Spinoza en compassie – verwaarloosd aandachtspunt van Spinoza´s sociale theorie
In de reader, als ik die zou mogen samenstellen m.b.t.
Spinoza’s Sociale Theorie[cf. vorige blog], zou zeker ook een artikel dienen te worden
opgenomen over Spinoza´s opvattingen over het
sociale contract. Ik denk daarvoor aan:
Don Garrett, “Promising” ideas:
Hobbes and contract in Spinoza’s political philosophy. In: Yitzhak Y. Melamed
& Michael A. Rosenthal (eds.), Spinoza's
'Theological-Political Treatise': A Critical Guide. Cambridge University
Press, 2010, pp. 192 - 209 [PDF]
Voorts zouden zeker aan de orde moeten komen de sociale aspecten van de taalontwikkeling, zoals Lev S. Vygotsky, over wie ik onlangs weer twee blogs had, die vanuit Spinoza ontwikkelde [cf. blog]. En zeker een artikel over Spinoza over opvoeding en onderwijs [cf. daarover dit blog]
Ook hoort daarin een artikel (de reader begint
langzaamaan gestalte te krijgen) over Spinoza
en compassie ofwel – daar de term compassio (mededogen, medeleven, medelijden)
bij Spinoza in het geheel niet voorkomt, maar ‘t begrip en ‘t verschijnsel wel
- vergelijkbare termen als: sympathia, commiseratio, misericordia. Als naast compassio ook het woord comactio zou bestaan, zou Spinoza dat naar
mijn overtuiging zeker gebruikt hebben.
Compassie is het thema van de “Maand van de spiritualiteit”
die momenteel loopt. Ik heb ooit gezegd dat ik het nooit mee over deze maand
zou hebben, maar ik kan er niet omheen dat compassie het thema ervan is - Trouw
heeft er in diverse artikelen aandacht aan gegeven. Over Spinoza’s ideeën over
compassie kom je nauwelijks iets tegen in de secundaire Spinozaliteratuur; ook
in de artikelen die ik in het vorige blog noemde, komt het onderwerp niet aan de orde. Dus
zou ik – mede aan de hand van eerdere blogs die ik hierover schreef (zie onder)
– zelf dat artikel moeten schrijven.
Maar zie, tot mijn vreugde ontdekte ik heden dat de ASK de
tekst van een lezing die de filosofe Carien de Jonge in febr. 2012 hield over "Spinoza
en compassie" op zijn website heeft gezet: "Het vermijden van medelijden"
[cf. PDF]. Ik zou dat bij het schrijven van dat artikel zeker goed
kunnen gebruiken. Of misschien kan het zo wel mee naar de beoogde reader.
Aandachtspunten zijn zeker:
Compassie is een vorm van meeleven met
anderen (meest in ´t kwade, maar ook het goede dat anderen overkomt); het
is meer dan empathie; het is pas echt
als het tot actie komt (vandaar liefst
comactio); compassie heeft niets neerbuigends, maar gaat uit van gelijkwaardigheid en van besef van wederzijdse afhankelijkheid, en kan
helemaal zonder medelijden (want dat
zou onze eigen handelingsmacht verminderen), maar betreft actie vanuit de ratio van iemand die onder leiding van de rede
leeft. Maar tot helpende/ondersteunende actie komen is altijd nodig en wenselijk, want…
Nam qui nec ratione nec
commiseratione movetur ut aliis auxilio sit, is recte inhumanus appellatur. Nam
(per propositionem 27 partis III) homini dissimilis esse videtur.
Want wie noch door de rede, noch door medelijden bewogen wordt om anderen te
helpen, wordt met recht onmenselijk genoemd want (volgens stelling 27 van deel
3) schijnt niet op een mens te gelijken. [Ethica
4/50s]
Eerdere blogs over Spinoza en compassie
02-11-2008: Spinoza's humanisme - geen mens kan
kwetsbaarheid ontlopen
14-11-2013: Filipijnse ramp... Spinoza: altijd geven
01-03-2014: Breviarium Spinozanum: Misericordia
02-03-2014: Misericordia seu compassio
Aanvulling 22 jan. 2017
Verder past in de beoogde reader over Spinoza's sociale filosofie een hoofdstuk van Eric Delassus over Spinozistische zorg, ofwel kwetsbaarheid, dienstbaarheid en zorg in de Ethica van Spinoza
Éric Delassus, « Puissance et vulnérabilité. Pour un care spinoziste », in Sagesse de l’homme vulnérable 2. La quête de la sagesse, Paris, L’Harmattan, 2014, p. 77-121. [cf. & PDF]
Éric Delassus, L’éthique narrative selon Paul Ricoeur: une passerelle entre l’éthique spinoziste et les éthiques du care [cf.]
Daar bestaat nogal misverstand over, zoals blijkt uit deze caricature van hier
