ik ervan als van een nieuwe ontdekking. En op internet ging ik op zoek naar andere uitvoeringen van met name deze Passacaglia. Vaak wordt deze aangeduid als “Beschermengel” [Schutzengel/The Guardian Angel/L'Ange gardian], maar van Von Biber zelf is die benaming niet; wel zette hij bij elke sonate en ook bij de Passacaglia een kleine kopergravure die hij – zo werd in 2008 ontdekt – ontleende een aan blad van de Rosenkranz-Bruderschaft. De Rozenkranssonates en Passacaglia werden nooit gedrukt, maar in een fraai handschrift opgedragen aan de Vorst-Aartsbisschop, bij wie Biber als Hof- en Domkapellmeister in dienst was: Maximilian Gandolf Graf von Khuenburg. Toen het handschrift in 1890 ontdekt werd in de Bayerische Staatsbibliothek bleek het titelblad verloren te zijn gegaan, zodat er geen zekerheid is over de datum van ontstaan en opdracht, maar ook van de naamgeving. Toen ik op wikipedia zag dat wordt aangenomen dat het uit 1676* stamt, was daar meteen mijn associatie: het jaar waarin Leibniz Spinoza in Den Haag bezocht. En vanaf dat moment koppel ik deze Passacaglia aan deze ontmoeting. Ik wil u uitnodigingen in de vele schitterende dubbelgrepen een discussie tussen beide wijsgeren te horen. Hierna haal ik dit blog diverse schitterende uitvoeringen naar binnen en tot slot na de Passacaglia door Reinhard Goebel, de complete dubbel-CD met Reinhard Goebel en zijn Musica Antiqua Köln, die ook op Youtube te vinden zijn.

Rachel Podger speelt de Passacaglia in G. kl. uit Die Rosenkranz-Sonaten van Heinrich Ignaz Franz von Biber, op barokviool live in 't Bimhuis Amsterdam, uitgezonden door VPRO Vrije Geluiden  op 29 november 2015 en op 1 december 2015 op Youtube gezet.

Dezelfde Passacaglia door Gabrielle Wunsch, baroque violin. Op de HD video from the January, 2014 concerts of Voices of Music.

Dezelfde Passacaglia in fraaie uitvoeringen door Alice Piérot [8:16], Riccardo Minasi [8:59] en ook heel mooi Susanne Lautenbacer [8:53] 
Maar ik haal de Passacaglia alleen nog naar binnen, zoals gespeeld door Reinhard Goebel [de snelste uitvoering - 6:40]

Heinrich Ignaz Franz von Biber (1644-1704) 15 Sonaten über die Mysterien des Rosenkranzes fùr Violine und Basso Continuo & Passacaglia fùr Violine Solo,
uitgevoerd door Musica Antiqua Köln o.l.v. Reinhard Goebel.

Disc: 1
1. Sonate I. Die Verkündigung [The Annuciation]
2. Sonate II. Mariä Besuch bei Elisabeth [The Visitation]
3. Sonate III. Cristi Geburt [The Nativity]
4. Sonate IV. Christi Darstellung im Tempel [The Presentation]
5. Sonate V. Der zwölfjährige Jesus im Tempel [The Finding in the Temple]
6. Sonate VI. Christi Leiden am Ölberg [The Agony in the Garden]
7. Sonate VII. Die Geiβelung [The Scourging of Jesus]
8. Sonate VIII. Die Dornenkrönung [The Crowing of Jesus with Thorns]

Reinhard Goebel: Violine, Phoebe Carrai, Violoncello+
Konrad Junghänel: Laute [lute/luth/liuto]
Andreas  Spering: Cembalo [harpsichord/clavecin/clavicembalo) & Orgel [organ/organo]

Disc 2
1. Sonate IX. Die Kreuztragung [Jesus carries His Cross]
2. Sonate X. Die Kreuzigung [The Crucifixion]
3. Sonate XI. Die Auferstehung [The Resurrection]
4. Sonate XII. Christi Himmelfahrt [The Ascension]
5. Sonate XIII. Ausgieβung des Heiligen Geist [The Descent of the Holy Ghost]
6. Sonate XIV. Mariä Himmelfahrt [The Assumption of our Lady]
7. Sonate XV. Die Krönung der Jungfrau Maria [The Crowning of the Blessed Virgin Mary]
8. Passacaglia g-moll

____________

*) Het boekje bij de CD's met opnamen met Reinhard Goebel dateert 1678 en de complete opname met Suzanne Lautenbacher [cf.] dateert 1674; dan zit 1676 daar mooi tussenin - het is alles giswerk.  

Annegret Siedel, Gedanken zu den fünfzehn Rosenkranzsonaten von Heinrich Ignaz Franz Biber [PDF en cf. Youtube]

spinoza | 07-09-2016 | 13:16 | Link | Reacties (2)