Open brief aan de eigenaar van het 'Graat-Spinoza'-portret
Geachte heer Constant Vecht,
Op dit Spinoza-blog is het al vaak gegaan over dit
schilderij dat u in 2013 hebt verworven en waarin u – volkomen terecht wat mij
betreft – Benedictus de Spinoza afgebeeld zag. [Zie onder een overzicht van
alle blogs]. Dit blog heeft zich ontpopt als dé plek waarop informatie en
meningen over dit schilderij uitgewisseld worden. Zo'n platform is nodig en
wordt eigenlijk nog te weinig gebruikt. U maakt er wel gebruik van; gisteren
nog om mee te delen dat de informatie die u betwist, door de RKD op uw verzoek
weer van de site is gehaald [cf. reacties op dit blog].
Mij hebt u tot driemaal toe gevraagd of ik wilde bevorderen dat Spinoza-kenners o.l.v. de Vereniging Het Spinozahuis een lobby in de richting van de RKD zouden willen opzetten om te bevorderen dat wordt meegewerkt aan het formeren van een groep deskundigen om tot duidelijkheid over het schilderij te komen.
Ik heb hier veel over nagedacht en vooral betwijfeld of ik dat wel kon doen. U ontving van mij tot heden daarop nog geen reactie op deze vraag. In deze Open brief wil ik verantwoorden waarom ik niet aan uw verzoek kan en wil voldoen. Ik geef dit antwoord in het openbaar, daar ik Spinoza-blogger ben en bloggen doe je nu eenmaal openbaar.
Ik kan die lobby onder Spinoza-kenners en -liefhebbers niet beginnen, daar ik mezelf niet geloofwaardig zou overkomen. Voor mij is nooit de vraag geweest, zoals de kop werd van het artikel van Arjen Ribbens, 'Is-ie het of is-ie het niet?' [NRC Weekend, 16-17 april 2016, p. 24-25, cf. blog]. De vraag of het Spinoza voorstelt kan in redelijkheid de vraag niet zijn: ontegenzeglijk gaat het om Spinoza. Om dat duidelijk te laten zien maakte ik de video waarin de portretten van het Graat-schilderij en het Wolfenbütteler portret over elkaar werden geprojecteerd, Daarna bracht ik een resultaat van het samenvoegen van de linker- en rechterhelft van beide portretten [met behulp van de NRC. Beide haal ik ook dit blog weer eens binnen.]
En dat leidde bij mij tot de vraag die sinds mijn blog “Kaddisj voor een "Graat-Spinoza"-schilderij…” almaar sterker opkwam, maar die ik tot nu toe niet in het openbaar durfde uiten: lijken de twee portretten niet wat téveel op elkaar? Die opvallend sterke gelijkenis, waarvan ik niet begrijp dat Rudi Ekkart die niet zou zien, doet bij mij de vraag opkomen: hebben we hier niet te maken met een vervalsing? Is het zgn. Graat-schilderij niet vervaardigd aan de hand van het Wolfenbütteler-portret? Waaraan het snorretje, waarvan al geruime tijd bekend is dat Spinoza het eind jaren 1650 had, heel lijp is toegevoegd? Ik ben niet de enige bij wie deze gedachte opkwam: via de e-mail bereikten mij meerdere ‘getuigenissen’ van mensen bij wie hij eveneens opkwam. Iemand zag er al een nieuwe Han van Meegeren in. Ik ben nu de eerste die deze mogelijkheid in het openbaar opper. Ik moet erkennen dat ik meer en meer overhel naar de idee dat het zeer wel mogelijk om een vervalsing kan gaan. Dit juist door die zo sterke gelijkenis.
Voor mij is dus niet de vraag 'Is-ie het of is-ie het niet?', maar gaat het om de vraag: is het een in de 17e eeuw geschilderd portret of is het een latere namaak? Voor de duidelijkheid: ik opper alleen een mogelijkheid, waarvan ik niet kan ontkennen dat die zich sterk aan mij opdringt. En voor de nog belangrijkere duidelijkheid: ik zeg of suggereer zeker niet dat u bij een vervalsingszaak betrokken bent. Maar aan het vermijden van ook maar elke schijn in dezen, kunt u als enige bijdragen.
