Ja, er is plaats voor bidden bij Spinoza [2], maar...
In
het vorige zei ik dat Spinoza slechts op één plaats over bidden
spreekt. Dat klopt slechts in zoverre dat hij op die enige plaats
serieus en in positieve zin over het nut van bidden spreekt. Er is
echter nog één plaats waarin hij op meer sceptische zin over bidden
spreekt, namelijk in het 25e hoofdstuk van het tweede deel van de
Korte Verhandeling: Van de Duyvelen. Ik citeer de eerste twee zinnen
(zonder cijfertjes)
"Van de Duijvelen off die zijn of niet zijn, zullen wij nu kortelijk iets zeggen en dat aldus: Indien de Duijvel een dink is, dat t'eenemaal tegen God is en van God niet niets heeft, zo komt hij net overeen met de Niet, daar wij nu al te vooren van gesprooken hebben.
Stellen wij hem met eenige te zijn eenig denkend dink dat al heel geen goet noch wil noch doet en zich zo tenemaal tegen God kant, zeker zo is hij wel ellendig, en zoo de gebeeden mochten helpen, zo was voor hem te bidden tot bekeringe." [Van hier]
Hier beluisteren we dus kritiek op een manier van bidden, n.l. die zou willen dat de natuur anders was dan hij is. Dat soort bidden acht Spinoza dus een onzinnig soort bidden. Welnu, "zoo de gebeeden mochten helpen, zo was voor hem te bidden tot bekeringe," lezen we dus als een uiting van Spinoza over welk bidden géén zin heeft. In het vervolg van dat hoofdstukje legt hij het accent dan ook op zijn rationele kritiek op het "bestaan" van duivels en hoeft hij op dit soort 'bidden' niet meer terug te komen. [Op duivels ook niet meer, trouwens; dit is de enige plaats in Spinoza's werk waarin de duivel voorkomt.]
Gebeden hebben nut, zo zagen we Spinoza in het vorige blog aan Van Blijenbergh schrijven. Maar via de KV beluisteren we een heldere conditie: bidden moet wel in de filosofie passen. Pas gebeden die op de juiste manier worden gezegd, met de juiste intentie, passend in de filosofie, kunnen nut hebben. Dit hadden we uiteraard ook zelf al bedacht, maar we leren het ook uit deze plaats in de Korte Verhandeling.
Stan Verdult
Rouwgebed - kaddiesj
We mogen heus wel aannemen, zoals Steven Nadler doet in zijn biografie Spinoza. A Life [1999, p. 118] en in Spinoza's Heresy. Immortality and the Jewish Mind [2001, p. 1] dat Spinoza na de dood van zijn vader Miguel gedurende elf maanden zoals de joodse Wet vereist, kaddiesj, het rouwgebed, heeft gezegd. Hij betaalde toen ook nog zijn contributie aan de synagoge. Pas het jaar erop begon hij minder af te dragen.
Gebed tot zelfaansporing
Ruim vijf jaar geleden schreef ik een blog getiteld "In plaats van de 'Serenity Prayer'", waarin ik ook wat reflecteerde op Spinoza en bidden, waar ik hierbij graag verwijs.
Werkzaamheid van het gebed
Een gebed waarvan Spinoza nut erkend (in de brief aan Van Blijenbergh die het vorige blog besprak), kan uiteraard alleen een zekere werkzaamheid of uitwerking hebben op de biddende(n) zelf, in het kader van zijn (hun gezamenlijk) pogingen om - zoals de Ethica die beschrijft - almaar meer op kennis van God en de eigen plaats erin te focussen. Het is een manier om ons op het geheel te richten (de plaats van de ziel in het geheel van de natuur gte onderkennen).
Gebed als middel tot concentratie en meditatie
In een blog van 12 oktober 2011, "Swaab citeert Spinoza", ging ik de passages na waarin Swaab in zijn Wij zijn ons brein, Spinoza citeerde. "In het paragraafje over bidden (XVI.6) schrijft hij: “Spinoza zag de zin van een vraaggebed al niet in, omdat hij niet in een persoonlijke god geloofde die van bovenaf op een gebed reageert. “Hij zag het gebed wel als een middel tot concentratie en meditatie.”(p. 343). Daarvan had ik wel graag de bewijsplaats gelezen." Wel dat zal dan een vrije 'hertaling' geweest zijn van hetgeen Spinoza aan Van Bleijenbergh schreef.
Alle blogs: Ja, er is plaats voor bidden bij Spinoza
16-02-2014: Ja, er is plaats voor bidden bij Spinoza [1]
16-02-2014: Ja, er is plaats voor bidden bij Spinoza [2], maar...
17-02-2014: Ja, er is plaats voor bidden bij Spinoza [3]
17-02-2014: Ja, er is plaats voor bidden bij Spinoza [4] "beginnen bij God" en eindigen bij gelukzaligheid
18-02-2014: Ja, er is plaats voor bidden bij Spinoza [5] een gebed tot slot
