Spinoza's samenvatting van zijn Ethica
In het verlengde van het vorige blog, vind ik het wel nuttig om hier de slottekst te geven van het vierde deel van de Ethica [hoofdstuk 32 van de Appendix van deel IV] die volgens mij te zien is als Spinoza's eigen samenvatting van zijn Ethica. Als iemand u vraagt: "waar gaat het Spinoza om?" dan leest u de volgende tekst voor:
"Het menselijk vermogen echter is zeer beperkt en wordt door de macht van externe oorzaken oneindig overtroffen; wij hebben dan ook geen absolute macht om de dingen buiten ons voor ons nut geschikt te maken. Toch zullen we de dingen die ons overkomen en die indruisen tegen wat ons nuttig voorkomt met gelijkmoedigheid dragen, indien we namelijk inzien dat we onze plicht (officium) hebben gedaan, dat ons vermogen niet zover reikte dat we ze hadden kunnen voorkomen, en dat we [immers slechts] een deel van de hele natuur zijn, waarvan we de orde volgen. Als we dat helder en onderscheiden begrijpen, zal het deel dat als ons begrip wordt bepaald, dat is: ons beste deel, er volkomen vrede (acquiescentia) mee hebben en trachten die vrede vast te houden. Want naar de mate waarin we begrijpen kunnen we alleen verlangen naar hetgeen noodzakelijk is en kunnen we alleen vrede hebben met wat waar is; en naarmate we deze dingen juist begrijpen, in die mate zal het streven van ons beste deel overeenkomen met de orde van de hele natuur." [4/App.Cap.32]
4, app, cap 32 - Sed humana potentia admodum limitata est et a potentia causarum externarum infinite superatur atque adeo potestatem absolutam non habemus res quae extra nos sunt, ad nostrum usum aptandi. Attamen ea quae nobis eveniunt contra id quod nostrae utilitatis ratio postulat aequo animo feremus si conscii simus nos functos nostro officio fuisse et potentiam quam habemus non potuisse se eo usque extendere ut eadem vitare possemus nosque partem totius naturae esse cujus ordinem sequimur. Quod si clare et distincte intelligamus, pars illa nostri quae intelligentia definitur hoc est pars melior nostri, in eo plane acquiescet et in ea acquiescentia perseverare conabitur. Nam quatenus intelligimus nihil appetere nisi id quod necessarium est nec absolute nisi in veris acquiescere possumus adeoque quatenus haec recte intelligimus eatenus conatus melioris partis nostri cum ordine totius naturae convenit.
Reacties
Stan,
E4cap32 wordt door Matheron "'le Moment Stoicien de l'Ethique" genoemd, de meest stoïcijnse uitspraak van Spinoza in de Ethica (en aangehaald door DeBrabander in 'Spinoza and the Stoics', blz 15 en 22). Het verschil met de stoïcijnen is dat Spinoza de dingen die ons overkomen 'gelijkmoedig' (aequo animo) draagt, en de stoïcijn ze met vreugde begroet (de amor fati). Waarom? Voor Spinoza heeft de noodzaak in de natuur niets te maken met menselijke vreugde of verdriet, want er is geen goddelijk plan maar blinde causaliteit (werkoorzaken). Voor de stoïcijn is er wel een goddelijk plan, en zijn lot is daarin opgenomen (doeloorzaken).
Adrie Hoogendoorn 17-09-2013 @ 19:25
Wel aardig, die eerste zin voor Wim: 'Het menselijk vermogen is zeer beperkt en wordt door de macht van externe oorzaken oneindig overtroffen'. Niettemin: er is menselijk vermogen (!)
(dat tot op zekere hoogte dingen buiten ons voor ons nut geschikt kan maken).
henk keizer 17-09-2013 @ 21:00
Leuk, Adrie, dat je deze informatie geeft. Ik had die aantekening ook in mijn Ethica-exemplaar bijgeschreven en aarzelde of ik er een notitie over zou maken, vooral vanwege dat 'plicht' (officium) dat er als toch enigszins onspinozistisch uitspringt en van Cicero stamt, zoals we in een noot van Henri Krop kunnen lezen. Maar ik liet het zo, daar het tóch door Spinoza geschreven is, die aan de natuur geen plicht ontleent, zodat je het leest als (een gevoel) van gedetermineerd (a.h.w. verplicht) zijn om met de "orde van de natuur" mee te gaan; geen teleologische maar feitelijke orde.
Stan Verdult 17-09-2013 @ 22:47
Stan,
DeBrabander (blz 23) zegt dat Cicero's 'officium' (Eng. duty) de vertaling is van het Griekse 'kathekon', dat 'proper action or function' betekent. En dat laatste klinkt weer spinozistischer, want is meer werkoorzaak georiënteerd dan plicht. In E4cap32 wordt de vertaling van 'officium' dan 'dat we onze handelingen [volgens onze natuur] hebben gedaan'.
Adrie Hoogendoorn 18-09-2013 @ 08:12
Stan, het verwondert me toch wat dat je deze tekst uit het vierde deel ziet als samenvatting van de Ethica. In het vijfde deel immers voegt Spinoza nog een aantal leerstellingen toe aan zijn Ethica, de weg naar het goede leven. Zie je niet veel in dit vijfde deel of vergis ik me?
Mark Behets 18-09-2013 @ 19:28
Mark, ik zie erg veel in het 5e deel (zie ook mijn enthousiaste bespreking van het artikel van Hasanah Sharp waar je later vandaag ook op reageerde), maar ik zie dat als nadere uitwerking van hetgeen al in 4/AppCap32 vervat is. Hij werkt de acquiescentia verder uit naar beatitudo en amor erga Deum die het resultaat zijn van wat de singuliere modus aan besef met de scientia intuitiva bereikt. Maar dat heeft hij hier al in a nutshell samengevat. Het 5e deel schemert hier al door. 4/AppCap32 is de rijkbeladen cliffhanger naar het 5e deel dat eigenlijk ook dat deel al in de kern samenvat. Een samenvatting kan niet alles bevatten - dan zou je het geheel moeten herhalen.
Stan Verdult 19-09-2013 @ 00:53
Stan,
1. In eerste instantie was ik ook verbaasd dat je cap32 als een samenvatting van de Ethica zag. Immers, het begint met het vrijwel woordelijk citeren van het axioma van Deel 4. Na je mooie uitleg aan Mark is mijn conclusie dat het caput een fraaie samenvatting is van Deel 4 (na 4p18s) en Deel 5.
2. Een fraaie samenvatting van Spinoza's methodiek - met focus op Deel 1 v.d. Ethica - vind ik overigens TTP6.6. Het hoofdstuk gaat over wonderen, maar is tegelijk neen pleidooi voor het naturalisme.
Adrie Hoogendoorn 19-09-2013 @ 08:35
Je hebt gelijk Stan, deel V schemert door in deze tekst. Ik sluit me aan bij Adrie: bedankt voor je mooie uitleg.
Mark Behets 19-09-2013 @ 22:16