Spinoza in een dag. Excursie deel 4. Den Haag

Na Rijnsburg (zie vorige blog) ging het naar Den Haag, waar we tegen 17:30 uur aankwamen. Daar de hekken rond de Nieuwe Kerk om 18:00 uur dicht gaan, gingen we dus eerst naar het graf van Spinoza. Althans naar het herdenkingsmonument (want zijn resten liggen er niet, dus een graf is het niet echt) achter de Nieuwe Kerk (die overigens ook geen kerk meer is).

 

 

 
We troffen het dat de ‘grafsteen’ weer geplaatst was. Die is dit jaar in onderhoud genomen: de scheuren zijn gerepareerd en de belettering is, zeg, opgehaald.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Nieuwe kerk, oude stenen.

We vervolgen onze weg door de Randstad. Te midden van het aanzwellend verkeer van huiswaarts kerende strandgasten volg ik onverstoorbaar  de auto van onze gids door Wassenaar, door het drukke Den Haag naar de “Nieuwe Kerk” die overigens al heel lang niet nieuw meer is.  We kunnen de kerk niet betreden maar aan de achterkant van dit nationale monument ligt, apart op een groot gazon, een gedenkteken in de vorm van een groot staand monument en een grote liggende steen, beide met inscripties. De officiële inscriptie zegt ongeveer dat hier het gebeente rust van de grote filosoof Spinoza. Ook staat er een enkel  woord dat volgens Jossi “mijn volk” betekent en dat eraan is toegevoegd als een eerbetoon van het wereldjodendom dat tegenwoordig, anders dan in de 17e eeuw in Amsterdam, Spinoza erkent als één van zijn grote zonen.

Kees Bruijnes

 

Joodse wijk/moslimwijk

De 2 plaatsen waar Spinoza woonde in Den Haag lagen midden in de toenmalige Joodse wijk van Den Haag. Jossi wijst ons er op dat Spinoza dan wel was verbannen uit de Sefardische gemeenschap van Amsterdam maar in Den Haag weer midden in de toenmalige Joodse wijk ging wonen.  Dat waren overigens Aschkenazische joden  en het kan volgens Jossi best zo zijn geweest dat die groep hem minder vijandig gezind is geweest. Spinoza woonde er ook dicht bij het machtscentrum van die dagen.  Twee straten verwijderd van het Binnenhof, twee straten ook van de  plaats waar de broers De Witt zijn vermoord. We hebben de afstand en de meest waarschijnlijke route erheen even later voor de aardigheid gelopen en het is werkelijk vlakbij.

In diezelfde voormalige Joodse wijk stond ooit een flinke Synagoge. Omstreeks 1980 is die Synagoge, die leeg stond omdat de Joodse gemeenschap enerzijds door de oorlog was gedecimeerd en de huidige  Haagse joden nu meer bij Scheveningen wonen, opgekocht door Turkse moslims die er een Moskee van gemaakt hebben. Jossi spreekt de Turkse beheerders van de Moskee aan (in vloeiend Turks!) waarop onze hele groep met dames en al naar binnen mag en wij het gebouw tussen de bidders door mogen bezichtigen. Eenmaal binnen blijkt Jossi dus zowel het Turks als het Arabisch machtig want hij vertaalt voor ons moeiteloos de geschreven teksten. Het gebouw is overigens als men goed kijkt, nog wel als Synagoge herkenbaar. Alleen de minaretten ervoor zijn geheel nieuw.

Kees Bruijnes

 

Het huis aan de Stille Veerkade, waar Spinoza ongeveer een jaar op een kamer aan de achterzijde heeft gewoond, bij de weduwe van advocaat Willem van der Werve, is nu een hoedenzaak.

Er is geen plaquette aangebracht, zodat het huis voor niet-kenners niet goed te vinden zal zijn.

 

 

 

Het beeld van Spinoza, aan de Paviljoensgracht, gemaakt door F. Hexamer en in 1880 officieel onthuld.

 

Op de volgende foto zien we achter het beeld het huis waar Spinoza gewoond heeft

 

 

 

bij decoratieschilder Henderyck van der Spyck (Hendrik van der Spijck) en z’n gezin.

Op die bovenkamers moet Spinoza dus de laatste hand hebben gelegd aan zijn Ethica. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Stille Veerkade en Paviljoensgracht.

