Waar heeft Spinoza zijn 'adequaatheid' vandaan?
Wat ik in dit blog ga brengen, heb ik nog nooit ergens gevonden. Belangrijke noties bij Spinoza zijn “adequate ideeën” en “niet adequate ideeën”. De eerste horen bij het intellect, de tweede bij de verbeelding, de imaginatio. Hoezo gebruikt Spinoza het bijvoeglijk naamwoord ‘adequaat’? Wat kan hij daarmee bedoelen? En, waar heeft hij het vandaan?
Noch Filip Buyse die in The Continuum Compendium to Spinoza over de lemmata ‘Adaequatus’ en ‘Veritas’ schreef, noch Theo Verbeek van wiens hand het lemma ‘Idea’ is, verwijzen ernaar dat deze term hoogstwaarschijnlijk refereert aan de beroemde waarheids-definitie van de Scholastiek, die teruggaat tot Aristoteles. Zelfs Harry Wolfson, die een mooi hoofdstuk ‘Truth’ heeft, waarin hij uiteraard ook adequaatheid van ideeën behandelt, legt niet dit verband.
Ik geef de Scholastieke waarheidsdefinitie hier in de vorm waarin hij het dominantst voorkomt, namelijk bij Thomas van Aquino: “Veritas est adequatio intellectus et rei.” Adequatio wordt dan meestal vertaald als ‘overeenstemming’ of ‘het overeenkomen’ of ‘corresponderen’: waarheid is de overeenstemming (correspondentie) van verstand en zaak. Iets is adequaat als het ‘precies passend’ is. Zeg maar wat bekend staat als “het goudlokjeprincipe”: iets (de pap) is niet te warm of te veel, niet te koud of te weinig, maar precies goed - adequaat. Waarheid is de ‘precies goede manier’ waarop een idee in het verstand en een object of zaak bij elkaar horen. Nu smokkelde ik hier al ‘een idee’ het verstand binnen, daarover zodadelijk. Thomas van Aquino werkte zijn waarheidsbegrip nog nader uit in de criteria correspondentia (overeenkomen van de zaak met het verstand), conformitas (gelijkvormigheid), adaequatio (aangepastheid) en rectitudo (juistheid), dat geloof ik hier verder wel.
We zitten met de waarheidsdefinitie van Aquinus echter met een dubbelzinnigheid én een onduidelijkheid of vaagheid. Heidegger wees op die dubbelzinnigheid in Sein und Zeit, maar Spinoza zal dat zeker ook bemerkt hebben: het Latijn kan zowel betekenen: overeenstemming van het intellect met de zaak, als overeenstemming van de zaak met het intellect. ‘Intellect’ betekent in beide gevallen iets anders: in het eerste geval het menselijk intellect, in het tweede geval het goddelijk intellect. De dingen zijn waar wanneer zij overeenstemmen met de ideeën van wat de dingen (‘moeten’) zijn in de goddelijke intellect.
Maar in dat tweede geval is het een beetje onzin om over ‘waarheid’ te spreken – alsof er in het goddelijk verstand ooit onwaarheid kan zijn. Daarom kan in het geval van het intellectus infinitus, ofwel het goddelijk intellect, volstaan worden met te wijzen op de adequaatheid, de goedpassendheid. De ideeën in het oneindige intellect zijn altijd adequate, goed passende ideeën. Het is dus nodig goed uit elkaar te houden om welk intellect het in elk geval gaat.
Ik verwees ook naar een onduidelijkheid of vaagheid die zit in het gebruik van ‘intellect’: er moet een term ingelast worden die het ‘tegenbeeld’ in het intellect vormt voor elk object waarvan een idee bestaat. Daarvoor gebruikt Spinoza de term ‘idee’ (of, neemt hij over van Descartes). ‘Idee’ ziet hij als “een concept van de geest, dat de geest vormt omdat het een denkend ding is” (E2/d3). Ideeën in het oneindig intellect zijn altijd adequaat; ideeën in de menselijke geest zijn indien ze van de verbeelding komen inadequaat (onaangepast) en indien ze in het menselijk intellect gevormd worden (deels) adequaat.
