Don Lope de Vera y Alarcón (1619-1644) - Juda el Creyente
Om het argument van Albert Burgh ten faveure van het RK geloof, n.l. dat het door de eeuwen heen door zovelen werd aangehangen, te pareren, wees Spinoza in zijn antwoord aan hem (brief 76, eind 1675, begin 1676] op de farizese joden die zich erop beroemen dat ze de meeste martelaren voor het geloof tellen. En dan noteert hij:…
…, neque hoc mendacio. Ipse enim inter alios quendam Judam, quem fidum appellant, novi, qui in mediis flammis cùm jam mortuus crederetur, hymnum, qui incipit, tibi Deus animum meum offero, canere incepit, et in medio cantu, expiravit."En dit is geen leugen, want ik weet zelf onder anderen van een zekere Juda, die men de Getrouwe noemt, die temidden der vlammen, toen men hem reeds dood waande, de lofzang aanhief die begint met de woorden: Aan u, o God, bied ik mijn ziel, en midden in dat gezang de geest gaf.” (vert. Akkermans. Ik kom nog op diens aantekening).
Voor Rebecca Goldstein, De onbekende Spinoza, is deze plaats hét bewijs (en het enige bewijs) voor haar overtuiging dat Spinoza zich verbonden was blijven voelen met het lot van het joodse volk.
Maar opmerkelijk is ten eerste dat dit staat in een context waarin Spinoza benadrukt dat het onzin is je te beroemen op martelaren en ten tweede dat Don Lope de Vera, want om hem ging het, geen geboren jood, maar een bekeerling was. Wanneer behoor je tot een volk? Deze martelaar was in ieder geval geen marraan, geen schijn-christen resp. crypto-jood. Misschien dat hij daarom niet voorkomt in de boeken van Yirmiyahu Yovel: Spinoza and Other Heretics. The Adventures of Immanence (1992) en The other within: the Marranos: split identity and emerging modernity (2009)
Er bestaat geen twijfel over dat het ging om Don Lope de Vera y Alarcón, die de zoon was van een christelijke edelman, Fernando de Vera y Alarcón, uit San Clementi. Hij was een schrandere jongen die al op 14-jarige leeftijd student werd aan de Universiteit van Salamanca. Daar studeerde hij meerdere talen, o.a. Hebreeuws. Salamanca had de enige universiteit waar in die tijd Hebreeuws gedoceerd werd. Hij las het Oude Testament in zijn oorspronkelijke taal en raakte ervan overtuigd dat het jodendom de waarheid bevatte. Hij werd van joodse sympathie verdacht en in 1639, op twintigjarige leeftijd, gearresteerd en in Valladolid gevangen gezet. Hij legde de inquisitie uit waarom hij jood was geworden. Niet alleen had hij als naam aangenomen Juda el Creyente - Juda de Gelovige, (volgens Akkermans noemde hij zich Juda el Fide), ook had hij zichzelf in de cel met een scherp gemaakt bot besneden. De inquisiteurs hielden hem vijf jaar gevangen om te pogen zijn gedachten te veranderen, maar ook om zijn voorouders nader te onderzoeken. Want dat was voor hen het onbegrijplijkst: dat er in zijn genealogie geen joden voorkwamen. Na vijf jaar werd hij op 25 juli 1644 in een auto-da-fé levend verbrand. Op de weg erheen zong hij psalmen en in het vuur zong hij dus ‘Ik vertrouw mijn geest in uw hand’ (ps. 31:6)
De Spaanse dramaturg, dichter en schrijver Antonio Enríquez Gómez, die van Portuguees-joodse origine was, maar uiteraard converso (misschien marraan) was, had omstreeks 1629 succes in Madrid met zijn stuk Fernán Mendez Pinto dat gebaseerd was op de Portugese ontdekkingsreiziger Fernão Mendes Pinto (wiens in 1614 postuum verschenen Peregrinação ook door Jan Hendriksz. Glazemaker in het Nederlands is vertaald [zie dit blog].
Het is mogelijk dat Spinoza deze Antonio Enríquez Gómez heeft ontmoet of over hem heeft gehoord; en wellicht dat hij ook dit gedicht over Judá Creyente heeft gekend.
Aanloop naar de inquisitie; links geblinddoekte, 'niet wetende' joden [illustratie in Benzion Netanjahoe: The Origins of the Inquisition in Fifteenth Century Spain. Random House, New York, 1995 - cf recensie van Jaap Tanja in Trouw 12-5-99]
Reacties
Klassici als Akkermans vertalen ook niet altijd goed. Spinoza's verwijzing naar Juda el Creyente (middels 'Juda quem fidum vocant' ) moet worden omgezet in 'Juda de GELOVIGE'. En niet in 'Juda de Getrouwe'!
Overigens, Stan, heb je hier weer een informatieve blog geproduceerd, een mooie toelichting op de wereld van ervaringen en herinneringen van de 'Spinoza's'.6e685c
Wim Klever 04-03-2012 @ 18:39