BdSpinoza

Uitreiking NWO Spinozapremies 2015 in de Nieuwe Kerk, ‘s-Gravenhage

Dit jaar kan er eens op dit Spinoza-blog een verslagje verschijnen van de uitreiking van de Spinozapemies. Wim Goris, die zich langzamerhand ontwikkeld heeft tot Correspondent van Spinoza.blogse in Den Haag, was in de gelegenheid de bijeenkomst bij te  wonen en voor dit blog een verslagje te maken (waarvoor mijn dank). Hij lette uiteraard vooral erop of en hoe er iets over Spinoza werd gezegd. Wat hierna volgt is van zijn hand.

                   * * *  

Toen ik vertelde dat ik van plan was om een stukje te schrijven voor het “Weblog over Spinoza, Spinozisme en Spinozana” mocht ik van de afdeling Communicatie van het NWO op het woordje ‘schrijven’ zo naar binnen. De crypte van de Nieuwe Kerk liep vol, de stemverheffing en de onverstaanbaarheid namen in gelijke verhouding toe. Ik sprak een viertal mensen die even alleen stonden; drie werkten bij het NWO (het was hun feestje…) en één was wetenschapper op het vakgebied van één van de laureaten. Ongetwijfeld was het een ontmoetingsplaats voor laureaten uit de voorgaande jaren met hun eega’s. Maar de belangrijkste clusters leken mij de vakgroepen die deelden in de eer van de prijs van ‘hun’ laureaat. Aangezien de vakgebieden stochastiek (Universiteit Leiden), humane genetica (Rijksuniversiteit Groningen), nanowetenschap (TU Eindhoven) en religie (Universiteit Utrecht) niet onmiddellijk in elkaar’s verlengde liggen, zal de communicatie tussen de vakgroepen niet eenvoudig geweest zijn.

Boven, in het schip van de Nieuwe Kerk waren de hoge rode gordijnen gesloten. De lampen van de kroonluchters weerspiegelden in donkerrode gloed op de hoge glazen akoestische panelen van architect Mick Eekhout. Links op het toneel stond een witte kubus met daarop vier kleine Spinoza-beelden. Rechts stond Spinoza, een fraai belicht bronzen beeld van NWO, krap anderhalf meter hoog, het hoofd iets naar beneden, toe te kijken. In mijn oren dreunde een vlot ‘overheidsmuziekje’ nadrukkelijk en hinderlijk uit de boxen.

Jos van Engelen, voorzitter van NWO, opende de 21^e Uitreiking van de NWO-Spinozapremies. Hij citeerde de vroege geschriften van Einstein als voorbeeld hoe lang het kan duren voordat wetenschappelijke inzichten zover ontwikkelen dat zij hun plaats vinden in de maatschappij. In 1920 werd Einstein door Ehrenfest naar het Lorentz Instituut van de Universiteit Leiden gehaald. Hij benadrukte de verwevenheid van onderwijs en onderzoek enerzijds en thematisch en ongebonden onderzoek anderzijds. Wetenschappers, zei Van Engelen, zijn gebaat bij vrijheid van wetenschapsbeoefening, de ontwikkeling van eigen inzichten en onderlinge samenwerking.

Van Engelen noemde Spinoza niet expliciet maar wel impliciet. Vrijwel iedereen weet dat Spinoza pionier was in wetenschappelijke vrijheid. Misschien had Van Engelen via Spinoza de vier verschillende vakgebieden meer sprekend kunnen verbinden. Ik denk bijvoorbeeld aan de vroege geschriften van Spinoza op weg naar zijn gerijpte inzichten in filosofie, politiek en godsdienst. Die weg komt tot uiting in zijn leerschool in Amsterdam, zijn uiteenlopende correspondentie en de reizen naar zijn vrienden in zijn geboortestad. Maar met Einstein had Jos van Engelen voor de goede verstaander een sympathiek alternatief gevonden. Vervolgens ging hij - zonder microfoon - over tot de introductie van de laureaten. Omdat ik net onder het glazen geluidspaneel zat, kon ik hem niet meer verstaan.

Studenten van de filmacademie hadden over iedere laureaat een filmpje gemaakt. Een interview met de man/vrouw zelf, met vakgenoten, studenten, familie. René Janssen (plastic zonnecellen Eindhoven) kreeg de aftrap. Hoe kun je met kunststof duurzame energie opwekken? Hij wil meer onderzoek doen naar zonnebrandstoffen. Natuur en techniek verschillen – maar waarom? Wat is een ‘natuurgetrouwe toepassing’? Dat gaat hij met zijn vakgenoten nader onderzoeken.

