BdSpinoza

Ja, het Spinoza-onderzoek zal zeker wel voortgaan

[maar is er ook iemand of een gremium dat daar leiding en sturing aan kan geven? Zie mijn blog van aan jaar geleden: “Waar blijft de internationale institutionalisering van het Spinozisme?”]

Van de week ontvingen we via de post het werkje dat verscheen naar aanleiding van het afscheid van Piet Steenbakkers van zijn leeropdrachten in Utrecht en Rotterdam. Degenen die het symposium op vrijdag 2 september in Utrecht bijwoonden hadden daar al ontvangen:

Spinoza Research: To Be Continued. Uitgeverij Het Spinozahuis, 2016

Contents
Paul Ziche:  Introduction: The Future of Spinoza Research
Piet Steenbakkers: Spinoza, beyond the Legends
Bibliography Piet Steenbakkers
Steven Nadler: Spinoza on the Divinity of Scripture
Pina Totaro: Possible New Initiatives in Spinoza Research
Susan James: Wanting to Understand: Spinoza on the Virtue of Fortitudo
Pierre-François Moreau: For Whom did Spinoza Write?
Jacqueline Lagrée: Spinoza beyond the Confines of the University

Het is duidelijk een gelegenheidswerkje en ik verwacht dan ook niet dat er veel naar gegrepen zal worden of dat je het vaak geciteerd zult zien. Het is de neerslag van het symposium dat 2 september in Utrecht werd gehouden. De vraag die door Piet Steenbakkers aan de inleiders gesteld was: of ze eens vooruit wilden blikken op welk onderzoek op het terrein van Spinoza gedaan zou moeten worden – waar de accenten zouden moeten liggen. Eigenlijk was Pina Totaro de enige die zich aan die vraag hield en uitvoerig aangaf waarnaar volgens haar wenselijk was dat onderzoek werd gedaan. Als je haar verghaal leest krijg je de indruk dat we nog nauwelijks iets weten en dat nog bijna alles boven tafel moet komen. Ze is zelf archiefonderzoeker en heeft er blijkbaar vertrouwen in dat er nog veel te vinden zal zijn. Opmerkelijk vond ik dat ze geen voorstel deed om onderzoek te doen inde archieven van de Prince de Condé om meer te weten te komen over Spinoza’s tochtje naar Utrecht.

Steven Nadler deed helemaal geen suggesties voor verder onderzoek en had een betoog over of en hoe Spinoza de Schrift als goddelijk zag en aan welke voorwaarden literaire teksten moesten voldoen om eveneens als goddelijk te kunnen worden gezien. Hét Spinozistische criterium is z.i. of er daadwerkelijk een effect op de moraliteit van de lezer vanuit gaat, in de zin dat hij aardiger voor z’n medemensen zal zijn. Het is een gedegen en goed leesbare tekst, zoals we van Nadler gewend zijn, maar erg nieuw of vernieuwend is het inzicht niet dat hij hier brengt.

Pierre-François Moreau schetste een verschil zoals hij het waarnam in Spinoza-studie in Nederland en Italië (sterk filologisch en historisch gericht) en Frankrijk (sterker tekstueel analyserend). Als voorbeeld van dat laatste behandelde hij uit de Ethica het scholium bij 2/49 over twijfel, zekerheid en valse ideeën, waarbij hij liet zien dat Spinoza daar vooral tegen Descartes betoogt (maar dat kon voor iedereen al wel duidelijk zijn).

Een verassend aardige tekst is de laatste, van Jacqueline Lagrée, die sinds haar pensionering betrokken is in de zorg. Ze gaf voorbeelden van praktisch Spinozisme bij het ontwikkelen van medische ethiek en bij het omgaan met patiënten. Ze schrijft: “the power of a philosophy not only consists in furnishing its own time with an interpretive framework for understanding it and its world, but it also needs to be measured by its capacity to provide concepts, philosophical ideas, and theses which one can take up in other contexts without, however, ruining the coherence of the system or misinterpreting its terms.” Dit is wat haar betreft goed van toepassing op Spinoza.

Ook Susan James komt niet met voorstellen voor nieuwe research maar komt met een voorbeeld, het gebruik van fortitudo door Spinoza, waarnaar volgens haar nader onderzoek zinvol is en dat ze hier alvast brengt: hoe heeft hij zijn betekenis die hij het woord laat hebben samengesteld uit welke tradities? Ze haalt er Descartes, Hobbes, Augustinus, Aquinus en Calvijn bij. Al met al in mijn ogen het enige artikel dat een uitzondering vormt en waarnaar nog wel eens gegrepen en verwezen zal worden.

Dan tenslotte de tekst van Steenbakkers die het laatst is uitgesproken maar hier voorop staat. Het accent ligt op historische kwesties. Hij geeft informatie over het rumoer dat in Voorburg ontstond rond de benoeming van een nieuwe dominee en waarbij de ‘atheïst’ Spinoza van bemoeienis werd beschuldigd. Vervolgens bespreekt hij de Franse tekst La Vie de feu Monsieur Benoit de Spinosa die aan Lucas wordt toegeschreven. Voor hem is het volstrekte hagiografie en als ik hem goed begrijp zou hij vinden dat het beter helemaal niet wordt gebruikt bij het reconstrueren van de biografie van Spinoza, zoals in feite weldoor alle biografen is gedaan. Tenslotte bespreekt hij mythevorming m.b.t. Spinoza en als de belangrijkste ‘mytholoog’ beschouwt hij Jonathan Israel die Spinoza als dé veroorzaker wil zien van ‘de moderniteit’. Opvallend is (ik heb er ooit in een blog ook op gewezen) dat Israel erg meegaat in de beeldvorming zoals hij door tegenstanders van Spinoza werd vormgegeven, maar die Israel in omgekeerde zin inzet. Dit soort mythevorming verduistert het zicht op hoe de historische werkelijkheid was, maar als fenomeen in de Spinozareceptie vormen deze mythen (en legenden) weer wel een eigen onderzoeksobject.

Op twee plaatsen in zijn tekst kondigt hij de lancering van de beta versie aan van de website ‘Spinoza Web’: the end of November 2016 [p. 10, note 4]; this autumn [p. 24]. Ook hoopt hij na zijn pensionering de vrede en rust te vinden om zijn Nederlandse vertaling van de Ethica te voltooien.

spinoza | 08-09-2016 | 16:41 | Link | Reacties (5)