Het boek van Miriam van Reijen, "Het Argentijnse gezicht van Spinoza. Passies en politiek," is uit
Hierbij meld ik even dat mijn boekhandelaar mij vandaag dit boek leverde. Kortom, de handelsuitgave van het proefschrift van Miriam van Reijen is uit. Als ik het gelezen heb zal ik mijn leeservaring geven. Nu leek mij nuttig dat u alvast weet dat het boek verkrijgbaar is:
Miriam van Reijen: Het Argentijnse gezicht van Spinoza. Passies en politiek. Klement, Kampen, 2010, r 444 blz., € 34,50, isbn 978-90-8687-063-9
Op de cover staat als ondertitel "Passie en politiek", maar op de titelpagina: "Passies en politiek" (en de titelpagina geldt...) Hier geef ik de uitgeversinformatie (de website van de uitgever is nog niet bijgewerkt en geeft een eerdere werktitel)
Lees verder...Searching for Spinoza - de musical
De University of North Carolina-Chapel Hill deed in het voorjaar van 2010 een Spinoza-project
The Spinoza Project -"Preparing Artists to be Global Citizens of Social Purpose"
Opzet was om met een interdisciplinair multi-media-project de kwestie van scheiding van kerk en staat aan de orde te stellen. Er was van alles aan de orde: the world premiere of a chamber musical, an art exhibition, a seminar, classes and more…
Eén van de activiteiten was dus de opvoering van een musical ‘Searching for Spinoza’, waarvan de wereldpremière door de UNC Opera werd gegeven op 16-20 april 2010
Beluister hier een impressie (mp3)Misschien iets om in Nederland op te voeren?
Lees verder...Achnaton Nassar creatief met het 1000-gulden of Spinoza-biljet
Vandaag kwam ik het volgende tegen op de website van Floris Schreve (1973). Hij studeerde kunstgeschiedenis te Leiden, zijn specialisme is de hedendaagse kunst van de Arabische wereld. Hij schreef een scriptie over hedendaagse kunstenaars uit Arabische landen in Nederland (uit Irak en andere landen gevluchte kunstenaars). Dit resulteerde in een tentoonstelling en een catalogus ‘Saskia en Hassan gaan trouwen; Achnaton Nassar, een kunstenaar uit twee culturen (over de Egyptsche kunstenaar Achnaton Nassar). Op zijn interessante website plaatste hij delen van zijn scriptie. En daarop zag ik dit werk van …
… Achnaton Nassar, Zonder titel, acryl op paneel, 1995-2000
Het stukje tekst dat hierover gaat, neem ik uit de website van Floris Schreve over:
Lees verder...Hendrik Wyermars (± 1685 - na 1749) 300 jaar martelaar wegens 'Spinozisterey' - VI
Dit wordt (waarschijnlijk?/voorlopig?) het laatste blog over deze “martelaar van het radicale denken” (Jonathan Israel, Radicale Verlichting, blz 357). Het gaat over de betekenis van Wyermars. Heeft hij enig effect gehad? Hebben zijn ideeën binnen het Spinozisme enige invloed uitgeoefend? Nee, nihil, niets! Er kraaide geen haan naar. Er was indertijd en er is nog steeds geen behoefte aan een “Tractatus de emendatione Spinozae” als deze (nog eenmaal de titel in z’n volle omvang):
Den ingebeelde Chaos, en gewaande werels-wording der Oude, en hedendaagze Wysgeeren, veridelt en weerlegt, Byzonder de gevoelens hier omtrent, van T. Lucretius Carus en Dirk Santvoort. Betoonende datze de beginzelen des Werelt, dat is, wording van Zon, Maan, Aardkloot, enz. volgens hun eygen gronden, niet wel afgeleyd en betoogt hebben. Met een verstandige verklaring wegens Gods Inblyvende, en Overgaande werking. Door Hendrik Wyermars, t’ Amsterdam, by Wybrand Alexanders, Boekverkooper in den Lange brug-steeg aan ’t Rockin, 1710
In Nederland heeft dit boek geen enkele invloed gehad (“lijkt in Nederland weinig of geen invloed te hebben gehad”, schrijft Wielema m.i. overdreven voorzichtig). Tegenstanders of medestanders waren hier nimmer te bekennen. Het boek werd nergens besproken – er werd niet op ingegaan of tegenin gegaan. In geen van de geleerdentijdschriften of bredere journalistieke cultuurbladen is er aandacht aan gegeven. Hij werd miskend en totaal vergeten. Vandenbossche’s artikel was – meer dan 250 jaar na de feiten – het eerste dat aan deze Spinozist en vrijdenker gewijd werd. Maar ook sindsdien bleef het stil en is in de meeste boeken en conferentiebundels zijn naam niet te vinden of wordt niet meer dan zijn naam vermeld zoals
Lees verder...Hendrik Wyermars - 300 jaar Spinozistisch martelaar V
Hubert Vandenbossche (1940 was verbonden aan het Centrum voor de studie van de Verlichting en van het vrije denken van de Vrije Universiteit Brussel. Hij verzorgde in 1974 de eerste wetenschappelijke uitgave van Adriaen Koerbagh’s Een ligt Schijnende in Duystere Plaatsen, en in datzelfde jaar publiceerde hij over Frederik Leenhof [Brussel, Vrije Universiteit, 1974. (Vrijdenkerslexicon, Dossier 1)]. Samen met Hubert Dethier verzorgde Hubert Vandenbossche de redactie voor het Woordenboek van Belgische en Nederlandse vrijdenkers dat in 1979 uitkwam. Uit Vandenbossche’s diepgaande studie van Hendrik Wyermars, eveneens uit 1974, heb ik voor deze blogs ruim geput. Als een hommage aan hem neem ik hier één paragraaf uit zijn artikel in zijn geheel over, die ik als de beste over Wyermars beschouw en die tegelijk ook enigszins een beeld geeft van Vandenbossche zelf. De eindnoten heb ik in de tekst opgenomen, waarbij I.C. verwijst naar Den Ingebeelde Chaos. Lees verder...
Hendrik Wyermars - 300 jaar Spinozistisch martelaar IV
Na een inleidend blog, een blog over Wyermars’ levensloop t/m 1710 en een blog over wat er veel later bekend is geworden over zijn verdere wederwaardigheden, is het nu tijd om iets te schrijven over de inhoud van zijn “boeckie”, zoals de kerkeraad volgens het verslag van 3 julij 1710, Den Ingebeelde Chaos kleinerend typeerde. Vandenbossche, de enige die hierover (over de inhoud bedoel ik) in het Nederlandse taalgebied geschreven heeft, gaat in zijn artikel uit 1974 uitvoerig op die inhoud in en citeert daarbij in tekst en voetnoten uitgebreid uit Wyermars’ boek. Ik maak hier een uitreksel van zijn samenvatting en neem een aantal sprekende citaten over die ik telkens in een kader zal plaatsen om ze goed uit te laten komen. Vandenbossche onderscheidt vier kwesties waarvoor Wyermars zijn oplossing geeft: [1] geloof en filosofie; [2] substantie, individu en materialisme; [3] Schrift en godsdienst; [4] Genesis, noodzakelijkheid, amoralisme.[Eerst ad 3 en 4] Op uiterst vernuftige en scherpzinnige wijze geeft Wyermars, in het verlengde van Spinoza, een kritische bespreking van de Bijbel, waarbij hij op veel ongerijmdheden en inconsequenties wijst. Hij blijkt daarbij een dubbele agenda te hebben: enerzijds laten zien dat de Bijbelse verhalen als metafoor en allegorie gelezen moeten worden, maar dat ze daarom nog niet verworpen moeten worden, maar dat aangetoond kan worden dat de waarheden ervan met de rede in overeenstemming gebracht kunnen worden. De persoonlijkheid van de vertellers weerspiegelt zich in de teksten, waarbij zij zich aan het publiek aanpassen. Die verhalen dienen als een roman gelezen te worden. We beluisteren hier Spinoza, maar Wyermars gaat verder en verwijst ernaar dat bij de Perzen, Babyloniërs, Chaldeeën en Joden de geschiedschrijving het privilege van de priesterkaste was, die deze dus naar hun hand zetten.
Maar ondanks die kritiek is boeiend te lezen hoe Wyermars het scheppingsverhaal van het boek Genesis interpreteert als bewustwordingsproces van de mens in diverse fasen. Voor dat ontstaansverhaal kan hij heel eigen betekenissen geven aan de seksualiteit, de boom van de kennis van goed en kwaad, aan de slang e.d. – hoe alle stappen en ‘beslissingen’ noodzakelijke gevolgen waren van de natuur. Dit wat betreft de issues 3 en 4, waar ik niet verder op inga, daar het – op kleine kringen na – niet meer om een preoccupatie gaat als in de 17e en 18e eeuw.
