BdSpinoza

Overdenking uit het Spinoza-brevier…

Deze dagen heb ik weer eens Gebhardts Spinoza. Von den festen und ewigen Dingen uit 1925 ter hand genomen – die knappe weergave zonder geometrische ordening van Spinoza’s filosofie die ik in een blog Gebhardts Spinoza Brevier heb genoemd. Mateloze bewondering heb ik voor hoe knap hij dit werk heeft uitgevoerd. Hoeveel Spinoza-studie moet hieraan ten grondslag hebben gelegen.

Heel af en toe lees ik er weer eens in. Ik wilde dat ik het kon opbrengen om als een soort Spinozistische monnik er dagelijks in ‘te brevieren’. Er is veel uit Gebhardts weergave op te steken. Ook de inleiding is overwegend een genot om te (her)lezen. Maar…

Telkens verbaas ik me er weer over hoe hij in die inleiding meermalen schrijft dat idee “Geist oder Wesenheit” is [p. XXVIII]. Zo schrijft hij een pagina verder: “Stehen auch die Ideen untereinander in deselben sachlichen Bezogenheit wie die Körper, deren Wesenheit oder deren Geist sie sind… etc”.

Ik kan er met m’n pet niet bij hoe deze grote geleerde die zo heeft kunnen zien – dat de idee (geest) de essentie van het lichaam zou zijn. Dat terwijl Spinoza zo z’n uiterste best heeft gedaan te benadrukken dat de modi der respectieve attributen niets met elkaar gemeen hebben, verschillende definities (essenties) hebben en niet guit elkaar begrepen kunnen worden of elkaar kunnen beïnvloeden (onder meer 3/2) en dergelijke.

De essentie van enkel singulier ding is de conatus, het streven om in het bestaan te volharden. In het domein van de geest is dat het denkvermogen op het niveau van het lichaam is dat het fysieke bestaansvermogen die groter of kleiner kan worden. Over de essentia Corporis heeft Spinoza het verder niet of nauwelijks gehad; alleen met de essentie Mentis (3/1dem) houdt hij zich verder bezig. Maar de essentia Corporis is zeker niet de idee!

Ik vrees dat Gebhardt zich daar nog teveel door het Aristotelisch-scholastieke inzicht heeft laten leiden voor wie de forma de materia vormgaf en bewoog. Daar kon de forma als het wezen van het materiële ding worden gezien. Maar hoe heeft Spinoza deze uitleg der dingen ver van zich geworpen. Het bestaan en het bewegen der dingen kwam niet voort uit gedachten.

spinoza | 13-06-2013 | 12:56 | Link | Reacties (0)