Spinoza’s ontkenning van de onsterfelijkheid. Oproep aan Uitgeverij Atlas: breng vertaling van "A Book Forged in Hell" uit!
De voorbije dagen herlas ik Steven Nadler’s De ketterij van Spinoza. Onsterfelijkheid en
het joodse denken [Uitg. Atlas, Amsterdam/Antwerpen, 2008 - oorspr. Spinoza's Heresy. Immortality and the Jewish
Mind, Oxofd University Press, New York, 2001].
Het is en blijft voor mij een werkelijk voortreffelijk boek van deze grote Spinoza geleerde. Ik ben er nog even enthousiast over als toen ik het kort na het uitkomen las [cf. blog]. Of misschien nog wel enthousiaster dan toen ik het voor het eerst las.
Wat is het toch jammer dat uitgeverij Atlas besloten heeft de vertaling van Nadler’s boek over de TTP niet uit te brengen: A Book Forged in Hell. Spinoza's Scandalous Treatise and the Birth of the Secular Age [Princeton University Press, 2011 – cf. blog met mijn bespreking]. Dat komt wellicht doordat ze twee boeken van Steven Nadler, De ketterij van Spinoza (2008), en De best mogelijke wereld (2009), naar de ramsj meenden te moeten brengen. Bij De Slegte bleven die boeken ook nog lange tijd in de schappen staan. Dat gaf een verkeerd aureool aan deze boeken van Nadler en de uitgever zal er kopschuw van geworden zijn.
Maar met het in 2008 na zeven jaar alsnog op de Nederlandse markt uitbrengen van De ketterij van Spinoza, hebben ze indertijd een voortreffelijke daad verricht, want een werkelijk schitterend boek verspreid – niet alleen voor deskundigen, maar juist ook voor de almaar groeiende groep van gewone geïnteresseerden (zgn. “leken”).
Nadler maakt zeer geloofwaardig dat het waarschijnlijk Spinoza’s ontkenning van de persoonlijke onsterfelijkheid (van de ziel) was die wellicht de belangrijkste achtergrond vormde voor de in de 17e eeuw zwaarst geformuleerde ban – die van Spinoza. Daarvoor zijn geen rechtstreekse feiten bekend, maar door te schetsen hoe het joodse denken over de ziel en de ’komende wereld’, oorspronkelijke onderwerpen, waarover vrij in metafysische zin kon worden gedacht, juist door zorg om de ziel van de conversos (gedwongen en al dan niet oprecht tot katholicisme bekeerde joden n Spanje en Portugal) in de komende wereld, almaar centraler in de belangstelling kwam te staan. Nadler laat zien hoe alle belangrijke rabbijnen van de Portugees-joodse gemeenschap van Amsterdam over het onderwerp van de onsterfelijke ziel hadden gepubliceerd.
Intussen heef hij de lezer dan ook veel informatie gegeven over hoe Maimonides en Gersonides, geleerden uit de joodse scholastiek dachten over de ziel en het nabestaan, geleerden die ook grote invloed op Spinoza hebben uitgeoefend.
Tegelijk is het boek op vele bladzijden een voortreffelijke en bevattelijke uitleg van belangrijke thema’s uit Spinoza’s filosofie. Mij heeft Nadler blijvend ervan overtuigd dat Spinoza’s ontkenning van de persoonlijke onsterfelijkheid van de mens (resp. zijn ziel) ernstig zal hebben meegespeeld bij de felle formulering van de ban. Juist ook omdat dat voor hun christelijke omgeving eveneens zo’n uiterst belangrijk onderwerp was.
Ook behandelt Nadler in hoofdstuk 5 datgene wat er volgens sommigen bij Spinoza als het ware voor in de plaats kwam: de eeuwigheid van het intellectuele aspect van de geest. Maar op dat punt is zijn boek m.i. niet de definitieve interpretatie of het laatste woord. Dat vijfde hoofdstuk, “Eeuwigheid en onsterfelijkheid”, vind ik het minst overtuigend. Naar mijn gevoelen baseert hij zich op het punt van substantie en attributen iets teveel op de interpretatie van Gueroult. Ook meent hij dat de essentie van een zaak door de rede, via een discursieve procedure van gevolgtrekkingen te pakken is, terwijl Spinoza dat toch uitdrukkelijk ontkent: via die procedure komen we tot gemeenschappelijke noties, maar niet tot essenties. Nadler ziet essentie (in de traditionele zin) als gemeenschappelijke kenmerken van de dingen, waar Spinoza de uniciteit van de essentie van singuliere dingen benadrukt, die daarom ook alleen via de intuïtie te pakken is. Ooit hoop ik daarover nog eens apart te bloggen. Voor de hoofdlijnen echter van het boek is dit pad niet storend.
Ook al is het boek al vele jaren niet meer in of via de gewone boekhandel verkrijgbaar, ik raad iedere geïnteresseerde in Spinoza aan om het te lezen, via de bibliotheek of antiquariaat of in het origineel: in het Engels is het (uiteraard) nog steeds verkrijgbaar.
E
n op Uitgeverij Atlas doe ik hier een dringend beroep om De Ketterij van Spinoza nog eens - in
een goedkopere herdruk eventueel - heruit te geven en bovenal om de beslissing om
A Book Forged in Hell niet uit te
brengen te heroverwegen en het alsnog wél te laten vertalen en drukken. Het kan
uiteraard nog. Tussen Spinoza's Heresy
en De Ketterij van Spinoza zat ook
zeven jaar!
Er is markt voor, zeker weten.