Sommige Hagenezen keken even vreemd op van dat groepje mensen dat zomaar naar de bovenverdieping van een volkomen normaal Haags huis staan te staren. Dat waren wij dus, daar op de Stille Veerkade. Dat pension was tamelijk duur voor Spinoza en daarom verhuisde hij al na 1 jaar naar de Paviljoensgracht. In dat laatste huis, dat nog wel als een 17e eeuws huis is te herkennen, eindigde onze dagtocht. Het was tevens het huis waar Spinoza in 1677 is gestorven. In die tijd was het een straat die aan de buitenrand van het toenmalige Den Haag lag, vlakbij de weilanden. Nu doet het er toch wel wat grootstedelijker aan. Eén van de dames merkte op dat het straatje er tegenover toch wel een drukke winkelstraat moest zijn. In zeker zin had ze daar gelijk in want er liepen erg veel mannen in die straat naar de etalages te kijken. En haar opmerking illustreert eigenlijk heel goed één van Spinoza’s  eigen  leerstellingen namelijk dat de mens zich helaas over ’t algemeen meer aan zijn hartstochten overgeeft dan aan zijn verstand.

Kees Bruijnes

 

 

 

 

 

 

Vervolgens liepen we ook nog even langs de gevangenpoort, waarvoor de gebroeders De Witt werden vermoord.

 

Tenslotte het standbeeld aldaar van Johan de Witt.

 

 

Met of zonder stokjes.

Na gedane arbeid is het goed rusten. We strijken neer op een zonnig terras. Bestellen bier en limonade. Moeten beslissen of we Sushi of kip gaan eten en of we die kip met stokjes of met vork en mes te lijf gaan. Een ieder laat merken dat deze eerste dag met Jossi Efrat zeer geslaagd is geweest en dat we vandaag op een wel heel speciale manier dichter bij Spinoza zijn gekomen.

Volgende week zondag is er overigens weer een zelfde tocht te maken. Inschrijving bij Jossiefrat@gmail.com   Wij raden het u in ieder geval van harte aan!.

Kees Bruijnes

 

 

spinoza | 24-08-2009 | 16:15 | Link | Reacties (7)

Reacties

Waarom heeft de voortreffelijke gids jullie niet even meegenomen naar Voorburg, waar je vanuit Rijnsburg naar Den Haag-C zonder omweg de Kerkstraat had kunnen bekijken waar Spinoza woonde, waar je de plaatselijke apotheek met beeltenissen van Spinoza en Huygens op het bovenkozijn had kunnen bewonderen en waar je Spinoza's vele wandelingen naar het buitenhuis van Christiaan ( 5 minuten te voet) had kunnen nalopen. Dan was de hele excursie een wat minder eentonig Joods verhaal geworden.

Wim Klever 24-08-2009 @ 17:22

Ook ik kan er mij bij aansluiten. Een boeiende dag. Spinoza’s levensloop in één dag belopen. Vermoeiend weliswaar, maar het gaf veel voldoening.
Vermoeidheid en voldaanheid, twee ingrediënten die ik tot me genomen heb en die hun uitwerking niet gemist hebben. Tenminste ik heb de Bartholomeüsnacht dit keer zonder vrees en beven doorstaan.

Aanrader voor iedereen om deel te nemen aan de excursie van 30 augustus, want wat onze groep nu op 23 augustus is misgelopen, zal de deelnemers van 30 augustus nog ten deel vallen.
Theo v/d Werf heeft ons in Rijnsburg gastvrij ontvangen. Hij nam alle tijd tot bereidwillige uitleg. Daar bovenop doet het vorstendom Rijnsburg op 30 augustus zijn naam eer aan en iedereen wacht dan een koninginnelijk onthaal. Op die dag laat Theo v/d Werf zich vergezellen van honderden verrukkelijke ‘Reine Victoria’s’. Afgelopen zondag waren die nog niet toegankelijk, omdat ze nog sliepen. Komende zondag doet de noodzakelijkheid van de natuur hen ontwaken. Door Benedictus gegarandeerd. Goed te begrijpen dan, door de Benedictus uit Rijnsburg, niet die uit Rome.
Dus wat wil men nog meer?

Kortom, elke Spinoza-liefhebber moet minstens één maal in zijn leven deze bedevaart maken. Het zal hem goed doen!

Arno van Zuylen 24-08-2009 @ 17:31

@Wim
Onze gids, Jossi Efrat, heeft het met ons gehad over de Voorburg en over hoe Spinoza in vijf minuten naar Hofwijk kon lopen. Maar het is niet bekend in welk huis in de Kerklaan Spinoza heeft gewoond. Het programma zat al behoorlijk vol en liep al flink uit, waarna deelnemers nog helemaal terug moesten naar Groningen of Maastricht. Vandaar dat we Voorburg lieten voor wat het was. Had de geschiedenis maar moeten overleveren in welk huis Spinoza gewoond heeft. Maar aardig van die apotheker om te willen laten zien dat Spinoza daar was. Dit in tegenstelling tot die hoedenwinkel op de Stille Veerkade, waarvan de uitbater waarschijnlijk van niets weet of geen interesse in heeft in de beroemde vroegere bewoner van het huis.