Het idee van het menselijk lichaam dat in het oneindige intellect bestaat, vormt (als uiteraard adequaat idee) de geest van de mens (maar dat mag niet verward worden met de ideeën van zijn eigen lichaam die een mens zich - in de loop van de tijd dingen ondergaand – vormt; maar het voert me te ver om de ontwikkeling van ’s mensen bewustwording van zichzelf, zijn lichaam en geest, hier te behandelen).
Spreken over de waarheid als de overeenstemming/correspondentie van een idee met een zaak, geschiedt als het ware ‘van buitenaf’ – vergelijkt als het ware ‘twee werelden, betreft een zoals Spinoza het omschrijft ‘externe of extrinsieke relatie’, terwijl Spinoza veel meer geïnteresseerd is in de intrinsieke kwaliteiten van een idee. Daarom definieert hij in E2/d4: “onder een adequaat idee versta ik een idee dat, voor zover het in zichzelf wordt beschouwd zonder relatie tot zijn object, alle eigenschappen, d.w.z. intrinsieke karakteristieken, van een waar idee heeft.” Deze op het eerste gezicht wat enigmatische definitie is met de hier gegeven toelichting wellicht iets duidelijker. Nog steeds gebruikt Spinoza ook in zijn definitie de term ‘waar’, maar zijn accent ligt anders.
Vanwege het formele of formerende aspect, de vorming van ideeën in de geest, niet door de dingen, maar door andere ideeën, krijgt het bepalen van objectiviteit (als adequaatheid) een ander accent, namelijk zonder referentie naar de wereld der objecten.
Ook hier weer herformuleert Spinoza noties die zijn voorgangers hem aanreikten, maar die zij nog muntten in een filosofie waarin er twee substanties, de materiële/lichamelijke en de geestelijke bestonden, en waarin het immateriële/geestelijke kon inwerken op het materiële. Als één van zijn instrumenten om zijn geheel eigen filosofie op te bouwen gebruikte Spinoza de term ‘adequaatheid’, een term die hij uiteraard had gelezen in de Scholastieke waarheidsdefinitie die je meestal in deze vorm tegenkomt : Veritas est adequatio rei et intellectus.”
________________________
Aanvulling 24 aug. 2011
Ik ontving per e-mail de volgende boodschap op een reactie, die ik - met dank - hier plaats i.p.v. in een reactie.
Alhier ten behoeve van Henk Keizer wat gegevens uit het woordenboek. De term‘adequatio’ komt niet voor in Pinkster. Waarschijnlijk dus Neolatijn. Wel de hieronder staande termen. Whitaker geeft wel de term‘adequatio’. Wat me opvalt is dat ’adaequare’ in Pinkster’s betekenissen 1-3 met ‘cum’ of dativus gebruikt wordt, terwijl in Aquino’s ‘Veritas est adequatio intellectus et rei’ twee genitivi staan. Ik vraag me daarom af of zoals jij stelt het Latijn van Aquino zowel kan betekenen: overeenstemming van het intellect met de zaak (met ‘cum’of dativus: adequatio intellectus cum re of adequatio intellectus rei; de laatste dus zonder ‘et’ en rei dus als dativus), als overeenstemming van de zaak met het intellect (adequatio rei cum intellectu of adequatio rei intellectui).
Met vriendelijke groet,
…
Pinkster:
aequç adv. op dezelfde manier, even (meestal m. ontkenning); Q neque est quisquam ~ miser (Plaut.); ~ atque of ut net zo als.
ad-aequô, aequâre
1. gelijkmaken aan (m. dat.) [tecta solo];
2. gelijkstellen aan (m. cum; dat.) [cum virtute fortunam; colonias urbi; se virtute nostris];
3. vergelijken met (m. cum; dat.) [sua fata fatis Alexandri];
4. evenaren, bereiken [altitudinem muri; navium cursum; deorum vitam].
adaequatio
adaequatio N 3 1 NOM S F
adaequatio N 3 1 VOC S F
adaequatio, adaequationis N (3rd) F [DXXFS] Late very rare
adjusting, adapting, making equal;
______________________
Tweede aanvulling 25 augustus 2011
Nogmaals ten behoeve van Henk Keizer,
hier hetgeen in de elektronisch Dikke van Dale staat:
Groet,
...