Lees verder...Hendrik Wyermars - 300 jaar Spinozistisch martelaar III
Het werd allemaal nog erger… Laat burgerlyck beklagh dit wreed verhael geleyen...
Totdat Michiel Wielema toevallig in de uitgave van Sjoerd Faber’s proefschrift, Strafrechtpleging en criminaliteit te Amsterdam, 1680-1811. De nieuwe menslievendheid (Arnhem, 1983) in een voetnoot op blz. 202 las dat er in 1749 een nieuw proces tegen Wyermars was gevoerd, was over Wyermans lotgevallen niet meer bekend dan in het vorige blog geschreven werd. Die voetnoot zette Wielema op het spoor om n.a.v. de betreffende processtukken meer over het vervolg van de levensloop van Hendrik Wyermars te weten te komen.
Het bleek dus dat Wyermars zijn gevangenisstraf tot de laatste dag heeft uitgezeten (vervroegde invrijheidsstelling kende men in die tijd nog niet). 30 oktober 1710 werd hij naar het Rasphuys veroordeeld, 30 oktober 1725 werd hij eruit ontslagen.
Hoe was het met hem gesteld na die lange opsluiting? Werd hij na vrijlating opgevangen? Kon hij aan werk en inkomen komen? Hoe regelden de autoriteiten trouwens een verbanning?
Opmerkelijk is dat Wyermars gewoon in Amsterdam bleef. Dat ging vele jaren goed tot hij in november 1744 werd aangehouden en hem gevraagd werd, waarom hij het bevel tot verbanning niet had opgevolgd. Negentien (19!) jaar na zijn ontslag uit het Rasphuys! De inmiddels 60-jarige Wyermars verklaarde dat de schout indertijd “hem hier uyt de boeje uytlatende gesegt heeft dat hy niet sou geïncommodeert worden, en dat hy daar op in de stad is gebleven.” De schepenen zagen dat als verzinsel en veroordeelden hem wegens “infractie van bannissement” (zich niet aan het verbod houden, hetgeen als een nieuw misdrijf werd aangemerkt) tot nog eens tien jaar verbanning “onverandert zijn vorig bannissement”. Die tien jaar kwamen dus bovenop de nog resterende 6 jaar, dus tot 1760.
Intussen ga je je afvragen of Wyermars een jaar na afloop van zijn detentie betrokken is geweest bij het wellicht opnieuw op de markt brengen van zijn boek. Of ging het misschien om het afzetten van nog overgebleven exemplaren? Daarvoor was kennelijk een annonce geplaatst in een catalogus. In ieder geval vond Jacob Campo Weyerman, uitgever van en schrijver voor Den echo des weerelds, het nodig om in het nummer van “Maandag, den 10. Juni, 1726” een advertentie op te nemen, waarin hij protesteert tegen de verwarring van zijn naam met die van Wyermars. Wellicht wilde hij zich nadrukkelijk distantiëren van het werk van Wyermars?
Hendrik Wyermars - 300 jaar Spinozistisch martelaar II
In het vorige blog begon ik aandacht te geven aan het feit dat Hendrik Wyermars 300 jaar geleden eerst door de Amsterdamse Hervormde Kerk en vervolgens door het Amsterdamse stadsbestuur op een gruwelijk intolerante en uiterst onderdrukkende manier is bejegend. De opzet om meer bekendheid te geven aan de affaire Wyermans wordt al direct door Google ‘gehonoreerd’: wie nu de naam Hendrik Wyermars ingeeft krijgt direct als eerste hit dit blog. Dit gebeurde meteen al op de dag zelf – zo vaak verfrist Google zich tegenwoordig! Die eerste hit betekent dat nu voor het eerst op internet de naam van Hendrik Wyermars in de titel van een pagina voorkomt! Nu nog hopen dat het gemeentebestuur van Amsterdam tegen 1 oktober, de dag waarop Wyermars driehonderd jaar geleden gearresteerd werd, wat het begin werd van zijn nachtmerrie, de naam van Wyermars bekendmaakt en zuivert. Of wellicht beter op 30 oktober, de dag van zijn veroordeling. De stad is al geruime tijd bezig Spinoza te omarmen als grote zoon van de stad Amsterdam. Net als de R.K. kerk z’n vergissing wat betreft Galileï heeft toegegeven, zou het goed zijn wanneer Amsterdam dat alsnog ten aanzien van Hendrik Wyermars zou doen.
Hét centrale feit wat Hendrik Wyermars betreft is dat hij in oktober 1710 door het Amsterdamse stadsbestuur is veroordeeld tot vijftien jaar gevangenschap en vijfentwintig jaar verbanning wegens publicatie van een Spinozistisch boek: Den Ingebeelde Chaos (zie voor de volledige titel het vorige blog), dat hij die straf volledig heeft uitgezeten, maar dat hij jaren later, op 65-jarige leeftijd, tot nog eens tien jaar gevangenschap en ‘eeuwige verbanning’ is veroordeeld, omdat hij geen gevolg had gegeven aan de eerdere verbanning en tot driemaal toe op aanwezigheid in Amsterdam werd betrapt.
In dit blog breng ik de biografische gegevens die tot voor kort van Hendrik Wyermars bekend waren.
Lees verder...Hendrik Wyermars (± 1685 - ? na 1749) 300 jaar martelaar wegens 'Spinozisterey' I
Of “martelaar van het radicale denken” (Jonathan Israel, Radicale Verlichting, blz 357) Geleidelijk aan is iets meer bekend geworden over deze min of meer Spinozistische vrijdenker – ‘min of meer’ want ook tegenover Spinoza stelde hij zich onafhankelijk en vrijdenkend op. Geen wonder dat Vandenbossche in de titel van zijn artikel over hem als typering van zijn boek Den ingebeelde Chaos de ondertitel meegaf: een “Tractatus de emendatione Spinozae”. Hendrik Wyermars geboortejaar noch z’n sterfjaar zijn precies bekend. Maar één jaartal staat onuitwisbaar centraal in zijn leven: 1710. In juni 1710 kwam zijn eigenzinnig en vrijdenkend boek uit, waartegen diezelfde maand nog groot protest werd aangetekend door de Amsterdamse kerkenraad. Het ging om dit boek:
Den ingebeelde Chaos, en gewaande werels-wording der Oude, en hedendaagze Wysgeeren, veridelt en weerlegt, Byzonder de gevoelens hier omtrent, van T. Lucretius Carus en Dirk Santvoort. Betoonende datze de beginzelen des Werelt, dat is, wording van Zon, Maan, Aardkloot, enz. volgens hun eygen gronden, niet wel afgeleyd en betoogt hebben. Met een verstandige verklaring wegens Gods Inblyvende, en Overgaande werking. Door Hendrik Wyermars, t’ Amsterdam, by Wybrand Alexanders, Boekverkooper in den Lange brug-steeg aan ’t Rockin, 1710
Hij keert zich in zijn boek zowel tegen het atomisme dat de wereld laat ontstaan uit een chaos van ronddwarrelende atomen, als tegen het scheppingsverhaal ('de gewaande werels-wording'). Hij heeft een eigen uitleg: de wereld is van alle eeuwigheid door God uit het niets gemaakt en wel zo dat hij er zowel los van staat (de vader) als met de wereld samenvalt (de zoon) en er de idee van is (de geest) - waarme hij tevens een soort van triniteit had verklaard. Al het andere is slechts 'Filosoofze speculatien,' schreef hij in de Voorrede.
Op 1 oktober werd hij gearresteerd en na enige ondervragingen diezelfde maand, werd hij op 30 oktober 1710 veroordeeld tot de zwaarste straf ooit voor iemand die slechts een onwelgevallig boek had geschreven: hij werd veroordeeld tot 15 jaar Rasphuys, ‘buiten acces, sonder pen, int of papier’, betaling van 3000 gulden boete en daarna 25 jaar verbanning uit de provincie (Koerbagh kreeg in 1668 10 jaar Rasphuys opgelegd en overleed in 1669).Dit alles gebeurde met Hendrik Wyermars dit jaar 300 jaar geleden. Daar mag wel enige herdenking aan gewijd worden. Daar mij niet bekend is dat enige instantie hier aandacht aan besteedt, lijkt mij hier een mooie taak weggelegd voor dit weblog.
Lees verder...Tijdschrift voor de Studie van de Verlichting van 1973 - 1990
Op zoek naar informatie over Hendrik Wyermars, over wie ik binnenkort met een blog zal komen, ontdekte ik dat van 1973 - 1990 het Tijdschrift voor de Studie van de Verlichting heeft bestaan – een uitgave van de Vrije Universiteit Brussel, uitgegeven „met de steun van het Ministerie van nationale Opvoeding en Cultuur“. Het verscheen met vier nummers per jaar. Er werden vele themanummers samengesteld, waarvoor telkens een aparte redactie werd aangewezen, maar de centrale redacteur was wel Hubert Vandenbossche.
