BdSpinoza

Verschil tussen "The Point of View of the Universe" en "Sub Specie AEternitatis"

Een hele tijd geleden ben ik gestopt om bij de verschijning van nieuwe Angelsaksische boeken over ethiek in een blog mijn verbazing erover uit te spreken dat Spinoza er helemaal niet in voorkwam of zelfs maar genoemd werd. Ik ben daarmee gestopt, want kon wel bezig blijven. Dit patroon moet ik even doorbreken nu de laatste tijd het ene na het andere boek over de 19^e eeuwse Britse filosoof en ethicus Henry Sidgwick (1838 - 1900) verschijnt. Het meest opmerkelijke acht ik dat uit 2014 met zijn stelregel in de titel “The Point of View of the Universe”, waarbij niemand een associatie met “sub specie aeternitatis” lijkt te hebben, want weer komt Spinoza’s naam niet voor in

Katarzyna de Lazari-Radek & Peter Singer, The Point of View of the Universe: Sidgwick and Contemporary Ethics. Oxford: Oxford University Press, 2014 –Summary - books.google - review op NDPR

Henry Sidgwick die vooral bekend is om The Methods of Ethics (1874) – books.google – dat meer dan 7 edities kreeg en nog steeds verkrijgbaar is, was een utilitaristisch ethicus. Bertrand Russell volgde in 1893 nog colleges bij hem. Sidgwick bepleitte een ‘maxim of benevolence’, dat het volgende inhield: "each one is morally bound to regard the good of any other individual as much as his own, except in so far as he judges it to be less, when impartially viewed, or less certainly knowable or attainable by him." Sidgwick baseerde dat op o.a.: "the self-evident principle that the good of any one individual is of no more importance, from the point of view (if I may say so) of the Universe, than the good of any other; unless, that is, there are special grounds for believing that more good is likely to be realised in the one case than in the other."

Het "viewpoint of the universe" is simpelweg de instelling om dingen onpersoonlijk te bekijken, dus zonder de ‘bias’ vanuit een particulier persoon. Sidgwick zag dat als een morele verplichting. Hier gloort al een duidelijk verschil met Spinoza, maar

"Spinoza was not discussed by Sidgwick"
Al eerder dan het bovenvermelde, had een andere Singer, de Amerikaanse filosoof en ethicus Marcus George Singer (1926 – 2016) een boek met teksten van Sidgwick geredigeerd:

Henry Sidgwick, edited with an Introduction by Marcus G. Singer, Essays on Ethics and Method. Oxford University Press, 2000 – books.google

en daarin lezen we simpelweg in een eindnoot: "Spinoza was not discussed by Sidgwick". Punt uit. [p. 325, niet in een eindnoot maar in de bibliografie, cf. books.google].

Hoewel, in een boek dat een jaar na het eerste boven genoemde verscheen, is op één pagina iets van Sidgwick over Spinoza te lezen (met een commentaar):

Roger Crisp, The Cosmos of Duty: Henry Sidgwick's Methods of Ethics, Oxford University Press, 2015 – books.google - review op NDPR

Daarin komt, zoals gezegd, één passage voor (op blz. 10) met een verwijzing naar Spinoza, n.l. waar Sidgwick diverse interpretaties van zelfrealisatie resp. egoïsme bespreekt.

Sidgwick begins by noting the Hobbesian and Spinozan versions of egoism as a principle of self-realization. He suggests that the intellectualism implicit in Spinoza's conception would seem quite implausible to someone who saw the human good as consisting in action, the creation of artistic beauty, or obedience to reason or conscience. Egoism cannot be based on an appeal to those impulses which our self finds prominent, since any such impulses could meet this criterion. But it might be said that we should exercise our faculties and so on in 'due proportion'. There are two ways in which this proportion might be understood. It might be taken to refer to whichever combination of tendencies we were born with; so we might be urged to 'be ourselves'. But this can be plausible only as an instrumental recommendation. If adhering to our original nature made us very unhappy, no one would recommend doing so. Alternatively, the due proportion in question can be seen as merely another term for perfection. Sidgwick's conclusion is that the notion of 'self-realization' is too vague to be of service in philosophical ethics. This comes as something of a surprise, since he himself must have thought he had gone some way to clarifying the position in these pages of 1.7. On the face of it, what Sidgwick should have concluded is that self-realization theories are really versions of moralized or non-moralized perfectionism; and he might then have referred the reader to his criticisms elsewhere of, respectively, common-sense morality and the claim that there are goods independent of pleasure.”
Verder komt Spinoza ook in dit boek niet voor.

