BdSpinoza

Ongelijke uitkomst van studies over de - volgens Spinoza - ongelijkheid van de vrouw

Niet alleen hebben we als mens een ‘natuur’, en hebben vrouwen en mannen als zodanig hun natuur, we hebben - voor een nominalist als Spinoza - zelfs allemaal individueel (als singulier/particulier ding) onze eigen natuur - zo kunnen we o.a. uit Ethica 4/19 afleiden. Wanneer mensen onderhevig zijn aan passieve hartstochten kunnen ze elkaars tegendeel zijn, zo lezen we in 4/34  – en, zo voeg ik eraan toe, kunnen ze in hun filosofie tegengestelde resultaten bereiken. Ik noem tenslotte nog Spinoza’s stelling dat we, zodra wij ons van een reactie die een passie is, een helder en onderscheiden idee vormen, deze niet langer ondergaan (5/3), waarvoor dus ook het omgekeerde geldt: naarmate ons idee inadequaat is, blijven we onze reactie die een passie is, ondergaan. (Ik gebruik eens Klevers verwijzingsvoorstellen; vóór de schuine streep het Ethica-deel, erachter het cijfer van de stelling).

Voor ik overga tot het onderwerp dat ik voor dit blog op het oog heb, grijp ik even terug op een ervaring tijdens de voorbije zomerweek, waarbij Fokke Akkerman over de dichter Leopold kwam spreken. Ineens, zonder duidelijk aanleiding, na zijn stelling “het hele werk van Spinoza is uit op verbetering”, begon hij over de laatste bladzijde van de Tractatus Politicus - over de redenen die Spinoza daar gaf waarom vrouwen geen kiesrecht moeten hebben en stelde hij met enige felheid en stemverheffing: “het ligt in de natuur dat de vrouwen geen kiesrecht moeten hebben; dat komt namelijk door de affectieve huishouding van de man!” “Sed de his satis“ luiden Spinoza’s laatste woorden: “maar hiervan nu genoeg.” Opvallend, die felheid die nog moet stammen van dertig jaar geleden toen hij in een stelling in zijn proefschrift hierover in discussie ging met Herman De Dijn. Emoties blijven lang spelen.

Met dit in het achterhoofd is het interessant om twee teksten van twee vrouwen over hetzelfde onderwerp en met grotendeels dezelfde structuur vergelijkend te lezen. De ene moet niets hebben van Spinoza en de ander is een groot adept van hem. Het onderwerp is datgene dat Spinoza op het eind van zijn leven, op de laatste pagina van de Tractatus Politicus over de democratie heeft geschreven en waarin hij aangeeft dat vrouwen, gezien de natuur der dingen, minder geschikt zijn om aan politiek te doen en te besturen. Het wordt door sommigen wel als “een zwarte bladzijde” in zijn werk gezien.

De tegenstandster en aanvalster van Spinoza is Margaret Gullan-Whur, schrijfster van Spinoza, Een leven volgens de rede (2000). De voorstandster en verdedigster is Miriam van Reijen. Van Miriam van Reijen (MvR) vinden we de tekst, “De positie van de vrouw in de democratie”, op het eind van haar boek Spinoza. De geest is gewillig, maar het vlees is sterk [2008, p 207 - 220]. Margaret Gullan-Whur (MG-W) publiceerde haar essay “Spinoza and the Equality of Women” in Theoria [Vol. LXVIII 2002 Part 2], maar sinds een paar weken heeft zij het geplaatst op haar website, zodat het nu makkelijk voor iedereen te lezen is. Het is een wat merkwaardige website, waarop sommige links niet werken, maar deze link levert de tekst van haar artikel.

Aantrekkelijk is om hun behandeling van hetzelfde onderwerp, Spinoza over vrouw en politiek, met volstrekt tegengestelde uitkomsten te vergelijken daar ze beiden op hoofdlijnen dezelfde structuur aan hun tekst geven. Beiden toetsen of en in hoeverre Spinoza’s politieke claim t.a.v. de ongeschiktheid van vrouwen voor politiek en landsbestuur houdbaar is gezien vier filosofische principes uit de Ethica:

1. het principe van de geest als idee van het lichaam;
2. Het principe van de gemeenschappelijke (universele) begrippen;
3. het principe van de impliciete inadequate voorstellingen;
4. He principe van het geestelijke onderworpen zijn aan de passies.

Wie de eerste was die deze toets aan deze vier principes opzette, kan ik niet beoordelen, daar MG-W wel naar een ongepubliceerd paper van Miriam van Reijen verwijst, waarin deze structuur wellicht al gevonden kon worden, hoewel dat uit MG-W’s artikel niet blijkt. En MvR verwijst in haar in 2008 gepubliceerde tekst weer niet naar MG-W (misschien omdat ze haar oudere tekst in haar boek opnam?) Maar het gaat me hier niet om de kwestie wie eventueel wie plagieert, maar om het attenderen op de vergelijkingsmogelijkheid van hun opzet en inhoud.

spinoza | 08-08-2011 | 13:19 | Link | Reacties (8)