Affectus Comprime - beheers je hartstocht
Na het blog over het proefschrift van Sanem Soyarslan wees Ferdie Fluitsma op nóg een dissertatie in de reeks ‘Dissertations by Duke students’, namelijk de volgende: Russ (Russell Joseph) Leo: Affect before Spinoza: Reformed Faith, Affectus, and Experience in Jean Calvin, John Donne, John Milton and Baruch Spinoza. Dissertation, Duke University, 2009 [hier]Het handelt over Affect/Affectus bij Augustinus, Thomas van Aquino, Calvijn, Spinoza, in de psychoanalyse en bij de genoemde dichters. Spinoza wordt vergeleken met de gereformeerde orthodoxie. Het proefschrift eindigt met een analyse van deze emblematische Affectus Comprime uit Peter Isselburg, “Affectus Comprime,” Emblemata Politica [Nuremburg, 1619, First Edition 1617, p. 66].
Affectus Comprime
De bovenste afbeelding is een wellicht iets latere stilering *) van de prent die in het proefschrift afgebeeld staat en waar het kerkgebouw of de tempel geprononceerd onder de tang te zien is... Die plaat laat ook het onderschrift zien:
Affectus Comprime
REGINA RATIO recta Regibus imperat,
Beheers de hartstochten
De rechte Rede regeert als een vorstin over koningen
[Met dank aan Rob van der Hoeden voor zijn vertaalhulp]
Zo, als normatieve aanbeveling, luidt het onderschrijft. Maar de afbeelding vertelt een ander verhaal: een hart, dat tegelijk ‘t lichamelijke en geestelijke aspect van de affectus symboliseert, wordt flink in de tang gehouden door een arm die uit een donkere wolk steekt. Het ‘beheersen’ wordt zo voorgesteld als een fysieke van buiten - van God - komende daad.
De auteur schrijft dan: “In Spinoza’s Ethica, moreover, affectus are not reducible to feelings or emotions. Affects, rather, exceed, reconfigure and reorganize bodies and subjects; they are thus constitutive of, and integral to, a dynamic economy of activity and passivity. In the Emblemata Politica a similar definition of affectus is revealed in the tension between the Latin poetry and the image—between the determination of affectus as a passion within the subject’s control and its status in a larger divine economy, the province of God, exceeding the limits of human agency.”
Uiteraard, zou je haast zeggen, bevindt de originele uitgave zich ook in de Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel. [Geheel gedigitaliseerd, zie hier vanaf begin, of hier rechtstreeks naar Affectus Comprime]
*) Het betreft inderdaad naschilderingen uit 1904/1905 van schilderingen die tekenaar en schilder Gabriel Weyer (1576 – 1632) in 1621 van de gravures van Peter Isselburg maakte. Bij bombardementen in 1944/1945 zijn ze verloren geraakt (waren echter nog wel in 1943 gefotografeerd) [zie hier en hier]
Uit datzelfde boek, Emblemata Politica (1616), van Peter Isselburg stamt ook deze: grote vis eet kleine [wiki]
Om terug te kunnen vinden: Wolfenbütteler Digitale Bibliothek [hier]
Et dictat adfectus cohercere improbos
Pareto rationi; catenis, vinculis
Cohibe Παθη, tibi ut secundae res eant.
en beveelt sterke emoties te bedwingen.
Gehoorzaam de Rede; bind met ketenen en boeien
je passies vast, opdat voorspoed je deel zij.
