Wie zou filosofen het roer van het schip van staat toevertrouwen?
Jonathan Guthrie heeft op The Financial Times.com een column over de financiële crisis in Griekenland, de bakermat van de Westerse filosofie. Hij vroeg zich af welke strategieën de antieke Griekse filosofen zouden hebben geadviseerd om deze catastrofe te tackelen.
Hij stak zijn licht op bij filosofe Angie Hobbs, Associate Professor in Philosophy and a Senior Fellow in the Public Understanding of Philosophy van Warwick University. Die wees erop dat Plato, zoals bekend, het liefst filosofen aan het roer van staat zag staan. Er komen nog wat andere filosofen langs, en het stukje eindigt ermee dat ook de UK-regering, zoals bekend, aan vervanging toe is en dezelfde dr Hobbs, zou bezig zijn met een twitter-poll om een regering van beroemde filosofen voor Engeland samen te stellen...
Ik acht de kans groot dat Spinoza de puinboel die ervan gemaakt is eens zou aankijken en dan zoiets roepen als: "ultimi barbarorum..."
Jakob Friedrich Fries (1773-1843) over Spinoza's 'willkührliche Phantasien'
Jakob Friedrich Fries is een minder bekende Duitse filosoof die niet in alle geschiedenissen van de filosofie voorkomt. Zo is bij Störig en Russell niets over hem te vinden. Maar hij heeft in de Duitse Klassieke periode (Romantiek en Idealisme), als eigenzinnig uitlegger van Kant en als tegenstrever en bestrijder van Fichte, Schelling, Hegel en anderen, zekere invloed gehad. Hegel en Fries hadden wederzijds flinke afkeer voor elkaar.
Jacobi en Fries raakten bevriend met elkaar.
Ook Fries heeft zich met Spinoza bezig gehouden.
Geboren in het Saksische Barby werd Jakob Friedrich Fries opgevoed in de piëtistische broederschap van de Hernhutters. Hij studeerde eerst theologie, daarna in 1795 filosofie in Leipzig waar hij met Jacobi’s werk in aanraking kwam en vestigde zich 1801 als privaatdocent in de filosofie in Jena. Kort na elkaar verschenen zijn eerste werken: Reinhold, Fichte und Schelling (Jena, 1803), waarin hij scherpe kritiek leverde op deze denkers; Philosophische Rechtslehre (Jena, 1803); System der Philosophie als evidente Wissenschaft (Leipzig, 1804); Wissen, Glaube und Ahnung (1805), z’n eerste eigen complete systeem. In 1804 werd hij hoogleraar in Jena en vlot beroemd geworden als goed docent, kreeg hij in 1805 een aanstelling als professor in de filosofie en elementaire mathematica in Heidelberg. Vanaf 1805 raakte hij bevriend met Jacobi en die bleef altijd bewonderaar van Fries’werk. In 1816 keerde hij als hoogleraar in de theoretische filosofie terug naar Jena. In zijn hoofdwerk Neue oder anthropologische Kritik der Vernunft (Heidelb. 1807) meende hij Kants Kritik der reinen Vernunft behoorlijk verbeterd te hebben. Hij trachte Kant’s Kritieken met het realisme van de ‘gevoelsfilosofie’ à la Jacobi te completeren.Of zoals Siebe Thissen het fraai samenvat: hij trachtte het idealisme van Jacobi te verbinden met het criticisme van Kant. [Hier]
Alleen het geloof was in staat om op een bevredigende manier de altijd onbevredigend/oncomplete (wetenschappelijke) kennis tot een bevredigend geheel maken en wel tot bij de Dinge an sich te komen.
Lees verder...Nuttige Italiaanse Spinoza-website ATSS
Met belangstelling zie ik al enige tijd uit naar de vernieuwing van de website van de Verenging Het Spinozahuis. Ik weet al een tijdje dat tot die vernieuwing besloten was - mede op mijn aandringen - en sinds enige weken staat die mededeling ook op de site: “Het bestuur heeft besloten om de website te vernieuwen. Dit gebeurt door de stichting Publieke Zaken te Amsterdam. Begin mei zullen de werkzaamheden voltooid zijn en wordt de huidige website vervangen.” Ik kan niet wachten en ga af en toe kijken of het misschien al zover is. Ik houd u uiteraard op de hoogte.
Intussen hier een kort signalement van het
Zou Spinoza model hebben gestaan voor Nietzsche's Zarathustra?
Vandaag heb ik iets stouts gedaan. Iets dat niet geoorloofd is, maar waar toch eigenlijk tamelijk weinig kwaads in schuilt: ik jatte een op internet geplaatst artikel en bracht het - na wat vormverandering - onder bij de secundaire literatuur op benedictusdespinoza.nl.
Ik was al een paar maal eerder op die pagina gestuit met het lange artikel van Endre Kiss, Von Spinoza als Vorbild des Zarathustra bis zur Materialisierung der formalen Ethik (Über die relevantesten Inhalte der Nietzsche-Spinoza-Relation).
Ik vind het wel een aardig artikel om te lezen, maar denk dat er weinig of niets klopt van de veronderstelling van de auteur dat Nietzsche bij zijn Zarathustra Spinoza voor ogen zou hebben gehad. Hij ziet in de “Hypothese, dass Spinoza auch als Vorbild für Zarathustra ernsthaft in Erwaegung bringen kann, eine Möglichkeit, das Werk besser zu verstehen.”
Lees verder...Klever's Spinozana Redux [16] Taal
Vandaag het 16e stukje van Wim Klever uit zijn boekje Zicht op Spinoza. Twintig tijdschetsen [Heuff/Thesis, Amsterdam, 1994], waarvan de hoofdstukjes geleidelijk aan op internet worden geplaatst.
Vandaag het hoofdstukje ‘Taal' (p. 72 – 751)
Als u op onderstaande afbeelding klikt, krijgt u de scans van het hoofdstukje te lezen. Enige aanvullende opmerkingen van Wim Klever volgen hieronder.
Er is een aparte inhoudsopgave van al deze stukjes.
Van wie is toch die fraaie foto van Hexamers Spinozabeeld?
Volgende maand, van 12-13 mei 2010, wordt aan de Johns Hopkins University, georganiseerd door Yitzhak Melamed, een conferentie gehouden: Spinoza & German Idealism.
De website van de conferentie is fraai vormgegeven met onder andere de mooie foto van het Haagse beeld van Spinoza van de beeldhouwer F. Hexamer.
Gezien het programma (klik op afbeelding) belooft het een interessante conferentie te worden.
Die foto zie je wel vaker gebruikt worden. Via enige reacties op dit weblog wordt de foto door/namens twee fotografen geclaimd als door hen gemaakt te zijn: Leon Kuunders en Michael Barker.
Lees verder...Karl Leonhard Reinhold (1757 - 1823) vond ook iets van Spinoza
Reinhold is een enigszins complexe figuur uit de late Duitse Verlichting, die een zwaar stempel heeft gedrukt op de interpretatie van Kant, mede - zij het indirect - beïnvloed door Spinoza. Hij was geboren in Wenen. Op z’n veertiende begon hij z’n opleiding bij de Jezuïeten. Toen die orde in 1773 werd verboden, beter gezegd: opgeheven, begon hij opnieuw een priesteropleiding, maar na een aantal jaren kreeg hij genoeg van de katholieke starheid en het monnikenleven. Hij ontvluchtte in 1783 Oostenrijk en vestigde zich in Weimar, werd er protestant en ging schrijven voor de Teutsche Merkur van Christoph Martin Wieland, wiens dochter hij huwde.