Adequaat
ade·quaat (niet: a·dequ·aat)
/adəkwat/, /¨»dəkwat/
bijvoeglijk naamwoord; vergrotende trap:
adequater; overtreffende trap: meest adequaat
(1658) ontleend aan Latijn adaequatus
1. overeenstemmend met het voorbeeld of met het objectsynoniem: gelijkwaardig
2. geschikt voor het beoogde doel
Whitaker
adaequatus
adaequat.us VPAR 1 1 NOM S M PERF PASSIVE PPL
adaequo, adaequare, adaequavi, adaequatus V (1st) [XXXBO] equalize, make equal in height, come up to level; compare (to); be equal; raze;adaequat.us ADJ 1 1 NOM S M POS adaequatus, adaequata, adaequatum ADJ [FXXEE] Medieval uncommon
equal; adequate;
Reacties
Stan, in de uitleg van Misrahi (100 woorden, pag.27 en 28) kan ik me goed vinden. Ik zie niet direct een probleem. Maar als ik Misrahi begrijp ben ik bang dat ik jou weer niet begrijp. Je vindt adequaat vs. niet-adequaat te dualistisch? Kun je je probleem nog anders formuleren? (met het vele gebruik van "intelligo" in de definities heb ik overigens meer moeite maar daarover een andere keer).
Herman Terhorst 21-08-2011 @ 20:38
Herman,
Ik vind het nogal een prestatie dat je de enigszins vage, wat spritualistische, praat aldaar van Misrahi goed begrijpt.
Maar waar haal je vandaan dat ik "adequaat vs. niet-adequaat te dualistisch zou vinden"? Zoiets heb ik helemaal niet beweerd en dat vind ik ook niet.
Ik had het doel met mijn blog om na te gaan waar Spinoza de mosterd van de adequaatheid vandaan had. Ook bij Misrahi, waar jij me nu op wijst, vind je daar dus niets over.
Ik wilde laten zien dat Spinoza de term 'adequaat' bij de Scholastiek vandaan had, maar er een andere draai aangeeft, omdat hij met de dualistische filosofie van Scholastiek en Descartes (die uiteraard hun stempel drukken op de begrippen en definities) niets aan kon vangen. Hij moest alles opnieuw doordenken.
Het blog zal wel te kort geworden zijn.
Stan Verdult 21-08-2011 @ 21:22
Herman,
Nog even over de "100 woorden over de Ethica van Spinoza" van Robert Misrahi. Ik had het al lang niet meer uit mijn kast gehaald, daar ik uiteindelijk niet echt tevreden ben over dat (woorden)boek. Misrahi vertaalt 'idea' als bewustzijn en daarmee geeft hij een nogal misleidend beeld van wat bij Spinoza de geest, het idee van het lichaam, is. Volgens Misrahi dus: bewustzijn. Dat zie je hem benadrukken in de woorden: bewustzijn, idee, geest en elders. Ik ben inmiddels ontevredener dan in mijn bespreking in april 2008 van het boekje op
http://spinoza.blogse.nl/log/robert-misrahi-100-woorden-over-de-ethica-van-spinoza.html
Stan Verdult 22-08-2011 @ 09:33
Stan,
Inderdaad, je bespreking van "100 woorden" was in 2008 positief maar met kanttekeningen. Ik vind het nog steeds een waardevol boek. Spijtig dat ik het in de ramsj aantrof maar zo gaat het met die paarlen voor de zwijnen. (was dat nou het spreekwoord dat Klever laatst niet te binnen wilde schieten?) Intussen broed ik door op een antwoord op je "adequaat-blog". Veel literatuur komt weer voorbij en al snel wordt het een onoverzienbare massa input die in banen geleid moet worden. Je kwestie rond "adequaat" is complexer dan ik aanvankelijk dacht, maar wel fundamenteel. Ik neem er de tijd voor.
