Spinozistische Sound Bites?
Nog drie dagen hebben we in Nederland te maken met politici die zelf (en wier campagneteamleden, waaronder vooral de spin doctor) ijverig op zoek zijn naar spitse opmerkingen - sound bites.
Maar dat is nog niet het belangrijkste bezwaar dat ik ertegen heb. Waar het mij om gaat is dat je t.a.v. zo’n bondige uitspraak die uit Spinoza’s werk gedestilleerd is, méér moet weten: met name de vooronderstellingen of condities van waaruit Spinoza tot zo’n uitspraak komt. Alles krijgt betekenis in en vanuit het geheel.
Zo heeft Karel D’huyvetters op zijn eigen website en op die van ‘Spinoza in Vlaanderen’ laten weten dat zijn favoriete Spinoza-citaat is:
Homini igitur nihil homine utilius[daarom is voor een mens niets nuttiger dan de mens; 4/18s]
Maar daarbij wordt de lezer wel geacht te weten dat Spinoza in beginsel voor ogen heeft: mensen die zich door hun rede laten leiden – niet zomaar willekeurig allerlei mensen en zeker niet diegenen die zich sterker dan anderen door hun emoties laten leiden. Die kun je als verstandig mens beter uit de weg gaan.
Of neem de fraaie zegswijze
Bene agere et laetari
[goed handelen en blij zijn; 4/73s]
En daarop zegt hij dan ook nog eens dat hij in deel 5 de grenzen van de menselijke kracht en het vermogen om dit te bereiken zal laten zien. Dat alles zou men moeten mee-weten in die spreuk. Dus zo eenvoudig is het niet.
Maar hoevelen zullen in die uitspraak niet een (a.h.w. christelijke) norm lezen en ‘goed handelen’ lezen als ‘weldoen’? Oké in de TTP zal Spinoza naast het handelen van de verstandige naar de rede, het gehoorzaam naastenliefde beoefenen, de Bijbelse norm voor de eenvoudige gelovigen, zetten. Maar zou hij die dubbele betekenis hier in de Ethica al hebben bedoeld? In één klap een stelling voor de wijze en voor de simpele geest – op twee manieren op te vatten? Ik denk het niet, want dan had hij er in dat Scholium wel iets over gezegd.
Wim Klever's tweets
En dan de bijna dagelijkse tweets die Wim Klever het wereldwijde web opstuurt. Hij begon ermee op 8 augustus. Tot gisteren, 8 september, had hij er al 27 - bijna elke dag één. Hij citeert wel uit Spinoza (opvallend: vooral uit de PPC) en verwijst naar Spinoza-plaatsen, maar hij brengt ze – gelukkig - niet als Spinoza’s tweets, maar als Wim Klever’s tweets. Hij brengt zijn eigen interpretatie van Spinoza en die is vaak behoorlijk eigenzinnig. Ik ga niet alle tweets bespreken, maar pluk er een paar uit.
Bijvoorbeeld die van 7 september: ‘Transformationisme, geen evolutie naar hogere patronen. "Alles verkeert volgens vaste natuurwetten in permanente vormverandering" (E3/pr).
En dat waar Spinoza het verschijnsel van toenemende complexiteit (zie de mens) in de natuur herkende (de mens denkt, 2/ax2). Je zult mij niet horen pleiten om Spinoza als aanhanger van het ‘emergentionisme’ te beschouwen, maar zie hem ook niet als louter aanhanger van ‘transformationisme’. Uiteraard verkeert alles volgens ‘vaste natuurwetten’, maar je zult Spinoza er niet op betrappen te menen dat hij die kent.
Klopt, ja, in hun bestaan en handelen, maar niet in hun WEZEN, daarvan kun je niet zeggen dat de Natuur ons van moment tot moment schept. Het is m.i. niet toevallig dat Wim dát achterwege laat, want dat komt hem niet uit.