Uiteraard nam ook hij kennis van de Pantheismusstreit tengevolge van het Spinoza-boekje van Jacobi, Über die Lehre des Spinoza in Briefen an den Herrn Moses Mendelssohn (Breslau, 1785). In de Teutsche Merkur publiceerde hij in 1786 ‘87 zijn Briefe über die Kantische Philosophie (verscheen pas 1790 in boekvorm), waarmee hij op een populaire manier Kant bekend maakte bij een breder publiek en waarin hij tevens probeerde aan te tonen dat Kant dé oplossing bood voor de problemen die er in de Spinoza-controverse waren gerezen. In zijn werk zegt hij hier en daar dus iets over Spinoza, maar daarbij citeert hij niet direct uit Spinoza’s werken, maar uit de publicatie van Jacobi, zodat de indruk ontstaat dat hij zijn kennis van Spinoza vooral van de overigens goed op de hoogte zijnde Jacobi had.
Lees verder...Weer Spinoza-performance van Joseph Semah op komst
Eerder had ik blogs over filosoof-kunstenaar Joseph Semah:
op 3 juni 2008: Spinoza's Maamar Teology Medini (TTP)
op 5 oktober: Joseph Semah, Next Year in Jerusalem... en Spinoza
op 26 december 2008: Joseph Semah's plastiek voor de Spinozalens
Op de a.s. herdenkingsavond, 4 mei, zal om 22:30 uur op het Observatorium van het Amsterdamse Felix Meritis weer een performance van Joseph Semah plaats hebben.
Dan zullen twaalf Amsterdammers, met hun hoofd verborgen in kartonnen dozen, uit het Theologisch-politiek traktaak voorlezen in het Arabisch, Duits, Nederlands, Russisch enz. wellicht ook Latijn...
Het zal lijken op de performance van Joseph Semah op 1 april 2010; bij gelegenheid van de opening van zijn tentoonstelling in het Maison Descartes van het Institut Francais des Pays-Bas in Amsterdam werd het bekende gedicht van Paul Celan Todesfuge gelezen. [Klik op de videostill voor de video op YouTube]
Spinoza inferentialistisch lezen i.p.v. representationalistisch...
Op dit weblog heeft al enige malen een discussie plaats gehad over de interpretatie van de zgn. identiteitsthese. Het zgn. ‘parallellisme’ is een benaming waarmee het als het ware gelijk-opgaan wordt aangeduid van de uitgebreide en denkende aspecten van eenzelfde ding. Het bedoelt de korte samenvatting te zijn van Spinoza’s stelling: “De orde en het verband van de ideeën zijn dezelfde als de orde en het verband van de dingen.” (EIIp7)
De zgn. ‘identiteitsthese’ is een uiterst twijfelachtige aanduiding voor hetgeen Spinoza meedeelt in het scholium bij deze stelling: “[D]at alles wat een oneindig verstand als deel van het wezen de substantie kan denken, behoort tot de zuiver ene substantie. De denkende en de uitgebreide substantie zijn dus één en dezelfde substantie die nu eens onder het ene, dan weer onder het andere attribuut wordt beschouwd. Zo zijn ook een modus van uitgebreidheid en de idee van die modus één en hetzelfde ding, maar op twee manieren tot uitdrukking gebracht.” [EIIp7s; vertaling Henri Krop iets gewijzigd, nl. ding (res) toegevoegd ]
Dat wordt soms zo uitgelegd alsof Spinoza zou zeggen dat een gedachte hetzelfde is als het object waarvan die gedachte de gedachte (idee) is. Alsof de ene uitdrukkingswijze (het lichamelijke aspect) als lood om oud ijzer hetzelfde is als de andere uitdrukkingswijze (het denkende/gedachte aspect). Hierover is inmiddels bijna een halve bibliotheek vol geschreven. Vooral die identiteitsthese acht ik heel riskant en nogal merkwaardig. Hoe vaak wordt die niet foutief weergegeven, namelijk alsof uiteindelijk gesteld wordt: lichaam en geest zijn hetzelfde. Alsof Spinoza nu juist niet langs alle kanten het verschillend-zijn ervan benadrukt.
Zo wees ik in mijn bespreking van het boek van Victor Lamme onlangs erop die aan “lichaam en geest verschillende manifestaties zijn van hetzelfde ding” de zo vaak gemaakte foute conclusie verbond: ‘brein en geest zijn identiek’! En in een blog over een video over Spinoza protesteerde ik ertegen dat de professoren dr. Harald Lesch dr. Wilhelm Vossenkuhl beweerden dat Spinoza simpelweg zou hebben beweerd: denken = materie.
Lees verder...Philosophy Now over Leibniz en een beetje Spinoza
Het magazine Philosophy Now, april-mei-nummer is uit en biedt diverse artikelen gratis te lezen aan. Het hoofdthema is THE NEW ATHEISM. Naast columns en reviews die gelezen kunnen worden is er ook een aardig artikel van Roger Caldwell over Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716), mede n.a.v. van "Maria Rosa Antognazza’s magisterial new biography of Leibniz places him fully in the context of his time."
Ik citeer de passage over het contact van Leibniz met Spinoza:
"Leibniz’s concern to dissociate himself from any hint of atheism can also be seen in his reaction to the work of Spinoza. He met Spinoza on a visit to The Hague in 1676, and had protracted conversations with him over the course of a few days. He noticed that some of Spinoza’s purported demonstrations were not exactly right (although it’s unclear whether he told him so). Leibniz felt, surely correctly, that Spinoza’s system led to deism [God doesn’t supernaturally interfere with natural laws], but was uneasily aware that his own developing speculations pointed towards the same deterministic universe. That is, once God had set the world in operation, to act by universal laws, it seemed that the space for human freedom shrunk to nothing; even God himself became redundant, having done his creative work. Leibniz’s subsequent struggles to reconcile freedom and necessity resulted in much ingenuity of thought, but as with some of Chesterton’s Father Brown stories, the ingenuity sometimes comes at the expense of credibility."
Spinoza's systeem leidde overigens niet tot deïsme.
Lees verder...Spinoza in het Pantheon van het Letterkundig Museum
Het Letterkundig Museum heeft een goed initiatief – nog bedacht door de vorige directeur, Anton Korteweg: het Pantheon van schrijvers. In het (gerenoveerde) Letterkundig Museum, dat sinds 4 maart 2010 weer open is, worden in een permanente schrijversgalerij 100 grote Nederlandse schrijvers herdacht."Het Pantheon brengt alle hoogtepunten uit de Nederlandse literatuur in de meest brede zin bijeen. Het is een ode aan het literaire erfgoed van de Lage Landen."
Net zoals Vincent van Gogh, door opname in dit Pantheon, niet alleen meer de schilder is, maar ook als groot briefschrijver wordt geëerd, zo is ook Spinoza niet alleen meer de filosoof. Ook hij, hoewel in het Latijn schrijvend, is opgenomen in dit Pantheon.
De Nederlandse taal is terecht geen criterium. Erasmus schreef ook in het Latijn en Belle van Zuylen schreef overwegend in het Frans. Maar Erasmus schreef inderdaad ook literaire teksten in striktere zin, hetgeen je van Spinoza niet echt kunt zeggen.
Schrijversroem of populariteit was ook niet het criterium, want P.C. Boutens, Richard Minne, Herman Teirlinck, Henriëtte Roland Holst, Tip Marugg, Louis Ferron en C.O. Jellema waren ook nooit erg populair, of kregen last van ‘afgebladderde roem’. Volgens het roem-criterium zou Spinoza nooit in het rijtje hebben kunnen komen.
Maar méér dan één iemand bij het Letterkundig Museum is van mening geweest dat Spinoza in dat Pantheon thuis hoort.*)
Ik ben blij en vind het terecht dat Spinoza door het Letterkundig Museum ook als een van de Nederlandse schrijversgoden wordt erkend. Daarmee is een daad gesteld. Helemaal mee eens, want telkens als ik hem - Spinoza, in vertaling uiteraard – lees, kan ik ook erg genieten van de stijl waarin hij zijn gedachten vorm geeft. De Verhandeling over de verbetering van het verstand, het Theologisch-politiek traktaat, en de voorredes, appendices, corrolaria en scholia van de Ethica zijn niet alleen qua inhoud, maar zeker ook qua stijl zeer te genieten.