Herman Terhorst 22-08-2011 @ 14:47
Herman,
Je maakt me nieuwsgierig naar je uiteindelijke reactie.
Ik schrik ervan dat je veronderstelt dat Wim Klever zocht naar het gezegde "paarlen voor de zwijnen werpen" om daarmee uitdrukking te geven aan zijn ongenoegen dat "Islamitische immigranten emancipatie inclusief materiële voorzieningen bij aankomst aangereikt krijgen" en dat dan zouden versmaden - notabene. Islamieten zouden dan al met zwijnen worden vergeleken zonder dat ze marranen hebben moeten worden? Zo erg zal Wim Klever dit weblog toch niet omlaag willen halen? Die bewering over aangereikte “emancipatie inclusief materiële voorzieningen” slaat uiteraard al nergens op. Ik had daarom niet zo’n zin om mee te denken over op welk spreekwoord hij niet kon komen.
Dat slaat op dit blog
http://spinoza.blogse.nl/log/spinoza-was-het-voorbeeld-voor-vele-joden-op-weg-naar-emancipatie.html#comments
Stan Verdult 22-08-2011 @ 16:32
Alleen Wim Klever zelf kan ons nog voor dwaalwegen behoeden.
Herman Terhorst 22-08-2011 @ 17:38
Dag Stan. Ik denk dat je misschien iets meer had verwacht van de discussie over je vondst van de herkomst van het woord adequaatheid bij Spinoza. Bijna had ik 'vondst' tussen aanhalingstekens geplaatst. Ik kan me heel goed voorstellen dat geen enkele auteur (van lemma's e.a.) een link heeft gelegd naar de term 'adequatio' bij Aquino of de scholastieken. Dat begrip is bij hen nl. zo ongeveer 100% wat het NIET is bij Spinoza. Dus waarom zou Spinoza daar die term vandaan hebben gehaald?
NB: Ik denk dat Spinoza het begrip nodig had omdat hij niet over 'onware' ideeën wil spreken.
henk keizer 23-08-2011 @ 21:41
Dank, Henk, dat jij (is er in ieder geval iemand die) ingaat op mijn punt – inderdaad toch een soort ‘vondst’. Zo gemakkelijk als jij meent te kunnen doen, laat ik me die toch niet ontfutselen.
Jij kunt je heel goed voorstellen dat geen enkele auteur (van lemma's e.a.) een link heeft gelegd naar de term 'adequatio' bij Aquino of de scholastieken. Dat begrip is bij hen nl. zo ongeveer 100% wat het NIET is bij Spinoza. Dus waarom zou Spinoza daar die term vandaan hebben gehaald?
Maar, Henk, jij geeft geen enkele hint waarom Spinoza voor zijn doel nou precies die term adequatio gebruikte, die eeuwenlang gefunctioneerd had in de waarheidsdefinitie. Met zaken vervolgens een andere draai of accent te geven heeft Spinoza nooit moeite gehad.
Het begrip 'adequatio' bij Aquino of de scholastieken is juist NIET 100% wat het niet is bij Spinoza, waar het gaat om het intellectus infinitus. Daar is altijd 100% adaequatio intellectus et rei. Het verschil tussen Spinoza en de scholastici is dat hij bij die intrinsieke, immanente relatie (tussen idea en ideatum) de nadruk blijft leggen (ook bij het gewone intellect) en minder op de relatie tussen het idee in de geest en de zaak buiten de geest. Niet dat hem dat helemaal niet interesseert, maar dat doet het beduidend minder. Hij had ook een van de andere termen, zoals conformitas, correspondentia of rectitudo of nog andere termen kunnen gebruiken, maar nee, hij ging precies aan de haal met adaequatio dat er al eeuwenlang ingestampt was en gekoppeld was aan de waarheidsdefinitie.