En zoals wel vaker werd ik wéér verrast door de Maastrichtse Bibliotheek (Centre Ceramique) die deze delen keurig ingebonden in het magazijn blijkt te hebben staan. En weer ben ik van de drie delen die ik vandaag meenam [w.o. de themanummers „Nederlandse vrijdenkers. Van Spinoza tot Hemsterhuis“ (1974) en „De politieke filosofie van Spinoza“ (1978)] de eerste gebruiker in resp. 36 en 32 jaar!! Al die tijd hebben ze die boekdelen dus keurig voor mij bewaard. En doordat ik ze nu leen, verleen ik alsnog zin aan dat aanschaffen en keurig bewaren.
Artikelen zijn in het Nederlands, Duits of Frans (veel Frans); ik zag nog geen Engels (maar heb nog niet alles gezien).
Lees verder...Over het Voorburgse Spinozabeeld
Ook de gemeente Leidschendam-Voorburg beschikt over een Spinozabeeld. Spinoza heeft van 1663 tot eind 1669/begin 1670 in deze plaats bij schilder Daniel Tydemann aan de Kerkstraat (nu Herenstraat) gewoond.
foto gemaakt op 27 mei 2007 door Haaglander [van flickr]
Locatie: Park 't Loo (Spinozalaan)
De Zwitser R. Abraham was opdrachtgever en beeldhouwer Rudolf Roth vervaardigde dit beeld in 1964 van graniet uit Wallis.
Abraham stelde het vervolgens in 1988 aan de Vereniging Het Spinozahuis ter beschikking, die het op haar beurt schonk aan de (voormalige) gemeente Voorburg, opdat ook deze gemeente via dit beeld de herinnering eraan levend houdt dat Spinoza aldaar heeft gewoond en gewerkt.
Einsteins (±Spinoza's) Gods- en religieopvatting werd almaar duidelijker
Gisteren bracht iemand een video op YouTube waarin - met een redelijk welluidende stem - een brief werd voorgelezen die Einstein op 3 januari 1954, een jaar voor z'n dood, schreef aan de filosoof Erik Gutkind, nadat hij op herhaald aanraden van hun wederzijdse vriend L.E.J. Brouwer diens boek had gelezen, getiteld: 'Choose Life: The Biblical Call to Revolt'. De brief die een vijftigtal jaren tot de collectie van een privé verzamelaar had behoord, werd in mei 2008 geveild, waarbij verwacht werd dat hij ca €10.000 zou opbrengen. Hij ging voor £170.000 over de toonbank (Richard Dawkins had even meegeboden).
De in het Duits geschreven brief werd door Joan Stambaugh in het Engels vertaald.
Lees verder...Voltaire (1694 - 1778) toch redelijk mild over Spinoza
Roger Pearson: Voltaire de almachtige. Een leven lang op zoek naar vrijheid. De Bezige Bij, Amsterdam, 2006 [510 blz.]
Terwijl ik Jonathan Israels Verlichting onder vuur aan het lezen ben, waarin behoorlijk vaak veel over Voltaire wordt gezegd, kreeg ik behoefte via het lezen van een biografie meer over hem te weten te komen. Daarom leende ik uit de bibliotheek dit boek dat volgens de Biblion recensie van dr. D.G. van der Steen “niet alleen veruit het beste dat in het Nederlands verkrijgbaar is over Voltaire en zijn tijd, het behoort ook in het genre biografie tot de top. Pearson schrijft met een superieur gemak in een verfijnde stijl, vol humor, zo boeiend dat de lezer nauwelijks merkt hoeveel feiten, hoeveel kennis, hoeveel inzicht hij al lezend in zich opneemt. Het resultaat is een intieme vertrouwdheid - wetenschappelijk voortreffelijk gefundeerd en gedocumenteerd - met een centrale figuur uit de Franse Verlichting, wiens leven intrigeert en fascineert, en wiens denken in veel opzichten nog steeds uitermate actueel is.” Ik kan me in dit oordeel wel vinden, maar of de lezer al die feiten ook echt opneemt?
Lees verder...Hildo Krop ( 1884 - 1970) en zijn Spinozabeeld
De Steenwijker Courant had gisteren het volgende bericht, waarbij enige nadere informatie over het Spinozabeeld bij het Spinoza Lyceum in Amsterdam meekwam.
Steenwijk - De collectie kunstwerken van Hildo Krop, ondergebracht in villa Rams Woerthe, is uitgebreid met het marmeren beeld 'De Weelde van de Zomer'.In de zomer van 1953 reisde Krop naar Zuid-Frankrijk om in de groeve St. Anne d'Evenos bij Toulon een groot blok marmer te zoeken voor een opdracht van de gemeente Amsterdam om een groot standbeeld van de filosoof Spinoza te vervaardigen. Gedurende het verblijf aan de Franse zuidkust hakte Krop rechtstreeks uit een gevonden stuk marmer een klein beeld van een naakte vrouw dat nu een plaats krijgt bij het Instituut Collectie Krop in Steenwijk.
Bestaat er een alleenrecht op de term neurosofie? Of een taboe?
Op zaterdag 10 juli 2010 had Bert Keizer in Trouw een schitterende column, getiteld Belachelijk om een golflijntje op te vatten als ’besluit’. Hij schreef daarin ondermeer over: wat neurosofen kunnen aanrichten… en gaf als zijn omschrijving van neurosofen: “Neurosofen zijn hersenonderzoekers die hun resultaten een filosofisch bedoelde duw geven waardoor ze menen vanuit hun laboratorium in één klap midden in de geestesgeschiedenis van de mens te belanden.” Dit is meteen helder. Over het onderwerp dat hij daar aanroert had ik ook al eerder geblogd. Enfin, ik maakte daar dezelfde dag graag een blog over: Breinen besluiten niet. En al bestaat de vrije wil niet - wij nemen wel besluitenOok in Medisch Contact had Bert Keizer dit jaar een column met de titel Neurosofie, maar daar kun je alleen via inloggen als abonnee bijkomen.
Waarom ik dit opschrijf? Vandaag ontving ik in de bij dit weblog horende mailbox het volgende bericht:
Beste mensen,Uw website vermeldt het trademark "Neurosofie". "Neurosofie" is een geregistreerd handelsmerk van TIOUW.com BV. U heeft geen toestemming om dit handelsmerk op uw website te plaatsen. Wilt u zo spoedig mogelijk dit handelsmerk van uw website verwijderen en mij zodra u dit gedaan heeft hiervan op de hoogte stellen?
met vriendelijke groet,Joost van der Leij
TIOUW.com BV
Lees verder...1,5 miljoen voor filosofisch onderzoek naar vrije wil
Filosoof dr. Thomas Müller - Universitair docent aan het Departement Wijsbegeerte, Theoretische Filosofie van de faculteit Geesteswetenschappen van de Universiteit Utrecht - kan beginnen met zijn onderzoek naar de vrije wil van de mens. Hij krijgt 1,5 miljoen euro van de Europese Unie om een antwoord te vinden op de vraag of vrije wil eigenlijk bestaat. Het geldbedrag komt uit de pot met de titel 'ERC Starting Grant' van de European Research Council, de Europese variant van de Nederlandse Vernieuwingsimpuls van NWO.
Müller betoogt dat de begrippen indeterminisme en interventie de belangrijkste blinde vlekken zijn binnen het debat over de vrije wil van de mens. In de komende vijf jaar wil Müller de conceptuele basis leggen voor een nieuw begrip van de op indeterminisme-gebaseerde vrije wil.
Naast een bijdrage aan het filosofisch debat over vrije wil, zal Müller met zijn onderzoek aanhaken aan neurowetenschappelijk onderzoek en opent het perspectieven voor toekomstige onderzoek in de theoretische en praktische filosofie. Voor het onderzoek zal Müller twee postdoconderzoekers en een promovendus aanstellen. [Van Universiteit Utrecht) Lees verder...Spinoza's dochter (rubriek: trivialia)
Bij gebreke van nazaten van onze Spinoza doen we het zo...
Deze zwarte merrie, genaamd Fillow, is geboren op 7 maart 2010 [fokker/eigenaar is G.A. Post, Groningen).
Fillow was onlangs kampioene bij de dressuurveulens op de veulenkeuring in Schildwolde. Zij kreeg 26 juni 2010 het kampioenslint omgehangen. “Bij de dressuurveulens vielen vooral de merrieveulens positief op”, vertelt inspecteur Ben Bontjer. “We hebben de rijk gemodelleerde Spinoza-dochter Fillow kampioene gemaakt omdat ze zich iedere keer extra presenteert met veel houding en drie goede, gemakkelijke basisgangen.”