Birgit Meyer (theologie Utrecht) bestudeert religiewetenschap vanuit de antropologische praktijk in Afrika. Wat betekent het als mensen een nieuw geloof aannemen?  In Afrika is christelijk geloof modern, het staat voor vooruitgang. In Europa denkt men bij geloof aan het verleden en aan herbestemming. Mondiaal gezien is geloof springlevend. Het drukt zich uit in taal, lichaam, macht – de manier waarop mensen mens zijn. Zij citeert Spinoza die God als immanent zag (E 1/15 “Alles wat is, is in God, en niets kan zonder God bestaan of worden gedacht”). Met haar collega’s gaat zij de dynamiek van religies in verschillende gemeenschappen onderzoeken en de implicaties voor voorwerpen, voedsel, lichaam en teksten: de verbeelding van het onzichtbare.

Aad van der Vaart (medische statistiek Leiden) heeft zich toegelegd op big data, zoals metingen van 30.000 genen tegelijk. Wetenschappelijk onderzoek wordt gecorrigeerd voor verschillen tussen bijvoorbeeld leeftijd of inkomen. Maar bij big data redt je het niet meer met een statistische foutenmarge van 5%. Hoe meer variabelen, des te groter is de toevalsfluctuatie in de uitkomsten. Van der Vaart gaat ‘met Spinoza werken’ aan causale interferentie en statistical science. Hij wil van statistiek een echt vak maken omdat de uitwisseling tussen statistici in verschillende toepassingsgebieden te beperkt is. Daarvoor gaat hij heel slimme mensen inhuren.

Vervolgens verzorgden vier trombonisten een korte onderbreking. Ik herkende een bewerking van de aria ‘Nessun Dorma!’ (Niemand mag slapen!) uit Giacomo Puccini’s opera Turandot.

Cisca Wijminga (humane genetica Groningen) gaat de genetische en omgevingsfactoren van ziekten in kaart brengen. Met haar vakgroep onderzoekt zij al twintig jaar coeliakie (glutenintolerantie), een complexe erfelijke darmziekte. In haar presentatie zagen wij steeds de beeltenis van Spinoza in de bovenhoek. Met instemming citeert zij Spinoza: “Hoe meer werkelijkheid of zijn een ding heeft, hoe meer attributen komen eraan toe.” (E 1/9). Het DNA van een mens kun je zien als een kookboek met ongeveer 3 miljard bouwsteentjes. Het recept bestaat dan uit 23.000 genen, dat is ongeveer 2% van het totaal. Het product dat daaruit ontstaat, is een bepaald eiwit. Hoewel de overige 98% van de genen niet actief zijn in de productie, vormen zij vermoedelijk met elkaar het schakelsysteem. Dit regelsysteem wil zij met haar vakgroep in kaart brengen.

Wijminga sluit af met een bekend citaat uit Spinoza: “Iets kan zowel goed, slecht of geen van beide zijn. Muziek is bijvoorbeeld goed voor iemand in een melancholische bui, slecht voor degene die rouwt en de dove maakt het niks uit.” (voorwoord in E 4). Erfelijkheid betekent geen duplicatie. In een volgend geslacht kunnen bijvoorbeeld 60 nieuwe fouten optreden, 20 nieuwe ziekte-genen actief worden en 20 andere juist afwezig zijn. Met het geld wil zij onder meer ruimte maken voor reizen naar vakgenoten in het buitenland en deze ook naar Groningen halen.

Sander Dekker (staatssecretaris van OCW) legde de nadruk op verbinden. De Nieuwe Kerk is gebouwd in de Gouden Eeuw, tijdens het leven van Spinoza. De helft van alle boeken werd in Nederland gedrukt, de overheid oefende daar nauwelijks controle op uit. Nu staan in universiteitsbibliotheken nauwelijks boeken meer. Kennis is duur en ontoegankelijk geworden door hoogaangeschreven, duurbetaalde tijdschriften zoals Nature en Science. Hij moedigde onderzoekers aan om hun werk beter toegankelijk te maken in open access journals. Laten wij onze tijd de ‘Gouden Eeuw van Spinoza’ maken, zei hij. Daarop reikte hij de Spinoza-beeldjes uit aan de vier laureaten. Ik neem aan dat de toegezegde € 2,5 miljoen per laureaat binnen afzienbare tijd wordt overgemaakt.

Wim Goris

Den Haag, 15 september 2015

Uitreiking NWO-Spinoza-premies 2015, vlnr Jos Engelen (NWO), René Janssen, Birgit Meyer, Aad van der Vaart, Cisca Wijmenga, Sander Dekker (OCW). Beeld: NWO/Sascha Schalkwijk

De gender balance dit jaar blijkt duidelijker uit deze foto [van hier]

spinoza | 15-09-2015 | 11:36 | Link | Reacties (1)