Jammer is dan weer wel dat het tekstje in het overzicht van alle auteurs, wat Spinoza aangaat een beetje oubollig is: “Deze grote denker verdient de kost met het slijpen van lenzen. In de vierdelige televisieserie Hoffman’s honger naar de roman van Leon de Winter speelt Spinoza (vertolkt door Huub Stapel) een belangrijke rol.”
Is dat nou echt het belangrijkste dat over Spinoza te melden is? [Hier]
George Young dichtte over Spinoza's Muis
Er is een dokter George Young die 32 jaar als internist en reumatoloog in het Boulder Medical Center werkte en inmiddels gepensioneerd is. Hij heeft nu nóg meer tijd voor zijn poëzie, want er is die andere George Young: schrijver en dichter, gelauwerde en beprijsde dichter (de Pushcart Prize), die al meer dan 25 jaar in literaire en medische bladen publiceerde.
Met zijn eerste dichtbundel, Spinoza's Mouse (1996), won hij de Washington Prize. Later volgde de dichtbundel Creating The Universe. Gedichten van hem werden opgenomen in o.a. anthologieën van dichtende natuurwetenschappers en andere.
Hij heeft nu ook meer tijd gekregen voor zijn website, waarop hij het titelgedicht van de bundel Spinoza's Mouse heeft opgenomen – het fraaie gedicht, een écht Spinoza-gedicht, verscheen althans pas recent op internet.
Lees verder...MacCulloch over vijf historische godslasterlijke boeken
Op 9 maart had ik een blog over het lijstje van vijf aan te bevelen ideeënromans dat Rebecca Goldstein in The Wall Street Journal publiceerde.
Op 17 april 2010 had The Wall Street Journal weer een lijstje van vijf. Nu gaf hoogleraar kerkgeschiedenis Diarmaid MacCulloch zijn lijstje van vijf boeken die zich in het verleden onderscheidden wat betreft godslasterlijkheid.
Hij noemt, naast notabene de Talmoed, de Antichrist van Friedrich Nietzsche, de Duivelsverzen van Salman Rushdie, de Tractatus Theologico-Politicus van Benedictus de Spinoza (of, zoals ze in de Angelsaksische landen altijd liever blijven zeggen: Baruch Spinoza).
Hier neem ik zijn motivering bij de TTP over:
Baruch Spinoza was condemned for blasphemy by Jews and Christians alike, yet his early death, in 1677 at age 44, resulted not from religious persecution but from either his fondness for tobacco or the effect of his work as a lens-grinder. His "Tractatus"—a good version, translated by Samuel Shirley, was published by E.J. Brill in 1989—proposed treating the Bible as critically as any other text, particularly in its description of miracles. Sacred texts, he said, are human artifacts, and venerable religious institutions are "relics of man's ancient bondage." His whole argument is designed to promote freedom, since religion is designed "to cloak the fear" by which people "must be held in check." The rationalist Spinoza and his "Tractatus" heralded the adventure of the Western Enlightenment. Lees verder...Klever's Spinozana Redux [15] Euclidische geometrie
Vandaag alweer het 15e stukje van Wim Klever uit zijn boekje Zicht op Spinoza. Twintig tijdschetsen [Heuff/Thesis, Amsterdam, 1994], waarvan de hoofdstukjes geleidelijk aan op internet worden geplaatst.
Vandaag het hoofdstukje 'Euclidische geometrie' (p. 68 – 71)
Als u op onderstaande afbeelding klikt, krijgt u de scans van het hoofdstukje te lezen. Enige aanvullende opmerkingen van Wim Klever volgen hieronder.
Er is een aparte inhoudsopgave van al deze stukjes.
Is Spinoza net zo keihard als Augustinus?
Je zult mij niet snel horen beweren dat Spinoza onzin schrijft. Ik zal dan eerder blijven nagaan of ik hem wel begrijp en pogingen blijven doen hem misschien beter te begrijpen. Zo stelde ik gisteren in de discussiegroep na de lezing van Jeroen Bartels, waarbij aan het begin geïnventariseerd werd welke dingen men zou willen bespreken, de hierna volgende vraag. Daar de discussiemiddag al vol zat is het van behandeling van mijn kwestie niet meer gekomen. Ik breng hem nu in dit blog in de hoop dat er misschien iemand is die mij kan uitleggen wat Spinoza hier bedoelt en waarom hij gelijk heeft (en dus geen onzin schrijft).
Het gaat om stelling 72 van het Vierde deel van de Ethica: Een vrij mens handelt nooit bedrieglijk, maar altijd te goeder trouw.
De stelling in zijn algemeenheid en abstractheid vind ik prima en in het bewijs kan ik me vinden – hoewel ik moeite heb met dat onsituationele ‘altijd’. Het gaat me dus om de vraag naar het waarom van de absolute geldigheid in alle omstandigheden. De vraag is dus of er geen uitzonderingen mogelijk kunnen zijn op deze algemene en op zich goede stelregel.
Dat nu komt in het commentaar (het scholium) aan de orde. Maar dan blijkt dat Spinoza de stelling werkelijk altijd en in alle omstandigheden vindt gelden en dat hij geen enkele uitzondering erkent. En daar heb ik moeite mee. Ik citeer eerst het scholium in vertaling van Henri Krop.
Lees verder...Laatste van de vier lentebijeenkomsten
Gisteren was de laatste van de vier voorjaarsbijeenkomsten, georganiseerd door de Vereniging Het Spinozahuis. Dit jaar werd de Ethica zoveel mogelijk op een 'niet-geometrische' manier behandeld. Dit betekende dat de inhoud en de gedachtegang van het betreffende Ethica-deel vooral werden uitgelegd met gebruikmaking van de voorredes, corrolaria en scholia. Op deze wijze waren de bijeenkomsten ook aantrekkelijk voor diegenen die zo voor het eerst met dit werk kennis maken.
Miriam van Reijen, hier nog doctorandus maar in de aanloop naar haar promoveren op 21 juni a.s., leidde bij het begin van de middag de spreker in en deed wat huishoudelijke mededelingen.
Gisteren werd de tweede helft van deel IV en van deel V ingeleid door dr. Jeroen Bartels. Hij hield een werkelijk schitterend betoog, waarin hij van de drie Spinozistische kennissoorten nog eens liet zien hoe ze elk - blijvend - hun betekenis hebben en behouden. Fraai hoe hij vanuit de derde kensoort, de scientia intuitiva, liet zien hoe Spinoza in het vijfde deel op grandiose wijze de koppeling maakt tussen het bijzondere en het hoogste algemene, tussen het tijdelijke en het eeuwige - hoe via de geïnformeerde intuïtie in elk concreet particulier enkelding het universele en eeuwige zichtbaar wordt. Het was een fraaie afsluiting van de vier bijeenkomsten.
Lees verder...Samuel Max Melamed (1885 - 1938) hield zich veel met Spinoza bezig
Was een joods-Amerikaanse schrijver wiens boek Spinoza and Buddha. Visions of a Dead God ik af en toe op internet tegenkom, maar over wie verder weinig op het wereldwijde web te vinden is. Zeker bestaat er geen pagina zoals ik hier nu breng met van overal vandaan bij elkaar gesprokkelde informatie.
Samuel Max Melamed was geboren in Litouwen. In 1914 vertrok hij uit Litouwen en vestigde zich in de VS van Amerika. Daar redigeerde hij diverse tijdschriften, o.a. de American Jewish Chronicle van 1914 tot 1928 en The Reflex van 1928 tot 1936. Ook moet hij in de VS een doctoraalstudie filosofie gedaan hebben, bij de publicatie van On the eve of redemption staat Ph. D. achter zijn naam.