Deze informatie is te lezen bij Star Sale Auctions, resp. bij de KWPN. Gisteren werd deze video op YouTube geplaatst, waardoor ik erachter kwam...
Lees verder...
Spinoza, the apostle of reason (film 1994)
In 1994 produceerde Tariq Ali voor Oasis Television, London, een film: Spinoza, the apostle of reason. De regie had Christopher Spencer. Er werd een videocassette van uitgebracht (duur 52 min).Op 25 maart 2009 deelde ik in een blog mee dat iemand deze in het Portugees ondertitelde film [Espinosa - O Apóstolo da Razão] in zes deeltjes geknipt op YouTube had gebracht. Nu blijkt deze film gisteren in z'n geheel - dus onverknipt - op www.weloo.com te zijn geplaatst.
Drama based on the life and thought of Spinoza, who was born in sixteenth century Amsterdam to a family of Jewish refugees from Portugal. He lived in an age of turmoil, when the Dutch Republic and the English Commonwealth had polarised the entire continent. His scepticism enraged the Jewish elders and led to his excommunication. [Info van Hier]
N.B. de video is later weer van www.weloo.com verdwenen, maar werd op 19 febr. 2011 op YouTube gebracht.
Lees verder...Lao Tze (Tzu) met Spinoza vergeleken
Je leest wel vaker over de overeenkomst die er zou zijn (of lijken) tussen Spinoza en vormen van Oosterse filosofie. Filosofe Marietta McCarty heeft het blog Life Saving Philosophy op Psychology Today. Eergisteren beschreef ze daarop de gelijkenis die ze ervaart tussen Spinoza en Lao Tzu. Het intrigeert me wel, maar ik ben er nog niet aan toe om zelf zo’n Oosterse expeditie te maken. Intussen vind ik het wel aardig om deze korte typering hier door te geven.One of the most fascinating likenesses for me is that between Lao Tzu from long ago China and Baruch Spinoza from 17th century Amsterdam. At first glance their views of reality could not be more different. Lao Tzu's intuitive approach, sprinkled by mysticism, defies rational analysis: "The Tao that can be understood is not the real Tao" (Tao Te Ching). Spinoza serves as the philosophical model for deductive reasoning, his Ethics reading much like a geometry text with its axioms and proofs, yet his conclusion matches Lao Tzu's belief in one underlying source from which everything springs. Spinoza deduces that nature is but one substance with an infinite variety of manifestations: "Matter is everywhere the same," he claims, differing only in appearance. Lao Tzu senses that "Each separate thing in the universe returns to the common source." My excitement at the realization of the philosophers' similarities came only after much study of them separately: they took completely different paths and arrived at the same vision! Both paint a picture of reality that speaks to an abiding unity, a common ground that gives rise to everything. It is no surprise, then, that likeness permeates the world. But what a surprise to uncover this sameness, over and over, under and above! [Hier] Lees verder...
Hoe het me verder verging met Verlichting onder Vuur
Het derde deel van Verlichting onder Vuur van Jonathan Israel, dat de titel meekreeg ‘Politieke emancipatie”, bestaat uit zeven hoofdstukken die samen met hun 217 grote pagina’s (in normale grootte wel meer dan 300 pagina’s) weer als een boek op zichzelf te beschouwen zijn. Hieruit enige grepen.
Het begint met Hobbes die als een der eersten met de gedachte op de proppen kwam dat moraal en wetten niet door God gegeven zijn, maar sociale constructies zijn - een gedachte die Spinoza verder uitwerkte. Begrippen als ‘vroomheid’ en ‘religie’ worden door Spinoza en zijn navolgers hertaald in ‘eerbied voor de wet’ die uitdrukking is van het algemeen belang. De Bijbel is dan ook zeer geschikt om ’t gewone volk dat (n.l. gehoorzaamheid aan de wet) te leren.
Dan volgt een hoofdstuk (10) dat het democratisch republicanisme afzet tegenover het klassiek republicanisme, alsmede het democratisch denken van radicale verlichters. Voor Spinoza, die daarin Van den Enden volgt, volgt de suprematie van de democratie boven andere staatsvormen uit het feit dat deze autonomie van het individu beter garandeert dan de andere, de mens dichter bij de natuurlijke toestand laat en maximale gelijkheid onder de mensen erkent, waardoor ze vrijer en gelukkiger zullen zijn.
Lees verder...Cornelis de Deugd overleden (14-12-1924 -- 13-8-2010)
Wim Klever attendeerde mij erop dat emeritus hoogleraar filosofische antropologie aan de VU Amsterdam en tevens emeritus hoogleraar vergelijkende literatuurwetenschap aan de RU Utrecht, Cornelis de Deugd, op 85-jarige leeftijd is overleden. Bij wijze van kort In Memoriam geef ik hier door wat Wim Klever mij over hem meedeelde:
"De Deugd is ook enkele jaren voorzitter van de Vereniging Het Spinozahuis geweest na het overlijden van Huib Hubbeling. Ik kon hem als zodanig wel waarderen. Hij schreef in 1966 een proefschrift over de THE SIGNIFICANCE OF SPINOZA'S FIRST KIND OF KNOWLEDGE (Van Gorcum), dat ten onrechte is vergeten. Later was hij mede-organisator en de editor van Spinoza's political and theological thought. Proceedings Symposium of the KNAW, Amsterdam 24-27 nov. 1982 (N.Holland Publishing Company, 1984), waaraan ik ook bijdroeg. Ook leverde ik een bijdrage aan een hem aangeboden bundel o.d.t. Deugdelijk vermaak. Opstellen over literatuur en filosofie in de 19e eeuw (De Drie Grachten, 1987). Ik herdenk hem in dankbaarheid. Hij was een zeer beminnelijk mens. En erudiet."
In het Limburgs Dagblad staat de volgende advertentie:
Lees verder...Even pas op de plaats
Ik meld even dat er de komende weken minder aan Spinoza gewijde blogs zullen verschijnen, daar mijn pc in reparatie is, hetgeen wel zo ongeveer twee weken zou kunnen duren.
Maar als ik achter een nieuwtje kom of zelf toch iets kwijt wil, zal ik naar bibliotheek of internetcafé gaan om te bloggen (zoals nu).
Lees verder...Artikelen en lezingen over Spinoza van Paul Juffermans
Regelmatig speurend naar informatie over Spinoza kwam ik onlangs op een website over Filosofie in Frankrijk in Chissey-en-Morvan (Bourgogne), waar ik in een recent blog aandacht aan gaf.
Dr. Paul Juffermans is daarbij betrokken en heeft aldaar een aantal teksten van hem beschikbaar gesteld, waarnaar ik alle geïnteresseerden in Spinoza graag verwijs. Ik heb er met genoegen kennis van genomen. De links erheen plaatste ik gisteren op benedictusdespinoza.nl in een box, die ik nu ook hier plaats:
|
Artikelen en lezingen over Spinoza van Paul Juffermans
Algemene schets van Spinoza’s leven en leer in een Lezing op 23-2-2004 te Groningen
De aktualiteit van Spinoza’s Theologisch-Politiek Traktaat
|
[Het aantal links naar secundaire Spinoza-literatuur breidt sterk uit… Ik moet er nodig een nieuw systeem voor verzinnen]
Is Spinoza relevant in de 21e eeuw?
Zo vaak kom je tegen dat op fora en in reacties op krantenartikelen en blogs Spinoza wordt ingezet. Dat kan ik uiteraard niet allemaal signaleren, volgen en doorgeven. Daarbij vind je trouwens veel onzin, maar soms ook juweeltjes. En af en toe krijg je daarbij een indruk hoe relevant het denken van Spinoza is voor een oriëntering in hedendaagse discussies. En ook geeft het een indruk hoeveel aandacht Spinoza kennelijk in m.n. het Amerikaanse onderwijs krijgt (maar dat kan vertekening zijn uiteraard).
9 augustus had The Huffington Post een artikel over de vraag over wat voor onderwerpen de staat geacht wordt wetten te maken. Dat gebeurde in het kader van de vraag in hoeverre de Tien Geboden daarbij een richtsnoer zijn. Bij de beantwoording van die vraag werd driemaal de naam van Spinoza ingezet (vandaar dat Google mij erop attendeerde). Ik vond het een aardig stukje, maar liet het erbij.
Vandaag, 15 augustus, nam Ghanaweb in de rubriek “Religion of Sunday” dit artikel over en gaf het de titel: Are The Ten Commandments Relevant In the 21st Century? En weer attendeerde Google mij erop. En nu besluit ik eveneens het artikel over te nemen en daarbij nog eens de titel te veranderen in: Is Spinoza relevant in de 21e eeuw?