U hebt er als – onschuldige – eigenaar belang bij om elke twijfel op dit punt uit de wereld te helpen. En daarom adviseer ik u a) geef het over aan een instantie die uitsluitsel kan geven (als dat al mogelijk is) of het schilderij uit de 17e eeuw of van later dateert. Tevens adviseer ik u b) laat de regie los: probeer niet als bezitter de regie in handen te houden, maar geef het onderzoek helemaal uit handen. Ik herinner aan de reactie van Rindert Jagersma op uw vraag: “Moet ik dan echt verfmonstertjes gaan nemen uit de werken van Barend Graat uit de jaren zestig, om mijn gelijk te bewijzen?” De wetenschapper in mij schreeuwt: ‘Ja!’ ‘Natuurlijk!’ - Als er twijfel is en dit bewijs kan helpen bij het wegnemen van die twijfel, dan uiteraard.” [cf. blog]. U kondigde een nieuwe stap aan n.l. het zo mogelijk laten vergelijken van het gebruikte linnen met een erkend Barend Graat schilderij. Maar dan nog kan twijfel blijven over het portret zelf. Een vervalser kan immers ook zo snugger geweest zijn op oud linnen te werken. Daarom stel ik echt voor: geef het onderzoek naar de 17e eeuwse (en eventuele Graat-)authenticiteit geheel uit handen.
De instelling die daarvoor naar ik meen dé aangewezen instantie is, is het nog niet zolang geleden uit de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, onderdeel van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap [cultureelerfgoed.nl/], ontstane onafhankelijke Netherlands Institute for Conservation, Art and Science [www.nicas-research.nl/], waaraan o.a. “bewijslast bij authenticiteitsvragen” in handen kan worden gegeven [cf. PDF].
Foto's van site Netherlands Institute for Conservation, Art and Science
Ik zeg u toe, dat als een instantie als deze heeft bevestigd dat het schilderij werkelijk uit de 17e eeuw stamt, ik mij er sterk voor wil maken dat de VHS zo mogelijk samen met Spinoza-geleerden en -liefhebbers willen meehelpen aan het bevorderen dat ook de RKD eventueel via een in te stellen commissie van deskundigen meer duidelijkheid over het schilderij wil doen ontstaan. De bominslag die de ontdekking van dit schilderij als het enige tijdens zijn leven geschilderde, zou moeten teweegbrengen, krijgt dan wellicht een uitgestelde explosie, maar beter laat dan nooit. Want als duidelijk is dat het uit de 17e eeuw stamt en waar het overduidelijk Spinoza voorstelt, is het uiteraard van belang dat het de erkenning krijgt die Spinoza, Nederlands grootste filosoof ooit, verdient.
Alle eerdere blogs over het “Graat-Spinoza”-schilderij:
17-03-2016: Spinoza op de TEFAF
19-03-2016: Hoe kon Spinoza 'een onbekende man' worden?
19-03-2016: Heeft Spinoza geposeerd voor dit schilderij? Waarom niet?
20-03-2016: Het gaat hier toch in hoge mate van waarschijnlijkheid om Spinoza?