En dan zo’n tweet van 27 augustus: “"Een absoluut kwaad bestaat er niet" (CM1/6/7)". Wat er ook bestaat of geschiedt, het is ergens goed voor, ook al ontgaat dit ons volkomen.”
Spinoza bedoelt hier ‘absoluut kwaad’ als het volkomen tegenovergestelde van God, het in de hoogste mate of absoluut goede: dát kwaad bestaat niet. En wat niet bestaat kan ook niet ergens goed voor zijn. Dat alles "ergens goed voor is" is trouwens niet de manier van spreken van Spinoza, want de daarachterliggende zorg interesseert hem niet (zie de Brieven over het kwaad); het riekt trouwens sterk naar teleologie, alsof dingen "ergens toe dienen resp. ergens goed voor zijn."
Ik zei al, ik ga ze niet alle bespreken – wil alleen maar aangeven dat ik er niet erg gelukkig mee ben en deze pogingen tot indikken als mislukt beschouw, daar er altijd méér toelichting nodig is dan er ruimte is.
Reacties
Bedankt voor je tendentieuze kritiek en je onzakelijk ad hominem argument, dat ik je zeer kwalijk neem. Inhoudelijk heb je op alle drie punten ongelijk. Evolutie van soorten naar een hoger niveau is uitgesloten in een oneindig universum. Aangezien de natuur schept, betreft het resultaat nimmer het wezen. Wat hoe dan ook besttat, heeft gevolgen in een wereld die perse volmaakt is. Hier laat ik het maar bij, na nog bemerkt te hebben dat tweets niet volledig kunnen of hoeven te zijn. Overigens zijn dat jouw lange teksten dat ook allerminst. Kortom: unfair.
Wim Klever 09-09-2012 @ 14:56
Wat een warrig en onduidelijk stuk zeg! Het artikel begint met politici en soundbites, hetgeen in het vervolg in het luchtledige blijft hangen. Vervolgens wordt verwezen naar de lieveringscitaten van onze Vlaamse vrind dan houdt ook dit op. Om daarna Wim op een dedaine en idiote wijze de mond te snoeren. Wat is de bedoeling geachte Stan? Is het een soort quiz, indien ja wat kunnen we dan winnen? De verhelderende beantwoording van Wim voldoet voor mij en de echte Spinozisten. Tussen existentie en essentie zit nogal wat verschil, ja Stan ze beginnen beide met een e maar dan heb je het wel gehad. En volmaaktheid is zo als het is ...de werkelijkheid. Ga het om een soort vete, afrekening tussen jou en Wim? Indien ja doe dat dan op een andere wijze!
greenways 09-09-2012 @ 15:30
Op advies dat iemand mij per e-mail gaf, heb ik een passage uit het blog teruggenomen (op welks inhoud ik uiteraard niet inga om het niet aan te dikken of 'nog erger te maken') - het kon zonder.
Wie de de volgende opmerking van Wim begrijpt, mag het hier uitleggen: "Evolutie van soorten naar een hoger niveau is uitgesloten in een oneindig universum." En tegen Wim zeg ik nog: uiteraard trek jij je niets van mij aan en ga je gewoon door met je tweets waarbij niet zozeer het onvolledige, maar het onprecieze en soms tendentieuze mij stoorde. Maar goed, de schade blijft beperkt want er zijn slechts 13 tweeps. Ik haak af, d.w.z. kom niet meer kijken en verwijder mijn link erheen.
Of ik nog op slippendrager Greenways inga, daarover zal ik nog eens denken.