Het korte stuk werd geschreven door dr. Philip Neches, voorzitter van de Foundation Ventures LLC [even opgezocht: Foundation Ventures is an investment banking and advisory firm focused on the Life Sciences industry… etc].
Dat hij Spinoza ‘in the 1500s’ plaatst geeft te denken, maar dat wordt door hemzelf via de reacties weer gecorrigeerd. Hij heeft in ieder geval wel wat over Spinoza opgepakt, bijvoorbeeld: “But Spinoza clearly anticipated the idea that power flows from the people, not from God, and that notion logically leads to separation of Church and State.” [In een van de reacties.]
Welnu, hier volgt zijn artikel. Lees verder...
'De brieven over het kwaad' II - Een vervolg dat een voorloper was
In vervolg op het blog van 11 aug. over 'De brieven over het kwaad' kan ik nu meedelen dat ik zojuist een PDF met scans van het artikel van Wim Klever uit het Tijdschrift voor filosofie [jg 55, nr 2, juni 1993] op benedictusdespinoza.nl heb geplaatst:
Tekststudie. Blijenberghs worsteling met het kwaad en Spinoza’s reactie
... the Life and Adventures of B. Spinoza ...
Er is in 1996 in Israël door regisseur Igal Bursztyn een 90 minuten durende film gemaakt (Hebreeuws gesproken, Engels ondertiteld)
Everlasting Joy, or the Life and Adventures of B. Spinoza as Reported by his Vigilant Neighbors
"What would happen if philosopher Baruch Spinoza were to live in an apartment house in Hulon? EVERLASTING JOY confronts the great rationalist philosopher and excommunicated Jew with the vicissitudes of modern Jewish life in Israel. Bursztyn's energetic film is an inventive and distinctly Israeli exercise in postmodern cinema."
A provocative film... Public Exhibition 35mm available
Spinoza en de politiek van wantrouwen
We zouden kunnen bezien of met Spinoza iets te zeggen is over de regering van VVD en CDA met gedoogsteun van PVV die deze partijen in elkaar pogen te steken en waarover behoorlijk wat te doen is. Maar het gaat hier over het laatste nummer van het tijdschrift Filosofie.
Wat zou na het artikel van dr. Evert van der Zweerde, “Politieke filosofie of filosofie van de polikiek” in nummer 20/4 van Filosofie, een artikel over de politieke filosofie van Spinoza goed hebben gestaan. Vanuit de Tractatus Theologico-Politicus en de onvoltooide Tractatus Politicus van Spinoza zou volmaakt te illustreren zijn hoe hetgeen Van der Zweerde schrijft over de feitelijke functie van politieke filosofie klopt wat Spinoza betreft. Samengevat stelt van der Zweerde dat politiek en filosofie intrinsiek met elkaar verbonden zijn. Politieke filosofie is altijd ook praktisch-normatief. Theorievorming is niet alleen analyse van (niet alleen ´zuivere theorie´), maar ook theoretische praxis: theorie voor de vrije en rechtvaardige samenleving. Kortom politieke filosofie is zelf politiek en daarmee potentieel subversief. De schrijver verwijst naar Plato, Hegel, Spinoza en Arendt, maar van de laatste twee valt alleen de naam.
Tony Judt is dood
Tony Judt, de auteur van de monumentale studie over Europa na WO II, Postwar [vertaald als Na de oorlog], over wie ik op 4 juli 2010 een blog had vanwege zijn interesse voor Spinoza, is vorige week vrijdag 6 augustus in zijn huis in Manhattan overleden. Hij werd 62 jaar. Hij leed aan de terminale ziekte ALS. Hij was met zijn scherpe polemische essays over de Amerikaanse buitenlandse politiek, over Israel en de toekomst van Europa een zeer geëngageerde en bekende intellectueel.
"I choose to invoke a Jewish past that is impervious to orthodoxy: that opens conversations rather than closes them. Judaism for me is a sensibility of collective self-questioning and uncomfortable truth-telling: the quality of awkwardness and dissent for which we were once known. It is not enough to stand at a tangent to other peoples’ conventions; we should also be the most unforgiving critics of our own. I feel a debt of responsibility to this past. It is why I am Jewish."
'De brieven over het kwaad'
Het recente nummer van Filosofie, dat als thema Politieke filosofie heeft met Spinoza op de cover, heeft twee artikelen over Spinoza maar niet echt een artikel over diens politieke filosofie. Het artikel van dr. Wim Klever heeft een aspect eruit: “Het koppelingsbeginsel. Politiek realisme van de Hollandse Verlichting” (ik kom daar in een volgend blog op terug) en het artikel van dr. Miriam van Reijen, getiteld: “Benedictus de Spinoza en Willem van Blijenbergh: ‘De brieven over het kwaad’, ofwel een vriendschap die niet doorging,” valt buiten dit thema.
Het heeft te maken met de toevallige voorgeschiedenis, die ik al eerder meedeelde. Er waren teveel artikelen voor de Spinoza-special en daarom werden deze twee artikelen doorgeschoven en werd er ad hoc een thema voor dat nieuwe nummer bedacht. Dat kan echter niet als het juiste label bij het artikel van Miriam van Reijen worden gezien. Wanneer er veel eerder bedacht zou zijn hoe voor een themanummer over politieke filosofie een beeld te geven van Spinoza’s bijdrage aan de politieke theorievorming, zouden minstens één of meer andere artikelen op de rol zijn genomen. Enfin, dit is loutere samenloop van toevallige omstandigheden – contingentie bestaat tóch. Er zal nu nog wel een hele tijd overheen gaan voor er in Filosofie en artikel over Spinoza’s politieke filosofie zal kunnen verschijnen. Niet gezeurd - het is niet anders. Laten we blij zijn dat Nederland en Vlaanderen weer twee forse artikelen over Spinoza heeft.
Los van de thematitel biedt Miriam van Reijen ons hier een schitterend artikel over een niet-tragisch pseudo-misverstand. Tijdens de zomercursus van 2009, waarbij ook de correspondentie tussen Van Blijenbergh en Spinoza aan de orde kwam, was ik een beetje jaloers op die landen (Van Reijen noemt ze in dit artikel) waar aparte boekjes met deze “Brieven over het kwaad” op de markt zijn gebracht (twee in Frankrijk en een in Argentinië). Waarom gebeuren zulke dingen in ons land niet? Maar met dit uitvoerige artikel levert Miriam van Reijen ons alvast het inleidende hoofdstuk van zo’n uitgave, waar we dan maar zelf de brieven uit de correspondentie moeten bijzoeken.
Lees verder...Nederlandse filosofiecursussen in Frankrijk met ook Spinoza
Al geruime tijd bestaat er aanbod van Nederlandstalige filosofiecursussen die gegeven worden in Frankrijk. Het oogt aantrekkelijk: een cursus filosofie volgen in een fraaie Franse omgeving, aangevuld met Bourgondische (of andere streek) maaltijden, overgoten met Franse wijnen…
Mij zijn twee van zulke initiatieven bekend. Daaruit haal ik het aanbod dat iets van Spinoza bevat. Ik weet niet of er nog plaats is of dat alles al is volgeboekt.
Filosofie in Frankrijk
Chissey-en-Morvan, Bourgogne
Chissey-en-Morvan (600 km van Maastricht) is een dorp met nog geen 300 inwoners. Het ligt aan de rand van een beschermd natuurpark (Parc Regional du Morvan). Midden in deze weldadige rust geven wij filosofieonderwijs. Wij zijn ervaren docenten en houden van ons vak. Het weekprogramma (± 30 uur) bestaat uit voordrachten, tekstlezingen, discussies en gesprekken. Daarnaast is er tijd voor film, wandelingen en excursies. En we tafelen op zijn Frans: feestelijk.”
12 t/m 17 september: De vrije wil en zijn vijanden: een filosofisch front [PDF met programma]
Begeleid door de docenten: mr. dr. Jaap Gruppelaar & dr. Paul Juffermans en de kokkin: Michelle ChagnotEen nieuwtje haalde ik uit de programma-informatie: momenteel werkt Paul Juffermans - samen met Jaap Gruppelaar - aan een heruitgave van Spinoza’s Korte Verhandeling van God, de Mensch en deszelvs welstand.