Met Louis D. Brandeis correspondeerde hij over de oprichting van een Hebreeuwse Pers Associatie. Maar in de zgn. Brandeis-Weizmann strijd koos hij de zijde van Weizmann.
Hij schreef onder meer, zo tref ik op diverse plaatsen aan:
• Theorie, Ursprung und Geschichte der Friedensidee, Stuttgart 1909 [Vermelding hier]
• Der Staat im Wandel der Jahrtausende. Studien zur Geschichte des Staatsgedankens. Stuttgart, Enke, 1910. [Vermelding hier]
• Psychologie des jüdischen Geistes. Zur Völker- und Kulturpsychologie. Berlin: Schwetschke 1912; 2. Aufl. 1921. [vermelding hier]
• On the eve of redemption, Alpha Omega, New York, 1918 – een bundeling artikelen over joods nationalism en zionisme die hij in de jaren 1916-18 schreef in de American Jewish Chronicle. Het werkje is bij archive.org te vinden. Hierna neem ik er en tweetal passages waarin Spinoza genoemd wordt uit over.
• Breaking the Tablets: studies in the philosophy of history. The Meyerson Press, 1930. [inhoudsopgave bij books.google]
• Spinoza and Buddha. Visions of a dead God. Chicago University Press, Chicago, 1933
Dit boek is heruitgebracht en bij books.google in te zien. Het is er integraal te lezen, maar of dit een vergissing is of werkelijk de bedoeling en altijd zo blijft, weet ik uiteraard niet. Melamad heeft de opzet aan te tonen dat Spinoza niet zozeer een westerse filosoof is, die in het verlengde gezien moet worden van Descartes, Bruno, Leone Ebreo, Maimonides en uiteindelijk de stoïci en Aristoteles met wie hij in debat is, maar dat hij veelmeer van Boeddha zou hebben. Af en toe ga ik eens naar dat intrigerende boek, geschreven door iemand die flink studie van Spinoza en de Spinoza-receptie maakte, zoveel is zeker.
[Aanvulling 15 okt. 2010: de tekst van het boek staat ook digitaal bij archive.org - Aanvulling 6 mei 2014: books.google laat intussen helemaal NIETS meer zien, terwijl de bijgeleverde beschrijving over een heel ander boek gaat. We gaan lekker vooruit...]
'Spinoza als Spirituele Gids' (een After Work-shop)
SPES is in Leuven-Heverlee, België, als forum een ontmoetingsplaats van en voor mensen die geloven dat bezieling en spiritualiteit hefbomen zijn voor radicale, maatschappelijke vernieuwing. Bezieling en spiritualiteit veranderen mensen en organisaties van binnen uit. SPES is een inspiratieplek waar mensen en organisaties hun diepere wortels (her)ontdekken.
In een 'after-workshop' bieden ze u de kans om na het werk een inspirerend seminarie volgen. Ze starten vroeg, bieden u broodje en een glaasje aan en zorgen ervoor dat u tijdig weer thuis bent. Een beproefde opzet die, zo blijkt, in de smaak valt.
In deze workshop ‘Spinoza als Spirituele Gids’ maakt u o.l.v. Herman De Dijn kennis met Spinoza’s filosofie en de actualiteit van zijn denken.
Locatie: SPES Academie, Heverlee
Datum/tijd: 29 april 2010 (18:00 – 20:00 uur)
Opzet: Voor het eerst schreef prof. em. Herman De Dijn, internationaal befaamd Spinoza-kenner, een Nederlandstalig boek over zijn grote inspiratiebron. In deze workshop maakt u o.l.v. Herman De Dijn kennis met Spinoza’s filosofie en de actualiteit van zijn denken.
Lees verder...Spinoza-postzegel-2010
Vandaag heeft Spinoza-blogse in samenwerking met TNT de Spinoza-postzegel-2010 uitgegeven.
Vooralsnog in een oplage van één velletje à 10, maar als er belangstelling voor bestaat kan een grotere oplage worden aangemaakt.
Bernard Damme (1864 - 1953) 'werkman-filosoof' en Spinozist
Bernard Damme was als ambtenaar bij Publieke Werken te Rotterdam werkzaam in het gemeentelijk havenbedrijf. Hij was lid van de SDB, daarna van de vrije groep De Vaandelwacht; medewerker aan De Vrije Socialist; schrijver van populair-filosofische werken. Hij was Spinozist, anarchist, volksopvoeder en voorvechter van rechten van de arbeider. Hij was aanhanger van Domela Nieuwenhuis en tevens leerling van de Spinozist en vertaler van Spinoza’s werken Willem Meijer.Siebe Thissen is degene die het meest over Bernard Damme geschreven heeft en ik baseer me hier dus vooral op hem (zie onder bronnen).
Bernard Damme publiceerde een aantal populair-wijsgerige boekjes en wel zo'n vijfhonderd kleinere en grotere artikelen voor periodieken als Anarchist, De Vrijdenker, De Vrije Socialist en De Nieuwe Cultuur. Het is hem erom te doen arbeiders die zelfontwikkeling zoeken, bekend te maken met de ideeën van Erasmus, Spinoza, Multatuli, Nietzsche e.a.
Damme kwam tot vrijdenken door bijwonen van de wekelijkse voordrachten van de Rotterdamse Lutherse predikant Willem Meng (1843-1924) die zich na zijn ontslag ontwikkelde tot anarchist en vervolgens theosoof. Meng maande zijn gehoor zich los te maken van theologie, kerkelijke dogma’s en zeden.
Damme sloot zich aan bij de Vrije Rotterdamse Groep De Vaandelwacht, deze arbeidsersgroep beschouwde Domela Nieuwenhuis als haar leider. Damme, geïnspireerd door Meng, hechtte groot belang aan zich bekwamen in de wijsbegeerte en maakte graag gebruik van de gelegenheid die de seksuele hervormer J. Rutgers bood die zijn bibliotheek openstelde voor zelfstudie van arbeiders. Zijn Spinozistische inzichten deed Damme op in allerlei volkscursussen: zoals die van de “Vereeniging tot bevordering van de studie der wijsbegeerte”, een vereniging die in 1904 ontstond uit een fusie van de Rotterdamse Spinoza-studieclub en de Filosofische Studentenvereeniging. In deze vereniging was Willem Meijer de grote leider en voor mensen als Damme het grote voorbeeld. Damme spreekt de meester die in handel en wandel, in merg en ziel spinozist is, aan met 'Meijer-Spinoza'.
In 1908 publiceert Damme 'na jaren van geduldige en ingespannen studie', zoals Willem Meijer in het voorwoord stelt dat hij op verzoek van Damme schreef, zijn eerste ‘proeve van spinozisme’ zoals Siebe Thissen het noemt: B. de Spinoza. Populaire bijdrage over zijn leven en leer [Bedeaux, Rotterdam] een bescheiden boekwerkje dat in de loop der jaren nog drie heruitgaven heeft ontvangen. Damme vond het noodzakelijk dat er voor geïnteresseerde arbeiders een laagdrempelige kennismaking met Spinoza kwam. Ook Meijer achtte het nuttig dat Spinoza eindelijk bekend gemaakt werd aan 'het volk van Nederland', omdat de kennis van Spinoza 'in buitengewone mate bevorderlijk is voor een gezond zieleleven'. Voor Damme is het Spinozisme het streven om “vrij en als mensch naar verstand, gemoed en eigen welbehagen” te leven. (p. 3) Hij was het bepaald niet eens met vakgeleerden die meenden dat filosofie niets was voor het gewone volk.
Lees verder...
Herinvoering van de joodse cherem bepleit
Vandaag heeft De Pers een artikel over de vijfde kandidaat op de lijst van de PVV voor de komende parlementsverkiezingen, Gidi Markuszower (32). Hij zou Internationaal en Privaat Recht en Internationaal terrorisme hebben gestudeerd en eind maart als kerkeraadslid van de Nederlands-Israëlitische Hoofdsynagoge (NIHS) in Amsterdam een voorstel hebben ingediend om joden die het omstreden Goldstone-rapport (over de Gaza-oorlog) verdedigen, te bestraffen met een religieuze ban. Voor de rest verwijs ik naar dat artikel, waarin een aantal onsmakelijke details te lezen zijn.
Mij gaat het om de volgende passage die in het stuk voorkomt: “Het laatste bekende voorbeeld in Nederland is de cherem die in 1656 tegen de filosoof Baruch Spinoza werd uitgesproken vanwege zijn ‘afschuwelijke ketterijen’.”Het lijkt te lezen alsof de over Spinoza uitgesproken ban de laatste was, maar dat was niet zo: er volgden er later die eeuw nog andere. Bedoeld zal zijn dat het accent op ‘bekende’ wordt gelezen. Spinoza had de twijfelachtige eer de bekendste onder de met een cherem vervloekten en uitgestotenen te zijn. Zoals Anna Göldi, de laatste ter dood gebrachte heks was (Zwitserland, 1782)
Enfin, zo is Spinoza indirect in verband gebracht met de PVV.
Lees verder...Een fraaie inleiding in de Ethica
J. Thomas Cook, Spinoza’s Ethics, Continuum, 2007
Al enige maanden wil ik eens schrijven over deze inleiding op de Ethica waar ik erg enthousiast over ben. Dan begin ik er weer in te lezen en blijf lezen en ervan genieten hoe J. Thomas Cook het weer klaarspeelt om de hoofdlijnen van de Ethica zo helder samen te vatten en de lezer op zaken te wijzen. Het boekje is werkelijk een genot om te lezen. Ik blijf dan weer lezen, waardoor het van schrijven erover weer niet kwam. Deze keer probeer ik door te pakken.
Het 1e hoofdstuk, Spinoza and the Ethics: background and context, geeft in een bestek van slechts zeven pagina’s de hoofdlijnen en een tijdsbeeld, van Spinoza’s leven, de opzet van zijn werk en de redenen waarom het toen zo controversieel was en nu nog zo’n krachtige uitdaging en aanleiding tot engagement in zich heeft. Gecomprimeerd maar nergens oppervlakkig.
Lees verder...Michael Halperin schreef 'The Spark of Reason' over Spinoza's herem
Voor wie bij een of ander festival of andere gelegenheid verlegen zit om een toneelstuk:
TV-‘screenwriter’ en dramadocent en – schrijver, Michael Halperin, schreef het toneelstuk The Spark of Reason over Spinoza’s herem. Het stuk is tijdens een workshop in 2000 ontstaan en beleefde toen zijn première.
Klever's Spinozana Redux [14] Laboratorium
Vandaag het 14e stukje van Wim Klever uit zijn boekje Zicht op Spinoza. Twintig tijdschetsen, Heuff/Thesis, Amsterdam, 1994. Die hoofdstukjes worden geleidelijk aan op internet geplaatst.
Vandaag het hoofdstukje 'Laboratorium' (p. 64 – 67)
Als u op onderstaande afbeelding klikt, krijgt u de scans van het hoofdstukje te lezen. Enige aanvullende opmerkingen van Wim Klever volgen hieronder.
Er is een aparte inhoudsopgave van al deze stukjes.
Bernhard Gorin (1868 - ?) schreef Borukh Shpinoza, drama in 4 bedrijven
Bernhard Gorin was een Jiddisch journalist, dichter, toneelschrijver en toneelcriticus. Hij werd in april 1868 in Lida geboren dat behoorde tot het district Wilna. Hij schreef twee korte verhalen in het Hebreeuws, Ha-Naggar ha-Na'or en Ha-'Agunah (Warschau, 1892). Omstreeks 1893 ging hij naar Amerika, waar hij een regelmatige medewerker werd van de radicale Jiddische pers in New York. Hij vertaalde werk van Zola, Hawthorne, Maupassant, Prévost en diverse Russische auteurs in het Jiddisch.
Ook gaf hij eigen werk in het Jiddisch uit: Der Wilner Balebesel (over een beroemde Hazan) en… Borukh Shpinoza [Baruch Spinoza]: drama in 4 bedrijven (1901).
Borukh Shpinoza was gebaseerd op de roman van Berthold Auerbach, Spinoza. Ein Denkerleben. Het stuk is slechts eenmaal opgevoerd, in 1902, tijdens een benefiet uitvoering voor de Jiddische theaterproducent Boris Thomashefsky (1868-1939).
Gorin redigeerde de Jüdisch-Amerikanische Volksbibliothek, Neuer Geist (1898), en Theater Journal (1901-1903), die alle inmiddels ter ziele zijn. Hij werd een bekend theaterrecensent en schreef als eerste een geschiedenis van het Jiddisch theater: Di geshikhá¹e fun yidishen á¹heaá¹er [New York: Literarisher ferlag, 1918; reprinted New York, Mayzl, 1929]. Dit werk is voor wie Jiddisch lezen integraal hier op internet te vinden.
Lees verder...H. Leyvik (1888 -1963) schreef een cyclus Spinoza-gedichten
H. Leyvik (ook Leivick) is het pseudoniem van Leyvik Halpern. Ik ben het nergens tegengekomen, maar ik vermoed dat hij verwarring wilde voorkomen met de twee jaar oudere, eveneens Jiddische dichter Moyshe-Leib Halpern (1886-1932).
In een levensbericht over H. Leyvik, de in Rusland geboren Jiddisch-Amerikaanse dichter, dat op meerder plekken op internet te vinden is, staat:
In 1932 Leyvik was forced to stop work and spend four years in the Spivak sanatorium for tuberculosis in Denver, Colorado. There he created some of his best, almost untranslatable poems, achieving a certain lucid serenity and writing, among other things, a beautiful sequel of "Songs of Abelard to Heloise" and a cycle of poems on Spinoza (the idol of Yiddish intellectuals). 1)Als ik zoiets lees doe ik mijn best om er op internet meer over te weten te komen. Over Leyvik is aardig wat te vinden, maar over die Spinoza-cyclus niets.
In de Jewish American Literature zijn van Leyvik de volgende gedichten opgenomen: 2)
Sanatorium
How Did He Get Here? (Spinoza Cycle, No. 2)
Song of the Yellow Patch
To America
Sacrifice
Dichterbij dan deze titel van een gedicht in de Spinoza Cycle kom ik niet.
Lees verder...Abraham Sutzkever (1913 - 2010) 'A nakht mit shpinozn' & 'Shpinoze'
Soms ontdek ik dat iemand een Spinoza-gedicht heeft gemaakt, maar lukt het me niet om het te achterhalen. Enige daarvan wil ik toch graag documenteren. Wie weet lukt het me op die manier om het gedicht te achterhalen.
Je leest wel dat Spinoza voor Jiddische dichters en intellectuelen een idool is. En het valt iderdaad op hoevelen van hen aandacht gaven aan Spinoza. Zo bijvoorbeeld Avrom of Abraham Sutzkever.
Sutzkever werd geboren in Smorgon bij Vilnius, Litouwen.Toen tijdens de Eerste Wereldoorlog in 1915 Smorgon werd verwoest vluchtte het gezin Sutzkever naar Omsk in Siberië. Of de joden werden door de Russen collectief gedeporteerd, omdat ze ervan verdacht werden te collaboreren met de oprukkende Duitse troepen. Siberië maakte diepe indruk op de opgroeiende Abraham. Ook dat zijn vader er overleed. Later wijdde hij een gedichtencyclus "Sibir" aan zijn vroegste kinderjaren. In 1922 keerde moeder en kinderen terug naar Vilnius. Abraham ging er naar het gymnasium en werd begin 30-iger jaren lid van de joodse schrijversgroep ‘Joeng Vilne’. Zijn eerste gedicht verscheen in 1932 in het tijdschrift van zijn padvindersgroep. Vanaf 1934 publiceerde hij regelmatig in tijdschriften uit Warschau en Vilnius en in 1937 verscheen zijn eerste gedichtenbundel Lider ('liederen').
