Zbigniew Herbert (1924 - 1998) is zijn gedicht "een steentje" niet Spinozistisch?

In dezelfde dichtbundel van Zbigniew Herbert (1924 - 1998), uit 1974, door Gerard Rasch in 1990 vertaald als 'Meneer Cogito', en waaruit ik in een blog van 11 september 2008 zijn prachtige gedicht overnam: “Meneer Cogito vertelt over de verzoeking van Spinoza,” staat nóg een gedicht waaruit mij een zuchtje Spinoza tegemoet waait: “Een steentje.”

Je voelt hoe de idea lapidis, de idee van de steen met de materiële steen samenvalt in: “nauwkeurig gevuld met de betekenis van steen.” Met de blogs over de verschillende steen-metaforen bij Spinoza in het achterhoofd (zie onder), ervaar ik hoe in dit gedicht méér Spinozisme verborgen zit dan bij hen die menen met “de steen denkt op z’n steens” Spinoza’s zienswijze over de geest uit te leggen. Toch lijkt met “zijn grenzen bewakend” de eindigheid (het hebben van einden in ruimte en tijd) én de conatus te worden verwoord en is er sprake van waarneming door de steen met “een rustig en heel helder oog”.
Maar goed, geen polemiek hier, maar genieten van dit steengoede steengedicht.

Een steentje

Een steentje is
een volmaakt wezen

Aan zichzelf gelijk
zijn grenzen bewakend

Nauwkeurig gevuld
met de betekenis van steen

Met een geur die nergens aan herinnert
niet opschrikt noch begeerte wekt

Zijn vuur en koelte
zijn juist en niets dan waardigheid

Ik voel een zwaar verwijt
wanneer ik het in mijn hand houd
en een onechte warmte
zijn edele lichaam doordringt

        - Steentjes zijn niet te temmen
        ze zullen ons tot het einde toe aankijken
        met een rustig en heel helder oog

Zbigniew Herbert,
Uit: Meneer Cogito. Vertaling uit het Pools Gerard Rasch, Uitgeverij De Bezige Bij, Amsterdam, 1990 (Oorspr. Pan Cogito, Czytelnik, Warszawa, 1974)

Hierna ook nog in het Engels dat je op verschillende plaatsen (o.a. hier) op internet kunt vinden.

Pebble
by Zbigniew Herbert

The pebble
is a perfect creature

equal to itself
mindful of its limits

filled exactly
with a pebbly meaning

with a scent that does not remind one of anything
does not frighten anything away does not arouse desire

its ardour and coldness
are just and full of dignity

I feel a heavy remorse
when I hold it in my hand
and its noble body
is permeated by false warmth

- Pebbles cannot be tamed
to the end they will look at us
with a calm and very clear eye

Translated by Peter Dale Scott and Czeslaw Milosz

* * *

Twee opmerkingen
[1] Ik weet niet wat er in het Pools staat, maar "een steentje" verwijst duidelijker naar dit enkele, individueel bestaande res singularis steentje dan "the pebble" dat ook en misschien meer naar het algemene begrip "steen" verwijst. "Een steentje" lijkt Spinozistischer dan "the pebble" - het maakt mij benieuwd naar wat er in het Pools staat. Als iemand mij daaraan kan helpen...

[2] Nog even terug naar de polemiek. Van een dichter kan ik deze prachtige poëtische verbeelding hebben. Dan beweeg je je op het niveau van de imaginatio, de verbeelding. Maar Spinoza was geen dicher. Spinoza uitleggen met “de steen denkt op z’n steens” maakt van hem een dichter, geen filosoof. Dat is, geloof ik, wat ik er op tegen heb.

* * *

Nadat ik het blog had afgerond, ging ik nog eens verder zoeken en zie, ik vond een Pools 'officeel' document, waarin dit gedicht was opgenomen. Het heet "Kamyk" (kiezel) en heeft geen lidwoord. Ik probeer het hier binnen te halen, maar meen dat dit programma de l met schuin streepje erdoor en de a en e met een soort cedille eronder niet herkent. En inderdaad, het lukt niet. Ik verwijs dus naar die Poolse, ministeriële PDF over Zbigniew Herbert. Als tegenprestatie voor die verwijzing neem ik uit dat document deze foto van Zbigniew Herbert over: