BdSpinoza

Israel vat Spinoza's Ethica dynamisch op als een bewustzijnsleer ofwel een gedragswetenschap, analoog geassocieerd met de causale of evolutionaire opvattingen binnen de moderne wetenschap. In deze bredere context komt hij volgens mij tot een nauwkeurige bepaling hoe de overheersende elites en de traditionele godsdienstige partijen zich verzetten tegen verandering. Uiteraard met politiek-economische en met andere maatschappelijke middelen tegen het georganiseerde streven naar een radicale en fundamentele wijziging in de politieke macht.
De veranderingen in het denken vinden daarom in kleine kring eerder plaats voor ze (meestal geleidelijk) feitelijk worden gerealiseerd, juist omdat ze eerst in nieuwe politieke verhoudingen moeten worden uitgedrukt voor ze gemeengoed zijn. Dat gaat niet zonder goed strijdplan. Het mislukt daarom vaak, want daar is actueel speciale politieke deskundigheid voor nodig ook in de uitvoering. Israel beweert dat ook in zijn tweede dikke pil. De invloed van Spinoza laait zo nu en dan op en verzand dan weer in na onderlinge onenigheid daarover (met soms zelfs onzinnig bloedvergieten), maar zet zich toch telkens herkenbaar (reflectief) door en daar wijst Israel m.i. in de wortels van onze democratie op.
Dat hij daar veel aandacht aan schenkt lijkt me nu juist in overeenstemming met de dynamiek die we in de Ethica uitgedrukt vinden. Spinoza mobiliseert (met hulp van zijn vriendenkring) intuïtief ook zelfkennis of begripsvermogen als associatieve werking van ons bewustzijn. Maar daar moeten we zowel theoretisch en praktijk gericht naar streven en dat niet idealistisch willen opvatten.

Bas Beekhuizen 06-07-2014 @ 15:49

Zowel theoretisch en praktijk gericht streven..., een (vrienden)kring mobiliseren... ja zelfs een 'strijdplan' opstellen, "want het gaat niet zonder goed strijdplan..."
Dat is dus precies het punt. Dat is er allemaal niet. Israel beschrijft alleen de ideologische kant - het praten en schrijven etc. Er ís helemaal geen actieve radicale bende of reëel politiek strijdende partij; hooguit is er een bescheiden beweging te zien.

Stan Verdult 06-07-2014 @ 16:49

Stan Jonathan Israel plaatst die bescheiden (en soms harde strijd) maar fundamentele strijd om betere verstandsverhoudingen die natuurlijk altijd om een betere verdeling van de welstand gaat nu juist - met al zijn boeken - in een breed historisch kader.
Natuurlijk er bestaat nog steeds godsdienstige censuur in vele landen en nog niet zo lang gelden was er een georganiseerde nationaal-socialistische boekverbranding als voorbode voor een mensen vernietigende dictatuur. De vrijheidslievende landen en politici bestrijden juist daarom radicale bendes en doen er binnen hun mogelijkheden veel aan om verouderde denkbeelden en populistische machtspolitiek te matigen.
Het gaat om het verbeteren van het verstand, dat kan alleen in geassocieerd verband van democratisch verstandsverhoudingen worden geoptimaliseerd en niet slechts, of beter eenvoudig niet alleen, door actief (meestal opportunistisch tegen elkaar) strijdende partijen worden gerealiseerd.
Israel, Diamond en Stewart om maar enkele te noemen die schrijven over de geschiedenis van het Zijn a.d.h.v. de ontwikkeling van cultureel gedrag, beschrijven niet slechts een droge ideologische of afstandelijke ontwikkeling, maar ook de evolutie ervan in verstandsverhoudingen. Dus ook op welke belangrijke onderlinge fysieke kracht of mentale machtsverhoudingen en toevallige omstandigheden van menselijk zijn en denken dat beconcurrerende en monddood maken van elkaar berustte; de onmatige en ondemocratische ordening van de welstand en welzijn op het Europese continent bijvoorbeeld.
Dat vaak ontbrekende fundamentele seculiere en vrijheidslievende menselijke kader om naar meer politieke democratie en multicultureel samen te leven te streven is er nu allemaal wel (!). Het is uitgangspunt in hun lezingen en leerzame geschriften. Hun vergelijkende wetenschappelijke aanpak leeft. Het roept nieuwe wijsbegeerte op en is daardoor bedreigend voor de vele stoffig corrigerende en voor de jonge en oude helden vererende leermeesters die denken dat onze vrijheid van denken, schrijven en praten veel minder of nauwelijks betekenis heeft t.o.v. wat al aan wijsheden geschreven is. Stan die ingebeelde onvrede met Israels werk t.o.v. Spinoza's en dat dagelijkse ongeduld met de de gang van zaken kan beter in positieve kritiek worden omgezet. Dan is er toch nog een bescheiden en misschien wel op langere termijn vruchtbare digitale gedachten wisselwerking tot stand gebracht.

Bas Beekhuizen 06-07-2014 @ 23:02

Bas, ik heb niets toe te voegen aan mijn blog, waarin ik overigens geen uiting gaf aan "ingebeelde onvrede met Israels werk".

Stan Verdult 07-07-2014 @ 13:19

Stan,
Evenals jij wil –en kan- ik me niet moeien met de discussie tussen historici. Maar met je kritiek op Israëls visie vanuit Spinozistisch standpunt ben ik het niet eens. Je verwerpt de stelling dat een idee –de Verlichting- de Franse Revolutie (mee) veroorzaakte omdat ideeën de materiële realiteit niet kunnen beïnvloeden. Dit laatste principe is juist, maar, zoals ik ook al in een reactie van Wim klever las op één van je blogs in 2010, de stelling van Israel is verwoord in de gangbare, niet-filosofische manier van spreken. Strikt genomen zou je om in overeenstemming te zijn met Spinoza moeten schrijven dat de idee van de Verlichting alleen de idee van de Revolutie kan veroorzaken, niet de materiële Revolutie, maar dit raakt niet de essentie van Israëls stelling. Ik denk dat Spinoza in principe niet afwijzend zou staan tegenover de aanname dat de ideeën van de Verlichting mede aan de grond lagen van de Franse Revolutie (het anachronisme hierbij even ter zijde latend). De mens versterkt zijn “vermogen tot handelen” door rationeler te worden, dus een geleidelijk groeien naar meer rationele samenlevingen is een soort van natuurlijke evolutie. Evenals de biologische evolutie is dat geen recht pad naar een vooropgesteld doel, maar een willekeurige evolutie waarbij veel wegen tot niets leiden en dichtslibben, maar degene blijven bestaan die een vooruitgang betekenen in de goede richting. Nog een paar tienduizend jaar en de Verlichting is doorgedrongen in alle samenlevingen op onze wereldbol… (Fukushima was niet verkeerd maar wel veel te vroeg om het einde van de geschiedenis af te kondigen).

Mark Behets 07-07-2014 @ 21:21

Mark, Je bedoelde Francis Fukuyama. Fukushima was die grote Japanse kernramp.

Ik kan ook niet erg uit de voeten met je poging om de Ethica (waarvan het accent toch ligt op begrijpen van hetgeen werkelijk gebeurt; echte versterking van 'vermogen om te handelen' gebeurt door begrijpen) in verband te brengen met revolutionaire politiek die "rationele samenlevingen" voortbrengt?
Met "vooruitgang in de goede richting" breng je nogal wat finaliteit of telos in de geschiedenis. Is dat wel helemaal in de geest van Spinoza?

Jonathan Israel heeft zelf in 2010 benadrukt dat hij het accent ging leggen op de ideologische kant van de revolutie:
“For the moment, I’m exploring the ideological side of the French Revolution, which has been surprisingly little studied,” Israel said. “Most people think there can hardly be thing really significant about the French Revolution that has not been said. But everyone has been looking at the social background and the politics. But what I find very strange is that nobody writes about the ideological battles of the French Revolution which are so important. That’s pretty complicated. The radical enlightenment is only one side of it. The people who took over in 1789 were eventually pushed out by Robespierre. These Robespierristes were very much opposed to all this intellectualism and the philosophical side of things. They said it’s not reason, it’s the feelings of the ordinary person that have to be the main guide. They used this as an excuse to create a very authoritarian system of popular sovereignty. It actually came about that 1789 brought in complete freedom of the press, but by the summer of 1793 it had been shut down completely and you had total authoritarian censorship.”
Zie blog van 14 dec. 2010
http://spinoza.blogse.nl/log/rondom-de-salon-van-dholbach.html

Later gaf hij zelf het eenzijdige ervan toe:
"McMahon notes the relative lack of discussion of economic issues: “For Israel’s reticence […] regarding the advent of commercial society—surely by any reckoning a central feature of modernity and, as Istvan Hont has argued recently, a critical Enlightenment concern—suggests that he has yet to fully clarify the relationship between Enlightenment and enlightenment, between the values promoted by his radical protagonists and their precise relation to history and historical context." Fair enough, and I am working to correct this gap."
zie blog van 3 febr. 2014
http://spinoza.blogse.nl/log/nieuw-boek-van-jonathan-israel-op-komst-revolutionary-ideas.html

Ik constateerde in dit blog dat hij dat gat kennelijk nog niet of onvoldoende heeft gedicht. En ik bracht dat in verband met Spinoza's politieke filosofie waarin het om concrete macht van mensen gaat om dingen tot stand te brengen.

Stan Verdult 07-07-2014 @ 22:21

Stan, twee dingen:
- ik zie de finaliteit in de geschiedenis niet anders dan de finaliteit die Darwin ziet in de biologische evolutie: die heeft geen doel, is volkomen blind, maar ligt toch aan de basis van "vooruitgang", of vind je van niet? Zie jij een onverenigbaarheid tussen Darwinisme en Spinozisme?
- volledig akkoord dat Israel nog een gap te dichten heeft, zijn focus op het ideologische is waarschijnlijk eenzijdig. Maar ik had de indruk dat jij elke invloed van het ideologische wilde ontkennen, of zie ik dat verkeerd?'

Mark Behets 07-07-2014 @ 23:00

De zaak naar de causale werkelijkheid voorstellen, is het associeren of bewust maken van die zaak in het juiste verband. Een republiek met vormen van politieke democratie waren eerder gerealiseerd. Spinoza e.a. schreven en spraken daarover in zijn tijd.
Het is geen verlichtingsidee of slechts een ideologie maar was een reëel concept voor het landsbestuur dat Spinoza na analyse voorstelt (TP), dat het beste zal werken voor de bevordering en betere verdeling het welzijn en de welstand. Vooral omdat het vrije meningsuiting van de burgers van de Staat mogelijk dan hun belangen associeert met het algemeen belang van de Staat, vrijheid, vrede en veiligheid. Gemeenschappelijk gedrag en gemeenschapszin in belangrijke staatszaken op grond van gelijke politieke vrijheden. Spinoza stelde radicaal andere verstandsverhoudingen voor op grond van de meest natuurlijke wijze waarop zaken samenwerken; een goed verdeelde chemie werkt matigend en lost zo staatsproblemen evenmatig beter op. De monarchie of de oranjeklanten en de hiërarchie in geloofszaken vormden een belangrijke belemmering voor dat (zijn)democratisch streven op basis van de Rede.
In Frankrijk doet zich bijna inde volgende eeuw later een vergelijkbare toestand voor. Nog steeds is er geen vrijheid van meningsuiting en godsdienstvrijheid. Gebrek aan welzijn,veel armoede, vooral in de vervuilde stad Parijs) en een geldverslindende absolute monarch is aan de macht in zijn gigantische paleis, dit maakt de de zaak explosief.
Waar een Eeuw eerder de machtsovername de zaak nog niet rijp was (iIdealist van den Enden werd opgehangen) en op een fiasco uitliep, lukte de Franse revolutionairen in beginsel wel (1889) maar leidde tot nieuwe dictatuur en zou pas na kortstondige opstanden 100 jaar later (1870) tot een republiek leiden, terwijl bij ons in 1848 de grondslag van een parlementaire democratie onder de Oranje-monarchie afgedwongen werd.
Dat alles beschrijft Israel in zijn werken. Vooral het punt dat op basis van de rede de zaken te verenigen zijn. Het spinozistisch motto Vrijheid, gelijkheid en broederschap leeft nog steeds voort onder de gewone verstandige mensen. In een democratie hebben ze de meeste kans (evolutionair) om dat natuurlijke streven waar te maken.

Bas Beekhuizen 08-07-2014 @ 01:10

Mark, er is geen onverenigbaarheid tussen Darwinisme en Spinozisme: het eerste past goed binnen het tweede. En inderdaad, maatschappelijke verandering (en revolutie) beschrijf je niet met ideologie alleen - dat is mijn punt.

Bart, je weet steeds een fraai verhaal te vertellen, waarin je - zoals een goede verteller betaamt - ook veel weet te verzinnen: dat "Vrijheid, gelijkheid en broederschap" een spinozistisch motto is bijvoorbeeld. Spinoza was niet van de "mensenrechten".

Stan Verdult 08-07-2014 @ 10:35

Stan, wat wij de universele rechten van de mens noemen daar gaat de hele Ethica over. Het bewustzijn natuurwetmatig ontwikkelen naar eigenwaarde en dat zelfbewustzijn vervolgens omzetten in algemene redelijke ( verstandige menselijke) wetten.
De verslaving van mensen en de knechtschap (uitbuiting) van de mens onder hiërarchische verhoudingen koppelt Spinoza aan wat de mensen elkaar onder die scheve verhoudingen aandoen en aan zelfkritiek (natuurlijke reflectie TIE). Hij stelt de problemen van wetmatigheid (rechten) in een ander noodwendig (bewust en wetenschappelijk/filosofisch) nieuw daglicht om tot betere concrete en algemene verstandsverhoudingen, in de nog jonge republiek, te komen. Hij verantwoord dat niet idealistisch maar met hulp van wetenschappelijk inzicht en theologische kritiek; met hulp van de mathematische methode (causaal) en figuurlijk (associatief).
Het is een algemeen natuurwetmatig beginselprogramma wat hij concreet en zeer consequent met het welzijn en de welstand van de mensen verbindt. Je moet wel blind zijn om daar de logica voor de mensenrechten niet van in te zien.
Dat zagen die Fransen (Diderot e.a spinozisten) nu juist wel en daarom associeerden vooral die rationele broeders zich met Spinoza's gedachtengoed. Hij heeft daarmee vooral het belang van democratie, de beste staatvorm voor het besturen van een land (TP), als een rechtmatig algemeen streven of mensenrecht gerechtvaardigd en gelukkig zonder dat streven in een utopische of moraliserende vorm te gieten. Ik verzin dat niet.

Bas Beekhuizen 08-07-2014 @ 12:35

@Stan: We zijn het eens. Terzijde: ik las toevallig nog een ander artikel over deze kwestie: "Louis XVI was not killed by ideas".
@Bas: je uiteenzetting lijkt me erg associatief opgebouwd. Naar de geest zie ik er zeker iets in, naar de letter ga je nogal kort door de bocht. De hele Ethica als een verhaal over mensenrechten zien, is wel een heel vrije associatie.

Mark Behets 08-07-2014 @ 20:16

Dat is het probleem: jullie nemen de kwestie te letterlijk op. Israel doet dat niet en krijgt dan het verwijt dat hij kort door de bocht in de geest van Spinoza schrijft. Hij rijdt geen rechte maar een scheve schaats en dat schijnt hij altijd te doen.
En zo krijg ik te horen da Spinoza niet van de "mensenrechten" is en dan nu (in een terzijde) dat ideeën niet letterlijk Louis XVI kunnen hebben omgebracht. Zo kan ik ook nog wel een paar onzinnigheden voortbrengen; Spinoza was een autist en nam de Schrift letterlijk als het woord van God; hij nam alles letterlijk en interpreteerde God niet in de natuurwetmatige context van de werkingen van de Natuur en van de dingen en de mensen in zijn Ethica; God bestaat bovennatuurlijk en Spinoza was zijn profeet etc...
Nee ik associeer niet heel vrij maar naar de dynamische zeggingskracht van de Ethica zelf, de brieven en de geschriften van Spinoza. Willen we elkaar begrijpen dan zullen we dat op verstandige en dus menselijke wijze moeten doen.

Bas Beekhuizen 09-07-2014 @ 00:21

Hierbij sluit ik het reactieformulier bij dit blog.

Stan Verdult 09-07-2014 @ 00:30