20-03-2016: Spinoza niet zomaar als persoon afgebeeld, maar als filosoof
22-03-2016: Eric Schliesser sceptisch over het 'Graat-Spinoza'-portret
24-03-2016: O, mochten 'stomme' schilderijen toch kunnen spreken…
31-03-2016: Kaddisj voor een "Graat-Spinoza"-schilderij…
01-04-2016: Repliek op Kaddisj voor een "Graat-Spinoza"-schilderij…[door dhr. Constant Vecht]
10-04-2016: Zie hoe 't 'Graat-Spinoza'-schilderij op 't Wolfenbütteler-portret lijkt [met de video]
11-04-2016: RKD geeft informatie over het "Graad-Spinoza"-portret
12-04-2016: Een analyse van de claim dat we in het Graat-portret met Spinoza van doen hebben [bijdrage van boekwetenschapper Rindert Jagersma]
15-04-2016: Repliek van Constant Vecht aan de RKD over het 'Graat-Spinoza'-schilderij
16-04-2016: Het grootste raadsel rond het Graat-Spinoza-portret is Graat-specialist Margreet van der Hut [n.a.v. het NRC-artikel]
19-04-2016: Nog eens over de sprekende gelijkenis van het Graat- en het Wolfenbütteler Spinoza-portret
19-04-2016: Restaurator van schilderijen en kunsthistoricus Ronald de Jager over het Graat-Spinoza portret
10-05-2016: Barend Graat’s ‘Spinoza’-schilderij weer bij de RKD…
Reacties
Geachte heer Verdult,
Ik heb alle relevante musea gevraagd mee te onderzoeken. Geen respons. Het RKD zag de gelijkenis niet eens en wilde niet verder praten. Infraroodopnames maakten duidelijk dat het een authentiek portret is en geen kopie. Dat weten al deze instanties. Het linnenonderzoek strekt ertoe vast te stellen of dit doek en een ander doek van Graat uit dezelfde rol is vervaardigd. Mocht dit blijken dan is daarmee aangetoond dat de maker Barend Graat is en dat hij het portret vervaardigde in 1666. Dit linnenonderzoek wordt door deskundigen uitgevoerd: röntgenopnames hier, vergelijking in de VS, door een hoogleraar die zulk onderzoek ook voor het Van Gogh-museum verrichtte. Al het technisch onderzoek wordt door mij uiteraard uit handen gegeven, maar ik ben nu eenmaal opdrachtgever, daar niemand anders voldoende belang hechtte aan de zaak om er tijd of geld in te steken. Wij staan in directe verbinding met alle relevante laboratoria in de wereld, zo ook het Ateliergebouw, waar het technische onderzoek wordt gedaan op kunstgebied en dat deel uitmaakt van the institueer for cultural heritage van O&W. Wij weten kortom de weg om deze zaak tot op de bodem uit te zoeken.
Constant Vecht 23-05-2016 @ 15:06
Geachte heer Vecht,
U gaat aan de kern van mijn oproep voorbij (regie loslaten, authenticiteitsonderzoek in de hele breedte ter objectivering uitbesteden), maar het is aan u uiteraard anders te beslissen. Maar dat speelt sceptici wel in de kaart.
Enfin, u weet nu hoe ik en een paar anderen uit de kring der spinozisten er met scepsis naar kijken en de mogelijkheid dat ooit zal blijken dat we met een vervalsing van doen hebben hoog inschatten. Maar ik hoop dat het u gaat lukken met technische e.a. onderzoeken de authenticiteit van het werk overtuigend aan te tonen. Als het onderzoek niet geheel wordt uitbesteed, maar u als belanghebbende de regie wilt blijven voeren, krijgt u het als direct belanghebbende veel moeilijker op het punt van het overtuigen. Dat was de inzet van mijn advies.
Stan Verdult 23-05-2016 @ 17:58
Er is niemand die er zoveel tijd en geld in wil steken als ondergetekende. Het gaat om allerlei deelonderzoeken door gerenommeerde mensen. Alleen linnenonderzoek, misschien C14, en heel misschien pigment onderzoek kunnen uitwijzen of het doek uit de 17e eeuw stamt en door Graat is gebruikt. Als het RKD had gecoördineerd, hadden ze dezelfde onderzoeken door dezelfde mensen laten uitvoeren, maar ze wilden niet. Mijn portret is mogelijk het oerportret. Iemand heeft er een tekening van gemaakt die gebruikt is voor de ets. Vandaar de verschillende kijkrichting. Naar de ets is vervolgens het portret te Wolfenbuttel geschilderd. Dat is een logische samenhang. Dat Graat of iemand anders Wolfenbuttel heeft gekopieerd en een andere kijkrichting koos, is zeer onwaarschijnlijk. Ik ben echter genoodzaakt om dit te laten onderzoeken.