Even terug naar de uitgeverssamenvatting die gegeven wordt bij het eerstgenoemde boek:

What does the idea of taking 'the point of view of the universe' tell us about ethics? The great nineteenth-century utilitarian Henry Sidgwick used this metaphor to present what he took to be a self-evident moral truth: the good of one individual is of no more importance than the good of any other. Ethical judgments, he held, are objective truths that we can know by reason. The ethical axioms he took to be self-evident provide a foundation for utilitarianism. He supplements this foundation with an argument that nothing except states of consciousness have ultimate value, which led him to hold that pleasure is the only thing that is intrinsically good. Are these claims defensible? [..] The authors also explore, and in most cases support, Sidgwick's views on many other key questions in ethics: how to justify an ethical theory, the significance of an evolutionary explanation of our moral judgments, the choice between preference-utilitarianism and hedonistic utilitarianism, the conflict between self-interest and universal benevolence, whether something that it would be wrong to do openly can be right if kept secret, how demanding utilitarianism is, whether we should discount the future, or favor those who are worse off, the moral status of animals, and what is an optimum population.
In onderstaande video vat de Australische filosoof en ethicus Peter Singer dit alles nog eens kort samen.

Zoals ik er tegenaan kijk is een verschil tussen Sidgwick en Spinoza juist gelegen in die claim van objectiviteit, waardoor er voor Sidgwick a.h.w. met het “point of view of the universe” objectieve morele regels op te diepen zijn uit het universum. Met Spinoza’s aanpak om dingen “sub specie aeternitatis” te (helpen) zien, is i.t.t. wat Hegel beweerde (van wie het de vraag is of hij het vijfde deel van de Ethica wel bestudeerde), het daarmee te bereiken inzicht niet losgemaakt van het subject, maar is het juist een intuïtief besef van de persoon die het bereikt om zich als onderdeel te zien én ervaren van het grote geheel. De betrokken persoon gaat daarmee niet op in het objectieve, maar bereikt zo juist het maximaal subjectieve (n.l. diep bewustzijn). Met ook daar uiteraard een ‘objectiverend’ resultaat: dat dit besef niet alleen voor hem of haar geldt, maar voor iedereen. In zoverre lopen de ethische redeneringen in hun resultaat niet zover uiteen, maar wel in de weg erheen om tot dit resultaat te komen. Het is in mijn ogen dan ook te simpel om - wat je wel eens tegenkomt - sub specie aeternitatis te zien als louter 'het objectieve standpunt'. 

Afgezien van de aparte monografieën die er over Spinoza Ethica verschenen, is wat de algemene Angelsaksische boeken over ethiek betreft, dat van Charlie Dunbar Broad wellicht het enige dat ook aandacht aan Spinoza geeft. In

C.D. Broad, Five Types of Ethical Theory (1930). Routledge, 2014 –books.google

behandelt hij achtereenvolgens de ethische theorieën van Benedictus de Spinoza, Joseph Butler, David Hume, Immanuel Kant en Henry Sidgwick. Het hoofdstuk over Spinoza begint aldus (en is illustratief voor de reden van afwezigheid van Spinoza in de meeste andere boeken over ethiek):

THOUGH Spinoza's main work is called Ethics, it is not a treatise on ethics in our sense of the word. Nor did Spinoza ever write any such treatise. His views on ethics, in the modern sense, have to be gathered from various passages scattered about his books and his letters. Nevertheless, the ultimate and explicit aim of his philosophical works was ethical. It was to discover in what human perfection consists, to explain the difficulties which prevent most men from reaching it, and to show the way which they must follow if they would overcome these difficulties. Before I begin to expound Spinoza's ethical theory I must state that I shall ignore everything in his system which depends on what he calls Scientia Intuitiva or the Third Kind of Knowledge; i.e., I shall ignore his doctrines of the Intellectual Love of God, of Human Blessedness, and of the Eternity of the Human Mind. Such an omission would be inexcusable if I were claiming to expound Spinoza's system as a whole, for they are among the hardest, the most interesting, and the most characteristic parts of it. But for the present purpose it is justified by the following facts. These doctrines, I am convinced, are the philosophic expression of certain religious and mystical experiences which Spinoza and many others have enjoyed and which seem supremely important to those who have had them. As such they belong to Spinoza's philosophy of religion rather than to his ethics [..].

Hier tot slot nog even de toelichting op zijn boek door Peter Singer: 

spinoza | 25-10-2016 | 12:06 | Link | Reacties (2)