Lees verder...Daniel Barenboim (1942) en zijn op Spinoza gebaseerde muziekinterpretatie
De beroemde Argentijns-Israëlische pianist en dirigent Daniel Barenboim is in zijn muziek sterk beïnvloed door Spinoza. Ik heb daarnaar al eens verwezen in een blog over Spinoza en muziek, waarin ik van zijn website het volgende citeerde:
“Spinoza had no particular interest in music. Nonetheless, his logic was influenced by his approach to music. My father, who studied philosophy, was the first to introduce me to Spinoza. He advised me to look at scores philosophically and rationally. Spinoza's principle that reason and emotion cannot be separated, became for me a primary approach to music. I believe that one can approach a concept and a piece of music only if the logical structure can be established simultaneously with the emotional content."
In 2008 schreef Daniel Barenboim een boek: El sonido es vida. El podor de la música. [Het geluid is leven. De kracht van de muziek].*) Ook daarin schreef hij uiteraard over wat Spinoza’s Ethica voor hem betekende, zo had ik al eens ergens gelezen. Hij zou muziek zien als uiterst waardevol gereedschap om te "leren over onszelf, over onze samenleving, over de politiek, kortom over de hele mens." Voor Barenboim gaf geen andere denker zo’n volledig beeld van de radicale bevrijding door het menselijk denken.
Nu ontdekte ik dat op een site de tekst daarover (of toch een flink deel ervan) uit dat boek was overgenomen. Met behulp van de Google vertaalfunctie heb ik de Spaanse tekst gelezen en ik vind die zo interessant dat ik - hoe gebrekkig de vertaling ook is waaraan ik natuurlijk heb moeten bijschaven - het resultaat hier graag opneem. Van een paar moeilijke passages, waarvan ik niet geheel zeker was, heb ik het Spaanse origineel tussen haken geplaatst.
Je kunt aan dit stuk merken dat hij zich veel met de Ethica heeft bezig gehouden en dat hij er voor zichzelf ideeën voor zijn interpretatie van muziek aan heeft ontleend.
Lees verder...Weer Workshop Spinoza
Vanmiddag werd het volgende persbericht door de ASK verspreid:
Workshop Spinoza
Maak kennis met Spinoza, onze grootste filosoof, die leefde in de 17e eeuw. Toen al verkondigde hij meningen over de overheid die nu nog verbazend modern aandoen. Zoals: “In een vrij staatsbestel is het een ieder toegestaan te denken wat hij wil en te zeggen wat hij denkt”. Samengevat is zijn stelling “het doel van de staat is de vrijheid”. In onze tijd hebben veel mensen kerk en geloof vaarwel gezegd en zij missen een levensbeschouwing die hun kracht en inspiratie geeft. Spinoza wijst in zijn werken een weg waar we in deze tijd veel aan kunnen hebben.Tijdens de interactieve workshop wordt gebruik gemaakt van teksten van Spinoza uit zijn belangrijkste boeken, de Ethica en het Theologisch-Politiek Traktaat. De nadruk ligt daarbij op de “levensfilosofie” van Spinoza en hoe deze toepasbaar is in onze tijd.
Lees verder...Paul Raabe [geboren op 21 februari 1927]
Even een kleine anekdote tussendoor.
Paul Raabe was van 1958 tot 1968 leider van de Bibliothek des Deutschen Literaturarchivs Marbach. Vanaf 1968 kreeg hij de leiding over de Herzog August Bibliothek in Wolfenbüttel – de bibliotheek die in de 17e eeuw als de grootste van Europa gold. Raabe had grote voorgangers, zoals Gottfried Wilhelm Leibniz en Gotthold Ephraim Lessing.
Raabe, die zelf veel publiceerde, maakte van de bibliotheek een internationaal erkend studie- en onderzoekscentrum. Hij ontwikkelde een Stipendien- & Forschungsprogramm, een Publikationsabteilung en een Schülerprogramm. En de bibliotheekgebouwen breidden zich onder zijn leiding eveneens sterk uit. In 1992 ging hij met pensioen.
Ik neem aan dat velen die in die bibliotheek studie naar Spinoza of Leibniz e.a. deden de nu 83-jarige Paul Raabe zullen hebben ontmoet.
Hij ontving vele prijzen en erkenningen. Zo werd hem in 1987 het eredoctoraat aan de Technische Universiteit Braunschweig verleend. In 1991 werd hij ereburger van de Stadt Wolfenbüttel en na zijn pensionering ontving hij meerdere erkenningen. In 2006 bijvoorbeeld de Karl-Preusker-Medaille.
Waarom ik in dit blog kort aandacht aan hem geef is vanwege het feit dat hij in zijn herinneringen, Frühe Bücherjahre. Erinnerungen [Arche Literatur Verlag, Zürich-Hamburg 2007] schreef dat hij als tienjarige in een oude krant ontdekte dat de 21e februari 1927 niet alleen zijn geboortedag was, maar ook de 250e sterfdag van Baruch de Spinoza. En hij schrijft: „So steht am Anfang die Erinnerung an eine große Persönlichkeit der Geschichte. Die Bewahrung, Pflege und Vermittlung einer Erinnerungskultur habe ich bis heute als eine meiner Lebensaufgaben gesehen.“ (p. 13)
Leo Strauß' bestrijding van Hermann Cohens lezing van Spinoza
Graag attendeer ik de bezoeker van dit weblog op een fraai artikel dat Irene Abigail Piccini in 2004 publiceerde en dat op internet* te vinden is. Titel: Leo Strauss and Hermann Cohen's "arch-enemy:" a quasi-Cohenian apology of Baruch Spinoza. Ik put hier ruim uit voor dit blog.
* Die link geeft het stuk niet meer - het is verplaatst naar deze url.
Zij blijkt goed thuis zowel in hetgeen Leo Strauß over Cohens veroordeling van Spinoza schreef, als over de secundaire literatuur inzake de verhouding Strauß-Cohen. Via de eindnoten krijg je daarvan een aardig literatuuroverzicht.
Cohen figureert in ’t artikel als aanklager, Strauß als verdediger van Spinoza, althans tegen de verwerpende interpretatie van Cohen. De schrijfster behandelt niet rechtstreeks een publicatie van Cohen, maar vat zijn veroordeling van Spinoza samen uit enige secundaire literatuur. Van Leo Strauß behandelt ze achtereenvolgens:
• Cohens Analyse der Bibelwissenschaft Spinozas (artikel uit 1924)
• Die Religionskritik Spinozas als Grundlage seiner Bibelwissenschaf (1930)
• Das Testament Spinozas (1932)
Lees verder...Hermann Cohen (1842 - 1918)
Reservering van blogruimte.
Daar ik zodadelijk een blog breng over Leo Strauß’ bestrijding van Hermann Cohens lezing van Spinoza, maar ik ook allang een kort apart blog over Cohen van plan was, waar ik momenteel niet aan toe kom, reserveer ik daarvoor alvast deze plaats. Dat blog wil ik plaatsen vóór dat blog met Strauß over Cohen.
Tot later...
Spinoza fraai gecoverd
Zelf ontving ik mijn abonnementsexemplaar nog niet, maar het vierde nummer van Filosofie, en tevens het tweede nummer over Spinoza, is uit. Deze keer is het onderwerp politieke filosofie. Over de inhoud kan ik nog niets zeggen (wel is mij bekend dat er twee artikelen over Spinoza’s politieke filosofie in staan: van Wim Klever en Miriam van Reijen), maar ik kreeg alvast deze fraaie cover toegezonden. De cover is ontworpen door Jo Dohmen. Hij geeft een prachtig beeld, waarmee Spinoza in één klap naar deze tijd wordt gehaald. Tegelijk worden zowel de nieuwswaarde van en grote belangstelling voor Spinoza verbeeld, als de gewoonte om via de media hype’s te maken.
Spinoza's God kent geen gratie
Overigens ben ik van mening dat de frase waarmee de Nederlandse wetten openen...
"Wij Beatrix, bij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden, Prinses van Oranje-Nassau, enz. enz. enz.
... eindelijk maar eens afgeschaft moet worden.
De God van Spinoza kent geen gratie, dus betekent die zinsnede helemaal niets.
En dan spreek ik nog niet eens van het afschaffen van het koningsschap zelf. Een koningsschap dat van alle kanten is ingepakt, zoals Spinoza het in zijn Politiek traktaat beschreef, valt te dulden. Het gaat me alleen om die 'gratie Gods'. De gratie komt van het volk, zolang dat in overgrote meerderheid het koningsschap deels 'wil' en grotendeels gedoogt.
Om meer dan een gedoogakkoord gaat het eigenlijk niet. Maar dan kan die uit de Middeleeuwen (en z'n droit divin) stammende 'gratie Gods' toch eindelijk wel eens losgelaten worden, zoals het meeste volk ook al van God los is.