Daarin staat onder andere het gedicht: 'A nakht mit shpinozn'.
Lees verder...Amos Oz's Calm, Composed Fury of a Spinozist
Graag wijs ik op een webpagina waar een verhaal uit A Tale of Love and Darkness te vinden is, waarin Amos Oz vertelt over een ontmoeting met Israel’s founding father en president David Ben-Goerion. Hoe hij van Ben Goerion een lesje krijgt in wat een spinozist is. En hoe Ben Goerion woedend en geen tegenspraak duldend nog eens uitlegt dat de essentie van het spinozisme is: je kalmte bewaren, altijd je kalmte bewaren en je nergens woedend over opwinden! Lees
The Calm, Composed Fury of a Spinozist
By AMOS OZ
Excerpted from A Tale of Love and Darkness by Amos Oz
Je mag het denken, je mag het zeggen, maar je mag het niet doen
De Hoge Raad heeft volgens Bas van der Vlies de SGP ‘in de kern getroffen’. Ze meenden bij de SGP dat het vanwege de grondwettelijke godsdienstvrijheid hun vrij stond om de democratische anti-discriminatiewetten aan hun laars te lappen. Maar ze verloren een cassatieberoep dat door de Staat en de SGP was aangespannen.
Kathaline Buitenweg, voorzitter van het Clara Wichmann Proefprocesfonds, dat het weren van vrouwen op hun kieslijsten door de SGP al jaren geleden bij het gerechtshof had aangekaart, zei tot haar gesprekspartner op de tv als een hedendaagse Spinoza – alsof ze pas nog het laatste hoofdstuk van de TTP had gelezen: u mag het van uw godsdienst wel vinden en u mag het zeggen of u mag u inspannen om de wet gewijzigd te krijgen, maar u mag het intussen niet DOEN.
Waarom riep Max Jacob (1876 - 1944) "O, Spinoza!"
Max Jacob werd in Bretagne uit joodse ouders geboren; zijn vader was kleermaker. In 1894 vertrok hij naar Parijs met het plan om een carrière in de kunst te beginnen. Hij volgde daartoe een aantal cursussen bij de Académie Julien, waar hij klaarblijkelijk een dusdanig armoedige indruk maakte, dat zijn medestudenten veronderstelden dat hij niet studeerde, maar potloden verkocht. Met de kunst werd het niet veel, wel was hij een tijdje criticus bij Le moniteur des arts. Ondanks de armoede die hij leed, was hij in staat deel te nemen aan het ontstaan van het kubisme rond Montmartre.
In 1901 bezocht Max Jacob in de galerie van Ambroise Vollard de eerste tentoonstelling van Picasso. Jacob en Picasso werden goede vrienden en woonden zelfs een tijdje in één huis. De overlevering wil, dat het Picasso was die Jacob aanspoorde om te gaan schrijven. Overdag verdiende hij geld als klerk, maar zijn nachten wijdde hij voortaan aan de poëzie. Schilderen kwam pas op de derde plaats. Picasso en Modigliani maakten fraaie portretten van hem.
In het eerste kwart van de 20e eeuw vervulde hij als dichter een belangrijke rol en werd hij de ‘kubistische dichter’ genoemd. Zijn schrijven was een amalgaam van joodse, Bretonse, Parijse en rooms-katholieke elementen.
Max Jacob geschilderd door Pablo Picasso in 1907
Gertrude W. Hockinson's spinozistische gedicht 'spotvogel'
Speurend naar sporen van Spinoza op internet kwam ik op een webpagina van The Theosophical Society, International Headquarters, Pasadena, California, met een tekst van Jim Belderis “Spinoza’s Love of God” die eerder in Sunrise magazine, [Summer 2007] had gestaan.
Daarbij was een tekst geplaatst van Gertrude W. Hockinson die ik zo poëtisch en spinozistisch vond klinken dat ik dat stukje hier weergeef in een vorm als ware het een gedicht. Als we de woorden dat alles een manifestatie is van “the energy of a superior will” overdrachtelijk opvatten, wordt het helemaal een ‘gedicht’ voor spinozisten. Die tekst bleek met de titel 'The Mockingbird' [de spotvogel] ook apart te zijn gepubliceerd.
Daar spinozisme en theosofie soms nogal dicht bij elkaar lijken te komen is niet zo verwonderlijk dat velen aan het eind van de 19e en begin van de 20e eeuw zowel theosoof als spinozist waren – misschien nog wel.
Lees verder...Morgen lezing over Spinoza bij de Woodbrookers in Barchem
BARCHEM - Frans Eykelhof verzorgt morgen, zaterdag 10 april vanaf 10.45 uur, een lezing over de Nederlandse filosoof Spinoza in het Woodbrookershuis aan de Woodbrookersweg 1 in Barchem.
Spinoza leefde van 1632 tot 1677 en bracht door zijn afwijkende kijk nogal wat teweeg. In de lezing wordt ingegaan op zijn belangrijkste werk, de 'Ethica', en zijn werk 'De verbetering van het verstand'. Het belooft een lezing te worden 'die met de kennis van vandaag nog steeds boeiend is'. De entreeprijs bedraagt tien euro.
Voor meer informatie kunnen geïnteresseerden zich wenden tot Barbara de Graaf, tel. 0573-441252.
Toch een filosofieavond rondom Spinoza en de vrijheid
In het kader van de Maand van de Filosofie zal op donderdagavond
15 april in boekwinkel De Rooie Rat in Utrecht aandacht besteed worden aan het thema ‘vrijheid’.
Van Weia Reinboud verscheen onlangs bij Atalanta het essay ‘Welke vrijheid –essay over vrijheid en beschaving’. In het essay gaat het om de vraag hoe een samenleving op vrijheid gegrondvest zou kunnen worden. De schrijfster zal een korte inleiding houden over verschillende soorten vrijheid, waarbij duidelijk zal worden dat zowel individuen als samenlevingen vrijheid serieuzer zouden kunnen nemen.
Na de pauze zullen Rymke Wiersma en Miriam van Reijen het thema vrijheid bespreken vanuit de ideeën van respectievelijk de stoïcijnen en Spinoza. Hebben mensen hun eigen gedachten in de hand? Bestaat de vrije wil? Welke consequenties heeft het erkennen of ontkennen van een vrije wil voor ons denken over vrijheid in de praktijk van het alledaagse (samen-) leven?
Lees verder...Omnis determinatio negatio est
Soms wordt dit blog een verslaving, een blog aan mijn been.
Als ik veel met Spinoza en met dit weblog over hem bezig ben, kom ik soms niet tot andere dingen. Hoe vrij ben ik in zo te ‘handelen’? En dat in de Maand van de Filosofie over Vrijheid. Ondertussen houdt Spinoza mij dan voor: elke bepaling is [tevens] een ontkenning. Omnis determinatio negatio est. Anders gezegd geldt uiteraard ook: elke beslissing om iets te doen, is tevens een beslissing om iets anders niet te doen.
Dus, bezoeker van dit weblog, als u merkt dat ik komende tijd af en toe een dagje oversla, dan heb ik besloten om ook eens iets anders te gaan doen… Maar misschien merkt u daar wel niets van en blijf/blijk ik inderdaad verslaafd.