Vergeet niet, de waarheidsdefinitie was niet door Thomas van Aquino uitgevonden, maar bestond door de hele scholastieke middeleeuwen heen, Albertus Magnus had adaequatio rerum et intellectus, maar ik wees er al op dat de definitie terugging op Aristoteles.
Ik nam de definitie van Thomas omdat die het intellect vooropstelde (wat dus tot het in het blog geschetste probleem aanleiding kon geven) en hij was inmiddels al lang de meest dominante scholasticus geworden, want intussen na aanvankelijke felle afwijzing al lang volledig omarmd door de RK kerk. Waar het mij om gaat: die definitie moet Spinoza hoe dan ook bekend geweest zijn. En hij heeft hem op zijn manier gebruikt. Spinoza liet ‘veritas’ weg en ging verder met de adaequatio intellectus (infinitus) et rei.
Het idee dat Spinoza zijn adequate ideeën-begrip stileerde met gebruikmaking van de termen uit de waarheidsdefinitie heb je wat mij betreft nog niet ontkracht, Henk. Vergeet niet dat Spinoza soms ook wel een beetje een stoker en een jenner was!
Stan Verdult 23-08-2011 @ 22:18
Die laatste is wel een goeie! Het ZOU kunnen.
Geeft het Latijnse woordenboek (ik kan het hier niet raadpegen) niet ook een betekenis waarin NIET de notie 'overeenkomen met' ligt besloten?
Spinoza zal zeker de definitie van Thomas gekend hebben. Hij zou haar gebruikt kunnen hebben voor zijn waarheidsomschrijving, maar hij gebruikt 'convenire' (voor de relatie tussen 'idea' en 'ideatum', 1/ax6). ('ideatum' is het externe ding en niet iets immmanents in het intellect!)
'Adequaatheit' bij Spinoza heeft niets met 'rei' of 'ideatum' van doen en heeft dan ook helemaal niets met 'overeenkomen' van doen.
Ik gok op een andere betekenis in het woordenboek.
henk keizer 24-08-2011 @ 09:10
Henk, het hoofdonderwerp (herkomst adequatie) laat ik nu verder rusten.
We hebben het er al vaker over gehad: er is een verschil tussen object of res (zaak buiten het verstand) en "ideatum" als "dat waarvan het idee het idee is". Dat "ideatum" kan verwijzen naar iets buiten het denken, maar ook naar iets dat alleen gedachte is. Spinoza zelf geeft het voorbeeld van een architect die het ontwerp van een huis in z'n hoofd heeft. Ook al bestaat het niet in werkelijkheid, kan er toch sprake zijn van een goed of waar ontwerp (daar - sorry dat ik de plaats niet ga opzoeken - gebruikt hij 'waar' en niet 'adequaat'). Hetzelfde geldt voor het denkbeeld van een gevleugeld paard (wel een ideatum, geen object of res).
Stan Verdult 24-08-2011 @ 10:20
Henk, in antwoord op je vorige reactie ontving ik informatie uit enige woordenboeken. Ik heb ze aan het eind van het blog geplaatst. Ik moet bekennen dat ik er niet veel verder mee kom.
Stan Verdult 24-08-2011 @ 22:45
Fijn dat iemand op de achtergrond ons van deze informatie wil voorzien. Begrijp ik goed dat het neo-latijnse 'adequatio' een zelfstandig naamwoord is dat zoiets betekent als 'het aanpassen', 'het gelijk maken' en dat het zeer zelden voorkwam? En dat wij daar bij Aquino vooral 'het overeenkomen' in hebben gelezen? Er is wel eenzelfde ondertoon in betekenis. Het kan misschien betekenen, Stan, dat er niet veel plaatsen zijn waar Spinoza het woord 'adequaat' (bijv. nmw) vandaan gehaald kan hebben. Dus, misschien .....