Stan Verdult 09-09-2012 @ 18:20
Oei, Stan onder vuur. Zoals altijd signaleert hij een verschijnsel, publicatie of gebeurtenis die met Spinoza te maken heeft en geeft daarover zijn mening. In dit geval zijn dat de tweets van Wim Klever. Er is dus niets ongewoons aan dat hij daarover zijn mening geeft en daarvoor argumenten aanvoert. Dat doet hij in veel andere blogs ook. Met die mening/argumentatie kun je het eens zijn of niet. Hij kan de plank ook wel eens mis slaan, er komt een discussie en niemand die er een punt van maakt. Maar daar gaat het hier niet om. Het gaat om de wijze waarop. Eerlijk gezegd ben ik ook een beetje verrast over de scherpe toon (dat Wim Klever zelf ook wel eens met een argument ad hominem komt, is geen excuus). Ik heb de verhouding tussen Stan en Wim altijd ingeschat als een soort haat-liefde verhouding. Ze schelden op elkaar, maar hebben ook waardering voor elkaar. Maar de toon over en weer lijkt scherper te worden (ook Wim's reactie op Stan's blog over Spinoza-bibliotheken vond ik niet fair en onnodig scherp van toon). Ik zou het heel jammer vinden als er nu iets van een onherstelbare breuk zou komen. Daarom mijn oproep het niet zo ver te laten komen.
henk keizer 09-09-2012 @ 18:28
Ik ben niemands slippendrager. Ik ben een onafhankelijk vrijdenker die Spinoza bestudeert, maar Wim Klever zet zich in bijzondere mate in om Spinoza voor zo veel mogelijk mensen begrijpelijk te maken. Veel studies en boeken van Wim bewijzen zijn visie en liefde voor Spinoza. Jouw bijdrage Stan is vals. Ik ben geen psychiater maar iets vertelt mij (eerste vorm van kennen) dat jij met iets zit dat niets met Spinoza van doen heeft maar heel veel met inadequate passies. En daar heeft Spinoza dan weer wel het nodige over geschreven. Laat elkaar in waarde!
greenways 09-09-2012 @ 19:10
Mooie oproep in die laatste zin mr. Greenways, maar in de zinnen er voor zondig je er zelf tegen. Nochtans zouden wij Spinozisten consequentie hoog in het vaandel moeten dragen.
Mark Behets 09-09-2012 @ 19:56
@ Henk, Greenways en Mark,
Ben hierover aan het denken, neem een kleine pauze waarin ik "mijzelf en dit blog ga analyseren" (hoewel ik niet veel van Freud moet hebben, laat staan van leken-psychiaters) en beloof hierop binnen een paar dagen terug te komen. Er speelt inderdaad iets en dat moet niet almaar doorwoekeren. Dus even rust in de tent, svp.
Stan Verdult 09-09-2012 @ 20:29
Beste mijnheer Greenways, ik vind dat uw aanval op Stan Verdult echt niet kan. Enige tijd geleden heb ik mijn waardering uitgesproken voor uw bijdrage in een discussie, maar dit is een ongefundeerde, ontoelaatbare persoonlijke aanval. Zij lijkt mij voort te komen uit een overmatige gekwetstheid over de kwalificatie 'slippendrager', wat een uitermate 'inadequate passie' schijnt te zijn.
h.keizer 09-09-2012 @ 20:33
"Slippendrager" neem ik terug (als dat nog kan, hoewel ik jou, Greenways, daarmee ook iets te denken wilde geven...), maar echt ik zou het bij nader inzien, niet geschreven willen hebben, maar ja aan het verleden kun je niets meer veranderen - quod scripsi scripsi. Dus denk er maar eens over.
Stan Verdult 09-09-2012 @ 20:42
Stan, jij hoeft van mij ook helemaal niet naar mijn tweets te kijken; je bent je eigen baas en ik waardeer in het algemeen je hobby. Wat mij betreft heb ik toch gezegd, dat ik mijn tweets TOT EIGEN AMUSEMENT fabriceer!? Zoals de Spinozistisch Mandeville scherpzinnig schreef "to his own pleasure". Ik maak mij niet te veel illusies omtrent volgelingen of resultaten. En ik denk dat dit ook zo was bij Spinoza. Wees gerust; ik breek niet. De schermutseling is dat niet waard. Ik blijf jou, hoe koppig je ook bent, wel volgen en schrap de link niet. Zorg goed voor jezelf; dan kan ik nog lang plezier aan je beleven.
Wim Klever 09-09-2012 @ 23:10