Dit adagium, deze wijsheid van Spinoza wordt zeer veel aangehaald. Meestal als Omnis determinatio est negatio. Maar eigenlijk is het een wijziging die Hegel ervan maakte. En die er tegelijk de kern van zijn kritiek op Spinoza mee formuleerde: Spinoza’s filosofie kende te weinig negatie! Hegel draaide het adagium om en sloeg zijn dialectische slag. Dit terzijde.
Hoe zegt Spinoza zelf het eigenlijk?
Lees verder...Gezocht: 'eerste druk' Spinoza Ethica van Herman Gorter
Bij uitzondering werk ik mee aan een verzoek als in dit blog.
Van 2 t/m 27 april loopt in de Centrale Bibliotheek van Breda een tentoonstelling van de eerste drukken van de werken van Frederik van Eeden.
Deze eerste drukken van de werken van Frederik van Eeden zijn bijeengebracht door Myriam Gommers. Door het behalen van een gedichtenwedstrijd in 1989 won zij de eerste druk van Mei van Herman Gorter. Deze prijs is voor haar de aanleiding geweest eerste drukken van de Tachtigers te gaan verzamelen. Zij heeft inmiddels de grootste collectie in het land. Van de 275 exemplaren heeft zij 250 exemplaren in haar bezit inclusief de Nieuwe Gids, het tijdschrift dat door de Tachtigers is opgericht en waarin zij veel publiceerden.
Via de e-mail van dit weblog vroeg Myriam Gommers mij of ik haar kon helpen aan een 'eerste druk' Spinoza Ethica van Herman Gorter.
Dat boek ontbreekt in haar collectie.
Het zou mij overigens verbazen als er meerdere drukken dan een 'eerste' van bestaan.
Als iemand van de bezoekers van dit weblog Gorters Ethica-vertaling bezit en wellicht van de hand wil doen: meldt dat s.v.p. via de e-mail bij dit weblog (via contact in de kop of liever via het e-mailadres onder de 'links')
Samuel van Hoogstraten (1627 - 1678) toch ongeloofwaardig als schilder van Spinoza-portret
Samuel van Hoogstraten, zelfportret als jonge man, 1645.
Nederlands kunstschilder, etser, dichter en theoreticus, die eerst in de leer ging bij zijn vader en na diens dood van 1640 tot 1648 als leerling in het atelier van Rembrandt werkte.
Dat ik op dit weblog nog eens aandacht geef aan Samuel van Hoogstraten, heeft te maken met de vraag of hij schilder van Spinoza’s portret was of zou kunnen zijn (zie dit eerdere blog). Ik was nog van plan om via de meer inhoudelijke kant, de interesse in en mogelijke overeenkomst in de ideeën van Van Hoogstraten met die van Spinoza, na te gaan of geloofwaardig is dat hij de portretschilder van Spinoza kon zijn.
De aanleiding is de handelsuitgave van het proefschrift dat Thijs Weststeijn in 2005 verdedigde: The Visible World. Samuel van Hoogstraten's Art Theory and the Legitimation of Painting in the Dutch Golden Age. Amsterdam University Press, 2008.
Weststeijn analyseert het boek dat Samuel van Hoogstraten in 1678 publiceerde: Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst; anders de zichtbaere wereld. Hij doet dat zo goed mogelijk in de context van de 17e eeuwse humanistische republiek der letteren en van de filosofische en intellectuele trends van die tijd. In het volgende vat ik enige lijnen samen.
Samuel van Hoogstraten spande zich in om de status van de schilderkunst te verheffen. In zijn Inleyding gebruikte hij, om zijn concept van de ‘zichtbare wereld’ te verduidelijken, allerlei traditioneel materiaal, zoals de klassieke retorica en Middeleeuwse kosmologie (zoals ‘werking op afstand’). Hij sprak zich haast niet uit over zijn tijdgenoten. Alleen zijn leermeester Rembrandt plaatste hij in het centrum van zijn retorische theorie. Hij ging mee in de humanistische traditie die de schilderkunst niet meer als ambacht zag, maar als een van de ‘vrije kunsten’. Tevens oriënteerde hij zich op de ‘nieuwe filosofie’ en was hij hoogst geïnteresseerd in de optica en in actuele inzichten in drama en passies. Hij stond sceptisch tegenover de door de theologische traditie overgeleverde ‘kennis’.
Klever's Spinozana Redux [13] De pseudo-politicus
Vandaag het 13e stukje van Wim Klever uit zijn boekje Zicht op Spinoza. Twintig tijdschetsen, Heuff/Thesis, Amsterdam, 1994. Die hoofdstukjes worden, zoals de trouwe bezoeker inmiddels bekend is, alle op internet geplaatst.
Vandaag het hoofdstukje 'De pseudo-politicus' (p. 60 – 63)
Als u op onderstaande afbeelding klikt, krijgt u de scans van het hoofdstukje te lezen. Enige aanvullende opmerkingen van Wim Klever volgen hieronder.
Er is een aparte inhoudsopgave van al deze stukjes.
Maand van de filosofie over Vrijheid
Opvallend hoe weinig in de Maand van de Filosofie die dit jaar het thema ‘vrijheid’ heeft, in de programmering de naam van Spinoza voorkomt – althans voor zover de activiteiten op de website van de maandvandefilosofie.nl vermeld staan.
Op 7 april geeft Robert Snel voor de Volksuniversiteit Amsterdam in de Rapenburgerstraat een lezing over de vraag: Zijn we vrij of worden onze keuzes bepaald door onze biologische, psychologisch en zelfs economische conditie? In de toelichting: " Vrijheid vormt een centraal concept in ons denken en in de geschiedenis van de Westerse cultuur. De laatste decennia kennen we het ook als exportproduct en reclameleus van onze economische politiek: 'Freedom and democracy'. Dat is merkwaardig. Als er iets is dat de wetenschap ons leert, dan is het hoe onvrij wij zijn in onze keuzes: biologisch (Darwin), sociaal (A. Comte), psychologisch (Freud), economisch en zelfs politiek.
Er is een lange traditie van Europese filosofen die zowel wils- als handelingsvrijheid met kracht van argumenten heeft ontkend. Vanaf de stoïcijnen, via Seneca en Spinoza tot en met Nietzsche. Waarom zijn zij een onderstroom gebleven? En waarom houden wij - vaak tegen beter weten in - vast aan een even illusoir als paradoxaal concept van vrijheid?" [Zie hier]
Mozes Salomon Polak (1801 - 1874) was hij werkelijk een Spinozist?
In zijn boek De spinozisten heeft Siebe Thissen een uitvoerige paragraaf over hem en de vrijmetselaars-loge die hij oprichtte, “Post Nubila Lux”, waarvan hij een soort wijsgerige school maakte. Zo’n paragraaf suggereert dat Polak een plaats verdient in de galerij der Spinozisten. Maar over zijn Spinozisme lezen we geen woord. Polak was zeer geïnteresseerd in spiritisme en in het voortbestaan van zielen of geesten. In zijn studie Die Unsterblichkeitsfrage hield hij zich daarmee zeer bezig. Hij zal in zijn wijsgerige zelfstudie Spinoza wel zijn tegengekomen, maar was hij bijzonder geïnspireerd door of een volgeling van de filosofie van Spinoza? We komen er niets over te weten. Ook uit Siebe Thissens hoofdstuk "Images of Light and Shadow. Spinozism Bursts Forth into Dutch Cultural Life (1854-1872)" in: Wiep van Bunge en Wim Klever (Eds.), Disguised and overt Spinozism around 1700. [Brill, 1996, p. 117 - 134] worden we wat dit betreft niet wijzer.
In het boek van Marty Bax, Het web der schepping, lijken we daarover wat meer informatie te krijgen. Daarover zo dadelijk. Eerst kort over wie Mozes Salomon Polak was.