Martin Mulsow over de 'Deus sive natura'-debatten in de Duitse Frühaufklärung
Bij de cursus in Leusden over de receptie van Spinoza werd af en toe verwezen naar de Duitse Frühaufklärung, zonder dat die echt behandeld werd. Voor diegenen die daar interesse in hebben verwijs ik hier graag naar een interessante tekst over debatten in die Duitse Vroege Verlichting van prof. dr. Martin Mulsow. Tegelijk werd dat aanleiding voor mij om wat méér informatie bijeen te brengen zoals die over hem op internet te vinden is.
De bedoelde tekst is de weergave van een lezing die hij in 1996 gaf tijdens een colloquium in Heidelberg over het thema “Deus sive natura”. Aan de tekst heeft hij nog wat gesleuteld en in 2002 hier op internet geplaatst: Ein tugendhafter Vanini, ein trinitarischer Spinoza und ein lutherischer Bruno: ‘Deus sive natura’ in der Theorienmotorik der deutschen Frühaufklärung. [Hier. NB het is het beste te openen in Mozilla Firefox; Internet Explorer pakt bepaalde tekens niet goed op]
Die voordracht laat duidelijk zien hoe in die periode met “Deus sive natura” geworsteld werd. De personen die Jonathan Israel in zijn Radicale Verlichting in hoofdstuk 34 (Duitsland: de radicale Aufklärung) beschrijft en in het 7e hoofdstuk van zijn Verlichting onder vuur, komen hier ook aan de orde, maar daaroverheen wordt een betoog aangelegd over de disputaties en debatten waarin men elkaar in die tijd hoopte te overtuigen.
Het aardige ervan is, zo vond ik, dat het van vóór Radical Enlightenment is. Israel wordt in het artikel ook niet genoemd, want zijn hoofdwerk was nog niet uit – dat is van 2001. Inmiddels werkt Mulsow samen met Israel aan Defining Radical Enlightenment (dat zou uitkomen bij Princeton University Press) en met Israel en Patricia Crone aan de tot standkoming van het boek Islamic Freethinking and Western Radicalism. Ways of Transmission (daarin komt van hem: Socinianism, Islam, and the Origins of the Radical Enlightenment).Het vrij te downloaden artikel vind ik echt een aanrader, hoewel het wel wat aandacht en voorkennis van de lezer vergt. Wie is die auteur?
Martin Mulsow (jrg 1959) kreeg zijn opleiding aan de Universiteit van München, won de Premio internazionale di storia della filosofia Luigi de Franco, is ‘Humanismusforscher’ en bestudeert de vroegmoderne Europese intellectuele geschiedenis. Momenteel is hij professor für Wissenskulturen der europäischen Neuzeit, aan de Universität Erfurt, en Direktor des Forschungszentrums für kultur- und sozialwissenschaftliche Studien Gotha. Eerder was hij professor aan het Historischen Seminar van de Rutgers University (USA); en van 2002/3 Fellow aan het Institute for Advanced Study in Princeton (waar hij dus Israel ontmoet moet hebben). In 2004 bekleedde hij het professoraat voor Renaissancephilosophie aan de Universität München en in 2005 was hij gasthoogleraar aan de Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales in Parijs. Sinds dit jaar is hij mederedacteur van Aufklärung, interdisziplinair jaarboek voor het onderzoek naar de 18e eeuw en z’n doorwerking. Hij heeft inmiddels al heel wat publicaties op zijn naam staan of in voorbereiding over de Renaissance, de geleerdengeschiedenis, het libertinisme en de Radicale Verlichting.
Christiaan Huygens (1629-1695) over Spinoza
Wat geeft de digitalisering van hele bibliotheken toch veel gemak. Google is flink bezig, maar de manier waarop de DBNL werkt is nog wel wat fraaier en wetenschapelijker. Wat kun je er op eenvoudige manieren ontdekkingen doen. Maar als je niet oppast breng je veel uren achter de pc door, terwijl je eigenlijk andere plannen had. Dit overkwam mij na e-mails waarmee Wim Klever mij gisteren van het volgende op de hoogte stelde:
Stan, sinds gisteren zijn de 12 vuistdikke en ontilbare delen van Huygens' correspondentie digitaal beschikbaar. Geweldig evenement! Je moest eens weten hoe vaak ik een uur gefietst heb naar de medische bibliotheek van de EUR (niet in Woudenstein) om weer eens honderden bladzijden door te nemen, op zoek naar namen en mededelingen die voor het Spinoza-onderzoek van belang zijn. Zo en niet anders heb ik ooit de brief van P. Baert aan Chr. Huygens (1676) ontdekt, waarin hij vermeldt dat hij in 1665 in Amsterdam ging wonen: "alwaar ik in veel heerlijke vergaderingen, alsook in het bijzonder door Johannes Hudde, Benedictus de Spinoza en dr. De Volder, professor in de filosofie aan de hogeschool van Leiden, met lof heb horen spreken over uw voortreffelijkheid in de wis- en natuurkunde". Blij als ik was maakte ik daar een aantekening van die mij van pas kwam voor de biografie van De Volder (zie hoofdstuk 11 in MANNEN ROND SPINOZA).
Ik heb trouwens veel meer uit deze OUEVRES COMPLETES gehaald. Zo vond ik buitengewoon interessante 'onuitgegeven' teksten, die ik heb gebruikt in mijn INSIGNIS OPTICUS en ook nog een informatieve brief van Tschirnhaus aan Huygens (in deel 9) over de steenworp, die ik heb gebruikt in mijn CONDITIONED INERTIA.
Destijds, inmiddels al tamelijk lang geleden, ontdekte ik enkele buitengewoon intrigerende 'onuitgegeven teksten' , die ik heb gebruikt voor mijn artikel "Huygens en Spinoza" (slechts indirect in "Insignis opticus".
De digitalisering van Christiaan Huygens werken (OEUVRES COMPLETES, 22 dln) is gedaan door de DBNL. Kreeg daarvan bericht.
Groet. Wim
Zie hier bij de DBNL Oeuvres complètes de Christiaan Huygens
En zo zit ik al de hele ochtend te surfen en te scrollen door deze vele brieven, die uiteraard overwegend in het Frans en Latijn zijn, behalve zo'n brief als van de genoemde P. Baert (zie hier)
Lees verder...Spinoza weer terug op de kaart vanwege "the religious or theological 'turn'"?
U weet wel: naar analogie van de door Rorty zo getypeerde "linguistic turn" is de sinds enige jaren op alle fronten weer teruggekeerde belangstelling voor godsdienst en theologie - in de praktijk en in de wetenschap - te typeren als een godsdienstige of theologische wending. Soms krijg je zelfs het gevoel dat we weer helemaal terug zijn in de 17e eeuw. Als iemand vraagt: "waarom bezig zijn met Spinoza?" ligt hier één van de antwoorden.
Ik begin met een voetnoot uit de inleiding van een boek dat ik in dit blog ga signaleren, welke die indruk versterkt:[Voetnoot 27] “The attitude in Radical Orthodox circles to Spinoza is symptomatic. Conor Cunningham’s dismissal of Spinoza reads like the worst sort of eighteenth-century heresy-hunting, claiming perversely and hyperbolically, “In the world of Spinoza there can be no difference between a Holocaust and an ice cream.” (Conor Cunningham, Genealogy of Nihilism: Philosophies of Nothing and the Difference of Theology (London: Routledge, 2002), 68) Just like Blond*, Cunningham attempts to bring about a return to the religious through inspiring fear and superstition in his readers. We should, it is implied, run screaming into the arms of the Church on encountering this nihilistic spectre. Apparently, this theology does not know the difference between scholarship and assertion, blindly referencing Spinoza scholars like Yovel and Deleuze out of context to support his own peculiar reading. For example, he claims Spinoza was trying to trick his readers by hiding behind Scholastic concepts and, as evidence for this view, quotes Deleuze: “It is for this reason that Deleuze says that ‘the Ethics is a book written twice simultaneously’.” (Ibid, 68) However, the point Deleuze is making (in Spinoza: Practical Philosophy, trans. Robert Hurley (San Francisco: City Lights, 1988), 28) has nothing to do with Spinoza’s use of Medieval terminology, but is rather to do with the inextricably linked metaphysical and practical lines of thinking in the Ethics.” [zie hier deze inleiding]
Lees verder...Nogmaals het Spinozaschilderij van Kees Bruijnes
Het eerste blog dat ik maakte na terugkomst van de Zomerweek in Leusden was het blog van 31 juli 2010: Schilderijen van Spinoza en enige Spinozisten. Hoe moeilijk het is om een schilderij te fotograferen bleek toen ik vanavond een foto ontving van de schilder zelf van het doek: Kees Bruijnes uit Kapelle.