C.Vecht 23-05-2016 @ 19:54
Een oproep aan het RKD had kunnen helpen, maar daar bent u niet toe bereid. Wij wilden niets liever dan dat het RKD het onderzoek zou leiden en een team zou hebben gevormd. Ze wilden me niet eens te woord staan. Ons was aangeboden om een artikel te schrijven in Oud Holland. Plaatsing staat gelijk aan een authenticiteitsverklaring. Wij wilden eerst nog wat archivaal speurwerk verrichten. Toen kwam als donderslag bij heldere hemel dat Mw Van der Hut twijfelde aan Graat. Het RKD schaarde zich daar pijlsnel achter. Andere kunsthistorici halen daar hun schouders over op. Enfin, mbv technisch onderzoek kan deze nieuwe hobbel worden genomen.
C. Vecht 23-05-2016 @ 20:14
Beste Stan,
Ik ben niet jouw favoriete commentator op dit onderwerp. Ik gun dhr. Vecht de uitkomst die hij wenst - iemand moet het tenslotte uitzoeken - maar ik vind dat jij met je blog al buitengewoon ver bent gegaan. Daarom vind ik jouw open brief verstandig en helder.
Wim Goris 23-05-2016 @ 22:55
Het NICAS heeft laten weten de zaak niet belangwekkend genoeg te vinden om er onderzoekstijd in te steken. Het NICAS onderzoekt alleen als het Rijksmuseum er het groene licht voor geeft. Een van elke speurzin gespeende beslissing, maar het zij zo. Binnenkort laten we een ander instituut röntgenopnames maken van de twee bekende doeken van Graat uit 1666: het portret van Spinoza(?) en een ander portret. De foto's worden door een Amerikaanse hoogleraar geanalyseerd, die een computerprogramma heeft ontwikkeld om waarmee schilderdoeken kunnen worden vergeleken. Als de beide doeken uit dezelfde rol linnen afkomstig zouden zijn, dan is het Spinoza(?)-portret in elk geval van Graat en is het vervaardigd in 1666. Wordt vervolgd...
Constant Vecht 27-05-2016 @ 17:15
Even voor de duidelijkheid. Naar ik begrepen heb was het NICAS niet gevraagd om het soort onderzoek te doen waar ik voor pleitte, alleen om röntgenopnames te maken die dan door de heer Vecht naar die Amerikaanse professor zouden worden gestuurd?
Ik zou wel eens willen weten of ze een onderzoeksvraag naar 17e eeuwse identiteit (onder hún regie uit te voeren) ook zouden afwijzen. Daartegen zou ik de VHS wel te wapen willen roepen.
Stan Verdult 27-05-2016 @ 17:48
Voor alle duidelijkheid: linnenvergelijking is de beste methode om in dit geval de datering vast te stellen, althans wanneer de beide doeken uit dezelfde rol linnen zijn gesneden. Dit onderzoek wordt binnenkort te Maastricht uitgevoerd. Voor alle duidelijkheid: het Rijksmuseum was vorig jaar al niet bereid het schilderij te onderzoeken. Nu wijst men zelfs rontgenopnames af als zijnde niet belangwekkend genoeg. Als het gaat om de identiteit van de geportretteerde, is forensisch onderzoek de beste methode, plus archivaal onderzoek. Daar zijn we twee jaar mee doende geweest, zoals bekend. Wie de muur van desinteresse weet te slopen, ga uw gang. Ik heb het Rijksmuseum in de loop der jaren de meest bijzondere sculpturen verkocht, dus men kent mij en heeft veel aan mij te danken, maar in deze zaak heb ik met andere mensen van doen, die helaas de portee van deze zaak niet begrijpen. Constant Vecht
Constant Vecht 30-05-2016 @ 23:31