Stanislaus von Dunin-Borkowski (1864-1934)
Nadat ik vandaag, bladerend door het krantenarchief van de KB, een In Memoriam van Dunin-Borkowski was tegengekomen, ontving ik de aankondiging van de komende najaarsbijeenkomst van 27 november a.s. van de Ver. Het Spinozahuis, waarop naast Wiep van Bunge gesproken zal worden door Manfred Lauermann uit Hannover over “Das Spinoza-Projekt von Dunin-Borkowski.” Dat werd voor mij aanleiding om een blog te maken over deze Jezuïet-geleerde en dat In Memoriam hier op te nemen.
Stanislaus von Dunin-Borkowski was afstammeling van een Pools grafelijk geslacht. Na zijn gymnasiale studie in Kremsmünster, Wien en Feldkirch trad hij in 1883 in in het noviciaat van de Jezuïeten. Hij kreeg zijn opleiding in Exaeten* bij Roermond, Feldkirch, Ditton Hall en Valkenburg*). In 1896 werd hij priester gewijd. Hij werd docent klassieke talen, Duits, Frans en godsdienst. In 1899 rijpte bij hem het plan om een werk over Spinoza te schrijven op wie hij door tientallen jarenlange studie een nieuw licht wierp (I, 1910, 2 1933; II-IV, 1934-36; titels zie hierna).
In Bonn leidde hij 8 jaar een door hem opgericht Gymnasiastentagesheim waarin hij zijn pedagogische ervaringen verdiepte. Hij schreef diverse pedagogische werken, zoals Reifendes Leben (1920, 4 1924), Führende Jugend (1921, 2 1922), Schöpferische Liebe (1923, 2 1932) en Miniaturen erzieherischer Kunst (1930, 2 1934).
Hij maakte ook veel studie van anti-trinitarische geschriften uit de 16e eeuw, voorafgaand aan het socianisme. Hij schijnt ten onrechte enige wederdopers onder hen gerekend te hebben. Hij publiceerde [Uit de Global Anabaptist Mennonite Encyclopedia Online]
· Quellenstudien zur Vorgeschichte der Unitarier des 16. Jahrhunderts, in 75 Jahre Stella Matutina (Feldkirch, Austria, 1931, 91-138)· Untersuchungen zum Schrifttum der Unitarier vor Faustus Sozzini, ibid. II (1931) 103-147;
· "Die Gruppierung der Anti-Trinitarier des 16. Jahrhunderts," in Scholastik. VII (Bonn, 1932)
Zoals hiervoor en hierna blijkt, hield hij zich veel met Spinoza bezig. Zijn laatste levensjaren bracht hij in Koblenz (1931/32) en München door, waar hij zijn onderzoek naar Spinoza afrondde.
Het Lemma Benedict Spinoza in The CATHOLIC ENCYCLOPEDIA is van de hand van Stanislaus de Dunin-Borkowski (oorspr. 1912).
Hierna dan het In Memoriam:
Stanislaus von Dunin Borkowski S.J. †
Het bestuur van de Societas Spinozana deelt ons het volgende mee:
Den eersten Mei is in den leeftijd van 70 jaar te München overleden Stanislaus Graf Duni Borkowski S.J. Het bericht hier te lande werd ontvangen door de Societas Spinozana, tot welke kring de overledene behoorde.
Pater von Dunin, hoewel als geloovig Roomsch-katholiek zelf de Spinozistische denkrichting niet toegedaan, had niettemin een zoo groote belangstelling voor den persoon van Spinoza als wereldhistorische figuur en zijn leer als een der voornaamste typen van denken, dat hij zich met de hem eigen geestesgaven gemakkelijk als een der grootste Spinoza-kenners kon doen gelden. Pater von Dunins geschriften over Spinoza dragen vooral het kenmerk van historische studie. Ongeëvenaard was zijn kennis van de wetenschappelijke wereld der 17de eeuw.
Vier en twintig jaar geleden verscheen Pater von Dunins groote werk, Der Junge De Spinoza, Leben und Werdegang im Lichte der Weltphilosophie, waarin een breed opgezet historisch-psychologisch onderzoek werd ondernomen ten einde de geestelijke vorming van Spinoza in zijn jongelingsjaren te kunnen beschrijven. Dit boek was door den schrijver bedoeld als het eerste deel van een groot werk, waarvan in 1933 het tweede deel onder den titel Aus den Tagen Spinozas Das Entscheidungsjahr 1657 verschenen is. Dit boek geeft een schildering van de geestelijke ontwikkeling van Spinoza zoals deze zich na zijn jongelingsjaren heeft voortgezet, waarbij het jaar 1657 voor Spinoza's levensomstandigheden, zijn politieke inzicht, de richting van zijn denken en den vorm van zijn beschouwingswijze als van beslissende beteekenis wordt aangewezen. Een derde en vierde deel van dit werk waren door de schrijver in uitzicht gesteld, resp. Das neue Leben, waarin de definitieve vorming van het Spinozistische denksysteem historisch-psychologisch zou worden beschreven en Das Lebenswerk, dat de uiteenzetting van het Spinozisme als voltooide beschouwingswijze zou bevatten.