Maar Wim, het moet me toch eens van 't hart: het begint er gezien vele van je reacties op dit weblog, minstens op te LIJKEN dat je iets tegen joden (die zich met Spinoza bezig houden) hebt.
Wij hebben gisteren een gids gehad die ons een excursie heeft bezorgd, die iemand die geen Hebreeuws kent, die niet vanuit eigen opleidingsachtergrond zoveel van Bijbel en Talmoed en joodse geschiedenis weet, ons nooit had kunnen laten meemaken.
Waarom zo'n sneer over 'eentonig Joods verhaal'? Waarom niet meevoelen dat 'het joodse' soms juist iets extra's kan bieden? Zoals ook bin Rebecca Goldstein, om maar een voorbeeld te noemen.

Stan Verdult 24-08-2009 @ 18:44

De schijn heeft je dan bedrogen, Stan. Ik heb niets tegen Joden (hoe zou ik kunnen?) en zeker niets tegen Joden die zich met Spinoza bezig houden. Wel tegen mensen, die de geschiedenis geweld aan doen, Jood of geen Jood. Het leek mij dat de mooie excursie, waar jij zo'n mooi beeldverslag van maakte, wat eenzijdig in mekaar zat doordat wel Ouderkerk een bezoek waardig was gekeurd, maar niet Voorburg en daarna weer werd VERONDERSTELD (!) dat Spinoza in Den Haag in een soort Joodse wijk woonde. C'est tout.

Wim Klever 24-08-2009 @ 19:20

Dat de schijn mij bedroog - in dit verband zeg ik: gelukkig maar.
Dan over het wonen van Spinoza in een joodse wijk in Den Haag. Voor mij was dit niet nieuw; ik had er al eens wat over gelezen, maar de andere deelnemers hadden hier nog niet eerder over gehoord. En jij, Wim, blijkbaar ook niet.
Zie hier een website van een particulier met heel aardige informatie: http://historie.residentie.net/joods.htm
Lees daar: "De beroemde Spinoza (een Portugese Jood) woonde in de grote Joodse buurt. Hij huurde een kamer aan de Paviljoensgracht. Dat huis, waar hij lange tijd woonde, bestaat gelukkig nog."
De Voldersgracht, het begin van de (lange) Eerste Haagpoort, een stuk van het Spui, een stukje van de Wagenstraat, de St. Jacobstraat, de Veerkades, en de Paviljoensgracht behoorden blijkbaar tot de joodse buurt. Er woonden in Den Haag vooral asjkenasische joden.
Zie hier een andere site over de joodse buurt:
http://www.xs4all.nl/~anemaa/ges/straten/rabbijn_maarsenplein.htm
Zie ook wikipedia over de Haagse joodse buurt en het wonen van Spinoza daarin...
http://nl.wikipedia.org/wiki/Jodenbuurt_(Den_Haag)

Stan Verdult 24-08-2009 @ 20:17

Beetje vreemd toch dat zoveel mensen naar deze buurt komen om te kijken waar Spinoza woonde.Het gaat meer over de schil van iemand dan waar hij werkelijk mee bezig was.Maar zoals toen is nu ook de mens meestal bezig hoe groot, klein, arm, rijk en waar hij/zij is gestorven, terwijl de binnenkant van de mens en zijn idee vaak minder belangrijk zijn.Toch maar dat huis afbreken, uitwissen waar hij liep en geen bedevaart naar iets wat niet bestaat.Laten we door de teksten lopen zonder te denken aan wie ze schreef, maar ze toetsen op hun zuiverheid, wijsheid en tijdloosheid.

swanevelt 06-02-2011 @ 22:41

Beste Swanevelt,
Je vergeet Spinoza's standbeeld; met een slijptol kan je naar het schijnt ongestraft beelden attaqueren, zie de Rodin-vandalen in het Singer in Laren, die wel veroordeeld zijn, maar niet gestraft. Als je dat te veel werk vindt, kan je in ieder geval aan de voet "Ceci n'est pas Spinoza" kalken, niet erg origineel, want vrij naar Magritte, maar weten Hagenezen veel. Met het huis van S. is het wat moeilijker, want hij woonde op de 3e verdieping op het achterkamertje. Als je dat kamertje sloopt gaat het in het huis zo lekken, en dan moeten de bewoners met de paraplu naar bed. Trouwens, "Den Haag boordevol Bordewijk" - Gerrit Achterberg, ook uitwissen. Swanevelt, er is werk aan de winkel, veel werk!

Adrie Hoogendoorn 07-02-2011 @ 19:04