BdSpinoza

De ontologie of theorie van Spinoza is realistisch. Hij maakt geen deel uit van het denken in een idealistische lijn die begint met Descartes en in doorlopende lijn van Kant en Hegel tot aan Husserl gaat. Realistisch betekent dat we uitgaan van het werkelijke bestaan van de dingen, en dat we aannemen de mens en zijn kennisproces echt te begrijpen. Spinoza is niet pantheïstisch: God is een woord dat in zijn tijd onontkoombaar gebruikt werd en verwees naar het Zijn. Ik denk ook niet dat hij materialistisch was, zoals sommige van zijn lezers beweren. Het Zijn is eeuwig en ontvouwt zich door zijn oneindige manifestaties, waarvan wij er slechts twee kennen: de extensie (de materie) en het denken (de geest). De manifestaties hebben een duur, ontvouwen zich in de tijd. Alles wat bestaat is bepaald. Al wat is, is op een bepaalde en bijzondere wijze als dit ding bepaald als een schakeltje in de keten in de tijd. Alles is noodzakelijk, niets contingent. De geest en het lichaam zijn twee kenmerken (attributen) of uitingen van wat is. Ze zijn niet twee substanties, maar één. Voor Spinoza wordt de geest niet veroorzaakt door het lichaam (zelfs niet door de hersenen): het is een andere dimensie van de werkelijkheid.

Ethiek is de kunst van het leven, de weg naar geluk vanuit onze conatus. De conatus is onze macht en leidt tot vreugde. Wanneer we onze capaciteiten actief ontwikkelen, hebben we macht en worden we blij. We hebben dan onze unieke essentie ontwikkeld. Wij zijn geen dienstknechten of slaven van anderen of van de omstandigheden. Daar de anderen en de omstandigheden ons binden door middel van de droeve passies. Trieste passies maken ons depressief (het verdriet in al zijn verschijningsvormen) of vergiftigen ons door de haat ten opzichte van elkaar of onszelf. Wij haten wie wij zien als de oorzaak van ons verdriet: haat, woede, wraak, afgunst, wreedheid. Of we haten onszelf door schuldgevoel, maar niets is er laffer dan niet je eigen acties te ondernemen. Mededogen is ook een droeve passie, omdat die ons ketent aan het lijden van de anderen. Wij accepteren hen liefdevol in de juiste mate, zonder smet (remming, schaamte) zonder risico voor onszelf (ijdelheid, arrogantie). Wij zijn ervan overtuigd dat vrijheid is te begrijpen - door te doen wat nodig is om onze macht doen gelden. Hoop, angst, woede, veiligheid zijn passies die op een gegeven moment nuttig kunnen zijn om groter kwaad te voorkomen: wanhoop, gevaar, onrechtvaardigheid, instabiliteit. Goed en kwaad bestaan niet, dingen zijn goed of slecht afhankelijk van hun nut en bruikbaarheid voor wat ons en anderen gelukkig maakt. Het verlangen, de bewuste conatus, is de motor van ons leven, maar die moet zich laten leiden door de rede. De wijze mens leeft in een staat van serene vreugde. Moraliteit is niet je houden aan wetten of een volgen van een gevoel van plicht, maar is het verlangen om goed te doen aan anderen. Het is onze vreugde die ons leidt naar vrijgevigheid. De moraal is dus een gevolg van de ethiek.