Guido Vanheeswijck zag Anton van Wilderode's 'Dorp zonder ouders' als spinozistisch gedicht
Iemand zond mij gisteren een artikel over Spinoza toe dat Guido Vanheeswijck, die leerling van Herman de Dijn was, in 1995 schreef. Ik had eerder een blog over Vanheeswijck's essay over de metafysische lach, zoals hij die bij Spinoza ontwaarde. Het betreffende artikel is:
Guido Vanheeswijck, "Baruch
de Spinoza: in het perspectief van de eeuwigheid" [In: Harry Berghs
(Red.), Een inleiding in het denken van R. Descartes, B. de
Spinoza, G. Berkeley en D. Hume. Leuven/Amersfoort, Acco, 1995,
43-69.].
Ik las het met groot genoegen en raad het iedereen aan die op zoek is naar inzichten over de vraag waarom Spinoza in deze tijd nog te bestuderen en wat we aan hem kunnen hebben. Vanheeswijck schreef niet veel over Spinoza, naast "Franciscus van den Enden, leermeester van Spinoza" [in: Streven, 60 (juli-augustus 1993), 595-601] is dit het enige, maar het is een juweeltje van een artikel, waarvan je zou hopen dat het op internet beschikbaar kwam, zodat je ernaar kon verwijzen en iedereen er op een eenvoudige manier kennis van zou kunnen nemen.
Een heel korte samenvatting: Er moet iets tijdloos zijn in het hart van Spinoza's denken, maar is dat zo en wat is 't dan? Vanuit de overtuiging "het denken in de juiste orde re-construeert, binnen de orde van het denken, de genese van de dingen in de zijnsorde," gaat hij via de geometrische methode de hele werkelijkheid én onze plaats erin, kortom alle facetten van de werkelijkheid, sub specie aeternitatis bekijken. "Maar juist deze methode wijst vanuit nu gezien op het tijdelijke, historische 17e eeuwse: "de eeuw van de mathematici-metafysici." Ook in zijn afwijzing van teleologie en antropocentrisme is hij een kind van zijn tijd. Er is verder veel paradoxaliteit in zijn werk: enerzijds streng logisch-matematisch tegenover existentieel-bewogen passages (laatste blz. Ethica, voorrede TIE); in zijn staatsleer plaatst hij de oproep tot wijsheid tussen haakjes. "Spinoza's pantheïsme en zijn nadruk op de onlosmakelijke band tussen inzicht en zingeving illustreren enerzijds de eigenheid en grootheid van zijn denken en doorbreken anderzijds het eng-rationalistische karakter van zijn denken." [p. 49] Daarna geeft hij een korte schets van de methode, het godsbeeld en het mensbeeld van Spinoza, alsmede zijn zoektocht naar geluk, door Vanheeswijck verrassenderwijs aangeduid als: inzicht versus zingeving. Ik verwijs verder naar het artikel zelf.
Zoals een goed leerling betaamt
nam Vanheeswijck een goede gewoonte van zijn leermeester over, die
ook graag een gedicht meenam in een lezing of hoofdstuk over
Spinoza. Vanheeswijck eindigt zijn artikel met een gedicht van
Anton van Wilderode, uit diens bundel Dorp zonder ouders het
eerste uit de cyclus waarmee de bundel opent: 'Het Land van Amen'.
Hij geeft dat openingsgedicht niet de titel van de cyclus mee, maar
de titel van de bundel:
Dorp zonder ouders
Ik zal voorbij zijn en het
dorp zal duren
gelijk vandaag met harpen in de bomen.
Geblaat
geblaf. En telkens toegenomen
bewegingen tegen de middaguren.
Het gras ontelbaar tussen vogelveren
en leeuwerikken als
omhooggetrokken
onhoorbaar bezig in een tijd vol klokken.
De knapen die nu haastig
huiswaarts keren,
en ransels rondzwaaiend naar alle kanten
zullen volwassen zijn met grote handen.
Anton van Wilderode
uit:
Dorp zonder ouders, cyclus Het Land van Amen
[Brugge, Orion1978]
Guido Vanheeswijck gaf daarop
deze toelichting: "Alhoewel er geen sprake is van een directe invloed
van Spinoza op zijn werk, vind ik dit een echt spinozistisch gedicht.
Voor Spinoza is de 'goede' levenswijze verbonden met intuïtieve
kennis of kennis van de derde soort. De 'wijze' doorprikt de
illusies, waarin de dagelijkse ervaring ons verstrikt vanuit een
objectiverende, afstandelijke blik. Opdat er een intuïtief inzicht
tot stand zou komen, is echter meer nodig dan een afstandelijke blik.
Slechts indien de mens die theoretische kennis op zichzelf als
'particulariteit' betrekt en zo subjectiveert, kan hij intuïtieve
kennis en heil bereiken. In het afstand nemen van zichzelf, in het
besef van zijn eigen kleinheid maar tegelijk van zijn gedragen-zijn
door een groter geheel wordt de intuïtieve kennis, de amor Dei
intellectualis geboren. Dorp zonder ouders beschrijft het
onafwendbare voortschrijden van het leven. Alhoewel dit besef het
verlies niet uitschakelt, getuigt het van een wijsheid die tegelijk
verzoening met het leven inhoudt. Alles is goed zoals het is. We zijn
opgenomen in de geborgenheid van een heilige werkelijkheid. We leven
in het land van amen."
-----------------
Over Guido Vanheeswijck op wiki en bij de KU Leuven
Hij kwam ook voor in deze Boekentip
Stan Verdult