Overigens begrijp ik niet dat er een verschil zou zijn tussen overeenstemming van het intellect met de zaak en overeenstemming van de zaak met het intellect. Het lijken mij gelijkwaardige uitspraken. En al helemaal niet dat het in het ene geval om het goddelijke intellect zou gaan en in het andere geval om het menselijke intellect. Of is dit een geaccepteerde interpretatie bij Aquino?
henk keizer 25-08-2011 @ 11:01
NB: Op internet, bijna mijn enige bron hier, geeft noch het Universeel woordenboek, noch Wiktionary een Latijns woord voor het Nederlandse 'adequaat'.
henk keizer 25-08-2011 @ 11:13
Ik denk niet, gezien de discussie, dat jullie in moderne Latijnse woordenboeken moeten zoeken, zoals Pinkster en Whitaker of het Universeel Woordenboek of Wiktionary, maar in eigentijdse. Ik heb bijvoorbeeld eens gekeken wat Lodewijk Meijer (zijn vriend, taalkundige, filosoof etc.) ervan zegt. In de Woordenschat (1669; een latere editie ook op internet te googelen) vertaalt hij "adequatus" met (het inmiddels verouderde) "evenmaatig". "Adequatio" is "evenmaatigheid" en zo verder. Tja, en wat betekent dat dan? Het WNT zei in 1928 op basis van vergelijking en interpretatie van oudere teksten dat evenmatig drie betekenissen heeft: 1. volkomen aan iets anders beantwoordend; 2. met onderlinge overeenstemming (in afmetingen) tussen de delen; 3. niet aan wisseling of stoornis onderhevig.
Wellicht brengen 17e-eeuwse Latijns-Nederlandse woordenboeken (er zijn er een aantal) uitkomst.
Anton Bossers 25-08-2011 @ 12:19
Henk,
Er is inmiddels nog een tweede aanvulling aan het eind van het blog toegevoegd.
De informatie van de heer Bossers komt mooi van pas. Ik had ooit in mijn blog over Lodewijk Meijer (nov. 2009) wel vermeld dat zijn "Woordenschat" op internet staat, maar dat was weer uit mijn geheugen verdwenen, zodat ik er niet was opgekomen om daar eens te kijken. Er blijken inmiddels al meerdere edities gedigitaliseerd te zijn. Klinkt niet onaardig: evenmaatigheid.
Stan Verdult 25-08-2011 @ 15:16
Dank aan de onbekende correspondent en Anton Bossers.
Ik begrijp dat "adequatus" toch een bekende Latijnse term was, die niet alleen de specifieke betekenis had die het kreeg in de filosofie van Aquino en dat Spinoza voor de kennis van de term niet alleen was aangewezen op Aquino e.a. Ik betwijfelde of het dit specifieke gebruik was dat Spinoza op het spoor had gezet van de term "adequatus", zoals Stan veronderstelde. Reden: bij Spinoza lijkt (juist) het vergelijkingselement te ontbreken. Maar ik moet zeggen dat het begrip ''evenmaatigheid" voor mij ook niet direct aanknopingspunten biedt. Misschien is het dan toch gewoon: een adequaat begrip: een begrip zoals het hoort te zijn (zonder verwijzing naar het criterium van een overeenkomst met iets externs).
henk keizer 25-08-2011 @ 17:10
Kleine toevoeging:
Volgens Emilia Boscherini (Lexicon Spinozanum, 1970, deel 2, p. 1179) is in Spinoza's Nagelate Schriften "adaequatae" (Ethica, deel 2, stelling 40) vertaald (door Meijer?) met "evenmatig". Ik kan dit op dit moment niet controleren. Van Suchtelen vertaalt "adaequaat", in franse vertalingen vind ik "adéquate". Het lijkt er op dat de moderne vertaling van adequaat bij Spinoza adequaat is; in zijn eigen tijd was het blijkbaar evenmatig.
Anton Bossers 25-08-2011 @ 17:20
@Anton Bossers
Dit is een heel mooie toevoeging.