In 1932, ter gelegenheid van de herdenking van de 300ste verjaring van Spinoza's geboortedag, heeft Pater von Dunin nog een bewonderenswaardig geschrift het licht doen zien, Spinoza nach dreihundert Jahren. Dit boek bevat o.m. een historisch overzicht van de gansche Spinoza-literatuur waarin de ontwikkeling van de interpretatie van het Spinozisme als formeel rationalistisch systeem tot een religieuse denkrichting naar voren komt. Behalve de genoemde groote werken over Spinoza's leven en leer verschenen nog verschillende bijdragen in het destijds door de Societas Spinozana uitgegeven jaarboek Chronicon Spinozanum, van de hand van Pater von Dunin, terwijl hij ook de door de Societas Spinozana georganiseerde Spinoza-herdenkingen in 1927 en 1932 en de in verband daarmede gehouden wijsgeerige congressen te Den Haag op den voorgrond trad. Bij de inwijding van het Spinozahuis aan de Paviljoensgracht is Pater von Dunin eveneens tegenwoordig geweest.
Pater von Dunin was in den internationalen kring van de Societas Spinozana niet alleen bekend om zijn ontzagwekkende geleerdheid en kennis, maar evenzeer om zijn beminnelijkheid en fijnheid van geest. De Societas Spinozana heeft door haar vertegenwoordiger in Duitschland, dr Carl Gebhardt**), een krans doen nederleggen op het graf van dezen door haar zoo hoog geëerden deelgenoot der Societas Jesu, wiens herinnering steeds zal blijven voortleven zoolang Spinoza's wereldhistorische beteekenis wordt erkend.
In: Het Vaderland 5 mei 1934, Avondeditie krantenarchief KB
Hier nog een In Memoriam en een Lemma over hem
* * *
*) Bismarck had in de Kulturkampf alle kloosters uit Duitsland verbannen. Tussen 1872 en 1886 vestigden zich naast de bestaande kloosters meer dan vijftig communiteiten in Limburg. De jezuïeten bouwden grote kloostercomplexen te Exaten bij Baexem ten westen van Roermond, en te Valkenburg het studiehuis: een theologicum van de Nederduitse Jezuïeten-provincie, het Ignatiuscollege genoemd, ook aangeduid als een Collegium Maximum, bestemd voor Duitsers, Oostenrijkers, Hongaren en Zwitsers. Er was een huisbibliotheek met 100.000 banden en een sterrenobservatorium. Daarnaast hadden zij een vakbibliotheek in hun eigen woonvleugels.
Vanuit Exaten bestookten de Duitse jezuïeten de boekenmarkt in Duitsland met hun vaak polemische boeken en brochures en verspreidden zij hun befaamde tijdschrift Stimmen aus Maria-Laach (thans Stimmen der Zeit). Alle belangrijke Duitse jezuïetenauteurs hebben in de jaren tussen 1880 en de Eerste Wereldoorlog voor kortere of langere tijd in Exaten of Valkenburg gewerkt. In 1910 werd aan het Ignatiuscollege een nieuwe vleugel aangebouwd, de ‘Moselbrücke’ genoemd. Hier vestigde zich een groep schrijvende paters met een collectie van 70.000 boeken. De samenvoeging van professoren, schrijvers en studenten was zeer vruchtbaar. Zij verwierven wereldfaam met de serie ‘Commentaren op de heilige Schrift’. In de Tweede Wereldoorlog, in 1942, werden de Jezuïeten verdreven en vestigde de SS er een onderwijsinstituut. De fraaie kapel werd afgebroken; er moest een turnzaal komen die niet kwam. [Info en méér info van hier en hier en hier en books.google en Trouw]
____________
**) Op 27 juli van datzelfde jaar 1934 overleed dr Carl Gebhardt
Toen ik dit blog maakte bestond het nog niet, maar inmiddels is er sinds januari 2011 deze wiki:
de.wikipedia lemma Stanislaus von Dunin-Borkowski
Jezuïetenklooster Valkenburg voor de oorlog met oude kapel. Bron: archief van het klooster [van hier]