Ik geef hier beide foto's van het schilderij dat van zijn lijst is ontdaan. De verschillen zijn groot. Volgens mij is de achtergrond bij hem te groen en klopt het meer blauwe dat mijn foto laat zien. Nu is het wel zo dat het beeld van Spinoza op de Paviljoensgracht in Den Haag omgeven is door het gebladerte van een fraaie boom. Dus wellicht heeft de kunstenaar toch naar groene verf gegrepen...
Enfin, over een paar weken hoop ik het schilderij weer te zien en het dan opnieuw met de foto's te kunnen vergelijken. Ik kom er op terug.
De crisis van het godsdienstig gezag van 1670 - 1752
Als je het tweede deel van Jonathan Israels boek Verlichting onder vuur gelezen hebt, dan heb je met z’n 181 grote volbedrukte pagina’s een heel boek gelezen. Deze dikke turf omvat een klein bibliotheekje van zo’n vier à vijf boeken. Het deel is getiteld: “De crisis van het godsdienstig gezag” en het gaat over: Bayle en zijn bestrijders, anticlericanisme, socianisme, de behoorlijk verschillende tolerantietheorieën van Locke, Bayle en Spinoza, verschillend naar de mate van omvattendheid van de diverse christelijke denominaties of ook de joden, mohammedanen en zelfs atheïsten; de toestand aan de universiteiten in Duitsland en de Baltische staten, het newtonianisme en antinewtonianisme en dan vooral over de fysicotheologie.
Het is uiteraard niet mogelijk het vele materiaal samen te vatten.
Opvallend is hoe belangrijk toentertijd de gelovige/theologische wereldbeschouwing was. Aan de ene kant was men beducht voor de oude gewelddadigheden van de nog maar recent beëindigde godsdienstoorlogen, waarbij de vrede van Westphalen de al bestaande stelregel herbevestigde van de cuius regio, eius religio. Maar ook daarmee was men er niet. Men kon toch niet bezig blijven met het verplaatsen van andersgelovige minderheden en het werd almaar meer van belang om modi vivendi te vinden voor het gedogen van en omgaan met andersgelovenden. Vandaar het uiterst belangrijke debat over het tolerantiedenken.
Op de ISvW kan men tegelijk "Eten en weten: 'en gij zult spinazie eten'"
De deelnemers aan de Spinoza-zomerweek die de Vereniging Het Spinozahuis organiseerde in de Internationale School voor Wijsbegeerte en die genoten hebben van de maaltijden kunnen er in het najaar nog een keer hun hart ophalen, want "het voegt een wijs man, zich matig met aangename spijs en drank te verkwikken en te laven, evenals met geuren en lieflijkheid van groenend kruid ...." [EthicaIVp45s] zo kunnen we nu nog lezen op de website van de Het Spinozahuis. En niet alleen zij, maar ook andere belangstellenden zijn welkom op
vrijdag 29 oktober, aanvang 17.00 uur- einde 20.00 uur.
Lees verder...Carl Max Wilhelm Schaarschmidt (1822 - 1909) deed veel aan Spinoza
Over Carl Max Wilhelm Schaarschmidt is niet zoveel informatie te vinden. Z'n data trof ik alleen aan bij archive.org waar verder nog 'von' aan zijn naam is toegevoegd; op de titelpagina's van zijn boeken staat echter meestal C. (of Car.) Schaarschmidt.
[Zie helemaal onderaan de vermelding van een andere sterfdatum: 1908]
Ondanks geringe informatie is mij wel duidelijk geworden – en daarvan zal dit blog getuigen – dat hij zich behoorlijk intensief met Spinoza heeft bezig gehouden. Ook kwam ik nog tegen dat Friedrich Nietzsche in de zomer van 1865 aan de Universiteit van Bonn les kreeg van deze Carl Schaarschmidt, n.l. cursussen Allgemeine Geschichte der Philosophie en Platos Schriften und Philosophie. [Hier]
Het is niet onwaarschijnlijk dat zijn studenten veel over Spinoza vernamen van deze hoogleraar die in 1845 aan de Friedrich-Wilhelms-Universität Berlin gepromoveerd was tot doctor op het proefschrift Plato et Spinoza philosophi inter se comparati: dissertatio inauguralis philosophica quam consensu et auctoritate amplissimi philosophorum ordinis in alma litterarum universitate Friderica Guilelma pro summis in philosophia honoribus rite sibi concedendis die VIII. m. Decembris a. MDCCCXLV. h.l.q.s. publice defendet auctor Schaarschmidt, Carl Max Wilhelm von.
De tekst van dit proefschrift is op internet bij archive.org te lezen of te downloaden.
De 'Spinoza technologie' van de 'Spinoza app'
Het parool kwam vandaag met Spinoza als ‘App van de dag’. App zal slaan op applicatie voor iTunes e.d.
“Deze app brengt beelden van Nederlands erfgoed in kaart. Momenteel valt er alleen nog materiaal van Middelburg en Broek en Waterland te laden; van de zeventiende-eeuwse Amsterdamse grachtengordel, dit weekeinde op de Unescolijst van het werelderfgoed geplaatst, is nog niets te vinden. Het betreft veelal oude foto's en pentekeningen. Het aardige van de app is dat het werkt met een soort gps: op de locatie waar je bent verschijnen de historische beelden van de desbetreffende plek. “ [Hier]
De inbreker die Spinoza las
De zomerperiode is een mooie gelegenheid voor volledigheid. Al lang ligt in de voorraadkelder het feitje dat de suspense-auteur Lawrence Block in zijn reeks Bernie Rhodenbarr mysteries het boek schreef: The Burglar Who Studied Spinoza (1980).
Dát Block dit werkje had geschreven was mij al geruime tijd bekend. Wie veel op internet naar Spinoza-feiten speurt, komt ook dit boekje tegen. Ik had het dus genoteerd en er wat informatie over verzameld, maar die leidde niet tot de neiging om het te willen lezen. Lezen van krimi’s e.d. deed ik graag in mijn pubertijd en jonge adolescentie, lang, lang geleden…
Maar toen ik niet zo lang geleden op de Italiaanse Spinoza-weblog, fogliospinoziano, die een herdruk van een Italiaanse vertaling meldde, las dat merkbaar zou zijn dat de auteur Block Spinoza’s Ethica echt gelezen had, maakte dat toch wel enige belangstelling in mij wakker. En toen ik onlangs op een boekenmarkt een Nederlandse vertaling tegenkwam – van het bestaan waarvan ik niets wist – besloot ik het te kopen en meteen te lezen, zodat dit hoofdstukje afgesloten kon worden.
De Spinoza-zomerweek 2010
Van maandag 26 juli tot en met vrijdag 30 juli 2010 werd de Spinoza-zomerweek gehouden die de Vereniging Het Spinozahuis voor de 11e maal organiseerde. Na drie zomerweken in het Woodbrookershuis te Barchem te hebben gehouden was de Spinozaweek weer terug in de ISvW, Internationale School voor Wijsbegeerte te Leusden. Thema dit jaar was: de Spinoza-receptie, ofwel: Spinoza voor en tegen door de eeuwen heen.
De eerste dag werd de informatie aangeboden door prof. dr. Wiep van Bunge over de vroege receptie van Spinoza in de Nederlandse Republiek. Hij ging in op diverse benaderingen van wat receptie is (Begriffsgeschichte, Cambridge School). Geschiedenis van de filosofie bestaat volledig uit receptie. Opmerkelijk is dat de nieuwe filosofie van de 17e eeuw geen belangstelling en waardering meer heeft voor oude filosofie. Spinoza citeert nauwelijks oude bronnen en als hij het doet is om ze te bestrijden. Descartes was de laatste grote Aristoteles-criticus. En Spinoza's debuut was niet toevallig een uitleg van Descartes, maar met zwaar voorbehoud (kritiek): er is geen vrije wil en de rede heeft een grotere reikwijdte dan bij Descartes. Voeg daarbij Spinoza's ontkenning van een transcendente God en een onsterfelijke ziel en hij werd de gedroomde tegenstander voor de cartesiaan Regnerus van Mansvelt (1639 - 1671), de remonstrant Philip van Limborgh (1632 - 1712) en de collegiant Johannes Bredenburg (1643 – 1691).
´s Middags ging het over het 'probleem' van de 'morele voortreffelijkheid' van Spinoza die gezien werd als atheïst (Bayle) en de voorstanders van Spinoza, de doopsgezinde collegiant Jarig Jellis, Adriaan Koerbagh e.a. En het ging over de betekenis van Jonathan Israel (waarover later apart meer).
's Avonds ging dr. Miriam van Reijen voor in de tekstlezing van de Vooreeden bij De Nagelate Schriften, die allerwaarschijnlijkst door Jarig Jelles geschreven zijn. Het 17de-eeuwse Nederlands is even wennen, maar is toch tamelijk makkelijk te volgen.