De Nagelate Schriften staan bij de DBNL.
http://www.dbnl.org/tekst/spin003nage01_01/
De Ethica-delen zijn telkens apart aan te klikken.
Het volgende blijkt: "evenmatig" voor idea adaequata (oorzaak en dergelijke) komt voor
Deel I niet
Deel II 64 x
Deel III 24 x
Deel IV 17 x
Deel V 16 x
TIE 5 x
Het geeft aan, zoals ik in mijn blog al begon, hoe belangrijk het begrip "evenmatig idee" (oorzaak e.d.) voor Spinoza was.
Stan Verdult 25-08-2011 @ 18:10
Beste Stan, intussen genoeg informatie over "adequatus" en betekenissen. Dus dank en daar niet over. Maar wat betekent jouw toevoeging (2x) "oorzaak e.d."?
Reageer je ook nog op "overeenstemming intellect met zaak" vs. "overeenstemming zaak met intellect". Of zeg je gewoon: dat was een vergissing?
henk keizer 25-08-2011 @ 19:17
Henk,
Ik dacht: je gaat zelf daar even kijken. Dan zou je zien dat het in Deel II voornamelijk gaat over
Cognitio adaequata = evenmatige kennis
Idea adaequata & perfecta = evenmatig en volmaakt denkbeelt
Idea inadaequata & confusae = onevenmatige en verwarde denkbeelden
In Deel III gaat het in het begin over:
Causa adaequata = evenmatige oorzaak
Dat wat mijn te-kort-door-de-bochtse-toevoeging betreft.
Wat de andere punten betreft (b.v. dat er verschil zou zijn tussen overeenstemming van het intellect met de zaak en overeenstemming van de zaak met het intellect) daarover overweeg ik terug te komen met een nieuw blog - binnenkort.
Stan Verdult 25-08-2011 @ 21:42
Stan,
Na alle reacties een laatste vraag: onderzoeken naar de scholastieke Spinoza zijn er toch genoeg. (o.m. Freudenthal). Spinoza maakte eigenzinnig gebruik van de scholastieke techniek, dat blijkt en is bekend. Ik moet me bescheiden opstellen (mijn kennis van het Latijn is op niveau van serieuse zelfeducatie) maar over je vondst waar alles mee begon: geldt dat ook niet voor natura naturans en natura naturata, attribuut, substantie et cetera? "Spinoza was bij het schrijven van de Ethica afhankelijk van intellectuele milieu waarin de meerderheid van zijn ontwikkelde tijdgenoten zich bewoog" (Spinoza en de scholastiek, Acco 2003). Ik volg met grote bewondering de diepte waarop jullie opereren maar deze simpele vraag zul je misschien, als je wilt, beantwoorden.
Herman Terhorst 26-08-2011 @ 10:18
Herman,
Of er genoeg studies naar "de scholastieke Spinoza" gedaan zijn weet ik niet. Ik heb ze zeker niet tot alle toegang gehad. In ieder geval was ik nog nergens tegengekomen dat Spinoza het adequatie-begrip ontleende aan de scholastieke (en Aristotelische) waarheidsdefenitie en daaraan een eigen draai had gegeven. Dat geldt verder ook voor de door jou genoemde (en nog meer) begrippen. Maar het kan uiteraard niet over alles tegelijkertijd gaan. Nu ging het even over adequatus. Zoals in vorige reactie al gezegd: ik kom hierop in een nieuw blog terug.
Stan Verdult 26-08-2011 @ 10:25
Stan,
Je schrijft "of er genoeg studies naar "de scholastieke Spinoza" gedaan zijn weet ik niet". Heb je het boekje "Spinoza en de scholastiek", Gunther Coppens (red.) Acco/ Leuven/ Leusden 2003 ?
Herman Terhorst 26-08-2011 @ 10:39
Jazeker. En gelezen. En niets gelezen over het odnerwerp dat ik hier aansneed. Aan wat Theo Verbeek over adequaat schreef (vanuit de Cogitata Metafysica) had ik voor mijn doel niets.
Stan Verdult 26-08-2011 @ 11:43