Spinoza en compassie – verwaarloosd aandachtspunt van Spinoza´s sociale theorie

In de reader, als ik die zou mogen samenstellen m.b.t. Spinoza’s Sociale Theorie[cf. vorige blog], zou zeker ook een artikel dienen te worden opgenomen over Spinoza´s opvattingen over het sociale contract. Ik denk daarvoor aan:

Don Garrett, “Promising” ideas: Hobbes and contract in Spinoza’s political philosophy. In: Yitzhak Y. Melamed & Michael A. Rosenthal (eds.), Spinoza's 'Theological-Political Treatise': A Critical Guide. Cambridge University Press, 2010, pp. 192 - 209 [PDF]

Voorts zouden zeker aan de orde moeten komen de sociale aspecten van de taalontwikkeling, zoals Lev S. Vygotsky, over wie ik onlangs weer twee blogs had, die vanuit Spinoza ontwikkelde [cf. blog]. En zeker een artikel over Spinoza over opvoeding en onderwijs [cf. daarover dit blog]

Ook hoort daarin een artikel (de reader begint langzaamaan gestalte te krijgen) over Spinoza en compassie ofwel – daar de term compassio (mededogen, medeleven, medelijden) bij Spinoza in het geheel niet voorkomt, maar ‘t begrip en ‘t verschijnsel wel - vergelijkbare termen als: sympathia, commiseratio, misericordia. Als naast compassio ook het woord comactio zou bestaan, zou Spinoza dat naar mijn overtuiging zeker gebruikt hebben. 

Compassie is het thema van de “Maand van de spiritualiteit” die momenteel loopt. Ik heb ooit gezegd dat ik het nooit mee over deze maand zou hebben, maar ik kan er niet omheen dat compassie het thema ervan is - Trouw heeft er in diverse artikelen aandacht aan gegeven. Over Spinoza’s ideeën over compassie kom je nauwelijks iets tegen in de secundaire Spinozaliteratuur; ook in de artikelen die ik in het vorige blog noemde, komt het onderwerp niet aan de orde. Dus zou ik – mede aan de hand van eerdere blogs die ik hierover schreef (zie onder) – zelf dat artikel moeten schrijven.

Maar zie, tot mijn vreugde ontdekte ik heden dat de ASK de tekst van een lezing die de filosofe Carien de Jonge in febr. 2012 hield over "Spinoza en compassie" op zijn website heeft gezet: "Het vermijden van medelijden" [cf. PDF]. Ik zou dat bij het schrijven van dat artikel zeker goed kunnen gebruiken. Of misschien kan het zo wel mee naar de beoogde reader.

Aandachtspunten zijn zeker:
Compassie is een vorm van meeleven met anderen (meest in ´t kwade, maar ook het goede dat anderen overkomt); het is meer dan empathie; het is pas echt als het tot actie komt (vandaar liefst comactio); compassie heeft niets neerbuigends, maar gaat uit van gelijkwaardigheid en van besef van wederzijdse afhankelijkheid, en kan helemaal zonder medelijden (want dat zou onze eigen handelingsmacht verminderen), maar betreft actie vanuit de ratio van iemand die onder leiding van de rede leeft. Maar tot helpende/ondersteunende actie komen is altijd nodig en wenselijk, want…

Nam qui nec ratione nec commiseratione movetur ut aliis auxilio sit, is recte inhumanus appellatur. Nam (per propositionem 27 partis III) homini dissimilis esse videtur.
Want wie noch door de rede, noch door medelijden bewogen wordt om anderen te helpen, wordt met recht onmenselijk genoemd want (volgens stelling 27 van deel 3) schijnt niet op een mens te gelijken. [Ethica 4/50s]

Eerdere blogs over Spinoza en compassie

02-11-2008: Spinoza's humanisme - geen mens kan kwetsbaarheid ontlopen

14-11-2013: Filipijnse ramp... Spinoza: altijd geven

01-03-2014: Breviarium Spinozanum: Misericordia

02-03-2014: Misericordia seu compassio

 

www.handvestvoorcompassie.nl/ 

Aanvulling 22 jan. 2017

Verder past in de beoogde reader over Spinoza's sociale filosofie een hoofdstuk van Eric Delassus over Spinozistische zorg, ofwel  kwetsbaarheid, dienstbaarheid en zorg in de Ethica van Spinoza

Éric Delassus, « Puissance et vulnérabilité. Pour un care spinoziste », in Sagesse de l’homme vulnérable 2. La quête de la sagesse, Paris, L’Harmattan, 2014, p. 77-121. [cf. & PDF]

Éric Delassus, L’éthique narrative selon Paul Ricoeur: une passerelle entre l’éthique spinoziste et les éthiques du care [cf.] 

Daar bestaat nogal  misverstand over, zoals blijkt uit deze caricature van hier