BdSpinoza

Spinoza over hamer en bijl - zijn bijdrage aan het thema van de Maand van de Filosofie

Thema van de Maand van de Filosfie is dit jaar: mens en techniek. Spinoza komen we hierover nog niet tegen in de agenda met activiteiten; alleen is te zien dat Miriam van Reijen op 8 april bij de ISVW in Leusden zal spreken over: "De metafysica van Spinoza." Omdat ik vrees dat we anders deze maand niets over Spinoza's prachtige parabel over de ontwikkeling van gereedschap en de parallel met de ontwikkeling van het gereedschap van de geest, het verstand, zullen horen, wijd ik er op deze eerste dag van de Maand van de Filosofie een apart blog aan. 

In de Tractatus de Intellectus Emendatione geeft Spinoza een schets van hoe we in staat zijn almaar betere instrumenten te maken als verlengstuk van onze aangeboren lichamelijke instrumenten, alsmede navenant geestelijk gereedschap verder te ontwikkelen - ons verstand. Hij doet dat in een verhaaltje met een redenering, waarin hij de typisch Zenoïsche paradoxale argumentatie onderuit haalt. Ik geef de passage in de vertaling van Theo Verbeek: Verhandeling over de verbetering van het verstand [Historische uitgeverij, Groningen, 2002]

Over de hamer en gereedschap i.h.a.

30. Nu we weten welke kennis we nodig hebben, moeten we spreken van de weg en de methode die naar een dergelijke kennis leidt, en wel van die dingen die we willen kennen. En om dat te doen moeten we ons eerst realiseren dat dit geen eindeloos onderzoek zal zijn - dat we om de betere methode te vinden voor het zoeken van de waarheid we geen tweede methode nodig hebben om ons te helpen bij het zoeken van de methode voor het zoeken van de waarheid; en dat om deze tweede methode te zoeken niet een derde nodig is, en zo tot in het oneindige. Op zo'n manier zouden we immers nooit tot kennis van waarheid geraken en zelfs niet tot welke kennis dan ook. Integendeel, jet is hiermee gesteld als met stoffelijke instrumenten, met betrekking waartoe men op dezelfde manier zou kunnen redeneren. Want om ijzer te smeden heeft men een hamer nodig en om een hamer te hebben moet men er een maken, waarvoor echter weer een andere hamer en ander gereedschap nodig zijn, die op hun beurt weer ander gereedschap vereisen, enzovoorts, tot in het oneindige - en niemand gelooft dat dat een reden is waarom de mens geen ijzer kan smeden. 31 Maar zoals mensen ooit in staat waren om met hun aangeboren gereedschap eerst, zij het moeizaam en met weinig succes, allereenvoudigste dingfen te doen en dan met minder moeite en meer succes andere, moeilijker, dingen, en zo allengs voortgaand, van de allereenvoudigste technieken tot nieuwe instrumenten en van deze instrumenten naar andere technieken en andere instrumenten, uiteindelijk zover gekomen zijn dat ze met weinig moeite zoveel en zo moeilijke dingen kunnen maken en doen; zo verschaft het intellect zich door zijn aangeboren kracht^k intellectuele instrumenten, met behulp waarvan het nieuwe krachten opdoet om andere intellectuele bewerkingen^l uit te voeren, met behulp waarvan het weer andere instrumenten verwerft, dat wil zeggen, het vermogen om verder te gaan in zijn onderzoek, en zo allengs voortschrijdt totdat het toppunt van wijsheid bereikt is.

Noten van Spinoza

^k Onder aangeboren kracht versta ik datgene in ons wat niet door uitwendige oorzaken veroorzaakt wordt en dat wij later in mijn filosofie zullen uiteenzetten.¹

^l Hier wordt dit 'bewerkingen' genoemd, in mijn Filosofie zal uitgelegd worden welke dat zijn.

Noot van webmaster

¹ NB dat 'niet' is een toevoeging van latere redacteuren. Ik weet dat Wim Klever het niet eens is met die correctie. Volgens hem is het een wat de Duitsers met een fraai woord 'Verschlimmbesserung' noemen, een 'verbetering' die de dingen slechter maakt. Maar ik verzoek die discussie hier niet nog eens te voeren.

                                          * * *

Over de bijl 

Aan het eind van Cap. XVIII van het tweede deel van de Korte Verhandeling van God, de mensch en deszelvs welstand [geciteerd van hier] lezen we:

"Want de eenigste volmaaktheid en het laatste einde van een slaaf en van een werktuig is ditt, dat ze haar opgeleiden dienst behoorlijk volvoeren. E.g. als een Timmerman in het maaken van eenig stuk werks zigh van sijnen Bijl op het beste gediend vind, zoo is dien Bijl daar door gekoomen tot sijn eind en volmaaktheid: Dogh indien hij zoude willen denken, dezen Bijl heeft mij nu zoo wel gediend, daarom wil ik hem rusten laaten en geen dienst meer van hem neemen, even als dan zoude dien Bijl afgeraaken van haar eijnde en geen Bijl meer zijn. Alzoo ook de mensch zoo lange hij een deel van de Natuur is, zoo moet hij de wetten van de Natuur volgen, het welk de godsdienst is. En zo lange hij zulks doet, is hij in zijn welstand. Doch indien God (om zo te spreeken) zoude willen, dat den mensch hem niet meer en soude dienen, 't waar even zo veel als hem van sijn welstand beroven en te vernietigen, dewijle alles 't geene hij is daarin bestaat, dat hij God diene."

                                                * * *  

Kortom, iets is pas een bijl als ie gebruikt wordt voor het doel waarvoor ie gemaakt is. {En het wordt een wapen als iemand er de kop mee wordt ingeslagen].

Overigens, waarom staat die slaaf daar vermeld, terwijl Spinoza alleen over de bijl verder gaat.

_____________

Verder lezen

Reactie op een blog "Hammer in the Head": So for Spinoza, hatchet-ness resides in use rather than in the object? For Heidegger, hatchet-utility is the essence of the object-in-the-world, whereas regarding the hatchet as an object stripped of its usefulness isn’t to get to the thing in itself but to abstract it artificially from its essential toolness. For Harman, the hatchet’s usefulness is only a surface interactive property of the object’s image, having nothing to do with the essence of the object. It’s hard for me to understand how, for an object that’s been purposely crafted to be used as a tool, its usefulness wouldn’t be at least part of its essence. [Cf.]

Kevin von Duuglas-Ittu, Checking Heidegger’s Hammer: The Pleasure and Direction of the Whirr [Cf.]

Richard Mather's 'poem' "Spinoza’s hatchet"

spinoza | 01-04-2014 | 17:23 | Link | Reacties (1)