Thissen noemt hem Markus, maar het wordt mij niet duidelijk of hij die naam bij zijn geboorte kreeg of later aannam. Hij wordt toch het meest als Mozes aangeduid. Mozes Salomon Polak werd op 19 oktober 1801 in Amsterdam geboren in een eenvoudig Askenazisch-joods gezin in de Amsterdamse ‘Vlooienbuurt’, de buurt waar ook Spinoza ter wereld kwam. Hij volgde onderwijs aan de Stadsarmenschool, waar hij uitblonk. Op zijn negentiende stond hij aan het hoofd van een Israëlitisch schooltje. Hij deed ijverig aan zelfstudie in de klassieken en het humanistische gedachtegoed. Je leest, o.a. bij Thissen, dat hij gepromoveerd was in de letteren, maar dat schijnt niet waar te zijn. Volgens Bax vroeg hij op basis van zijn expertise in de klassieke talen tevergeefs een doctorstitel aan bij de Staatsraad Gouverneur. Hij presenteerde zich wel als doctor in de humaniora. Hij was eerst hoofdredacteur van het Handels- en Effectenblad en later van het Algemeen Nederlandsch Nieuws- en Advertentieblad.
Hij zou ook kennis hebben gemaakt met de filosofie van Spinoza, was erg op zoek naar esoterie en werd lid van de vrijmetselaarsorde ‘het Grootoosten’. Daar wond hij zich erg op over het feit dat velen de nadruk legden op de uiterlijke zaken, symbolen en rituelen en zich niet of nauwelijks bezighielden met de inhoud van de traditionele esoterische leer. Hij werd het enfant terrible van de vrijmetselarij en richtte in 1850 een eigen loge op Post Nubila Lux (‘na de wolken licht’), die hij vooral als een wijsgerige school bedoelde. De vrijdenkersvereniging De Dageraad kwam uit haar midden voort.
Lees verder...Boris van der Ham - "eigenlijk wel een fan van Spinoza"?
Gisteren plaatste Boris van der Ham zijn inmiddels derde "vrijzinnige schriftlezing". “Wij lezen vandaag uit Politiek-theologisch traktaat (sic!) van Spinoza”, zegt D66-er Boris van der Ham in zijn videoboodschap. En vervolgens leest hij niets uit de TTP, maar komt met een wat merkwaardig praatje over de "liberale profeet Spinoza". Tja, wat moet je nou met zulke vrienden...
"Politiek-theologisch traktaat"... gelooft u hem nog?
Hier de bij de YouTubevideo geplaatste tekst
"In de dagen rond Pasen, wordt In deze derde vrijzinnige schriftlezing Spinoza behandeld. De 'Christus van de ongelovigen'. Hij schreef ooit dat de 'Majesteit van de Rede' moet heersen. Hoe moeten we die woorden opvatten richting de wonderen rond Pasen, en ook ten opzichte van opvattingen van Spinoza zelf?
D66-kamerlid Boris van der Ham houdt sinds 1 januari 2010 regelmatig 'liberale preekjes' op internet. Hij wil daarmee de geschiedenis en diepte van het vrije denken schetsen, in een samenleving waar die steeds meer onder vuur ligt."
Lees verder...John C. Morrison schreef gedicht over Spinoza en de Morgenster
John C. Morrison behaalde zijn Master of Fine Arts aan de Universiteit van Alabama en verkreeg in 2004 het C. Hamilton Bailey Poetry Fellowship from Literary Arts, Portland, Oregon. Zijn gedichten verschenen in talrijke (ons hier uiteraard onbekende) bladen zoals Seattle Review, NaturalBridge, Cimarron Review, Southern Poetry Review, Good Foot, Poet Lore, Cimarron Review, Caffeine Destiny e.a. Hij geeft leiding aan de schrijversopleiding in het Literary Arts-programma in Oregon alsmede poëzie-les aan de Washington State University in Vancouver. 
Zijn eerste dichtbundel, Heaven of the Moment kwam uit in 2007. Hij won ermee de Rhea & Seymour Gorsline Poetry Competition. Zoals de title van de bundel al aangeeft is hij bezig met het koppelen van het tijdloze aan het tijdelijke.
De dichterDavid Biespiel en samensteller van Poetry Northwest, schreef over Heaven of the Moment: “Like William Blake, who could "see a world in a grain of sand, /And heaven in a wild flower," John C. Morrison's Heaven of the Moment can move from pensiveness to exhilaration in the flash of a phrase. Morrison is a poetic naturalist: He ponders the silent correspondences between the natural world and the self. He shows us how to adore the brimming promise of a lived life. Whether he's writing about early love or lousy summer jobs, about solitary games or familial communion, his poems overflow with generosity and gratefulness.”
In die bundel paste dus ook een Spinoza-gedicht:
Lees verder...Machiavelli Vandaag (en in de Radicale Verlichting)
Voor donderdag 22 april 2010 staat van 14-16 uur het vierde en laatste college van Wiep van Bunge gepland dat hij geeft als bijzonder hoogleraar namens het Algemeen Nederlands Verbond (ANV) op de leerstoel 'De Nederlanden in de wereld' aan de Vrije Universiteit van Brussel. Onderwerp is: De radicale Verlichting.
Nu is door Tinneke Beeckman, wetenschappelijk coördinator van het Centrum voor de Studie van de Verlichting en het Hedendaags Humanisme, daaromheen een studiedag geprogrammeerd:
Machiavelli Vandaag.
Donderdag 22 april 2010, van 9.30 u tot 17.00 uur
Vrije Universiteit Brussel, campus Etterbeek, lokaal D2.01
Belangstellenden worden daarbij van harte uitgenodigd.
Lees verder...Victor Lamme, 'brain interpreter' - door hemzelf vertaald als 'kwebbeldoos'
Victor Lamme: De Vrije wil bestaat niet. Over wie er echt de baas is in het brein. Bert Bakker, Amsterdam, 2010 [ISBN: 9789035135390 | € 17.95]
Eergisteren, 31 maart 2010, een dag vóór het begin van de “maand van de filosofie” dat dit jaar – 65 jaar na WO II - het thema ‘vrijheid’ heeft, kwam dit boek uit om iedereen nog eens goed in te peperen dat de vrije wil hoe dan ook niet bestaat. Maar dit boek heeft helemaal niets filosofisch en de verborgen filosofie die het wel heeft, dient verworpen te worden. Daarover straks.
Het boek leest als een trein. Het is goed geschreven, zodat ik het niet kon wegleggen (als ik dat al onvrij zou hebben gewild). In Victor Lamme ontpopt zich bijna een Nederlandse Oliver Sacks. Ik zeg ‘bijna’ omdat Victor Lamme geen praktiserend neuroloog is en z’n verhalen dus van elders moet halen en niet uit eigen omgang met patiënten. Nu is de wereld van neurologie en neuro-onderzoek een rijke bron aan ervaringen, waaruit Lamme heel vaardig vele interessante verhalen weet op te diepen. Hij doet dat niet zomaar in het wilde weg, maar heeft een fraaie opbouw, waarbij hij als het ware steeds meer stuksgewijs prijsgeeft van de neurologische geheimen. Grappig is dat hij elk hoofdstuk als op een journalistieke manier met een datum begint die gekoppeld is aan een apart verhaal, aan de hand waarvan hij een inkijkje kan geven in een aspect van de anatomie en vooral het functioneren van delen van ons brein. Soms zijn die data wat gezocht, maar een aardig effect heeft het, dit putten uit de wereld van misdaad en straf, sport, muziek, marketing, politiek, media en spiritisme en andere werelden. En vooral uit de wereld van de neuroscience zelf. Ook de duistere en twijfelachtige praktijken en zijwegen ervan schuwt hij niet.
Een hoorcollege over Spinoza van de Universiteit voor Humanistiek
Met dank aan de ASK, die dit nieuws deze week bracht, kan ik hier doorgeven dat de website van de Universiteit voor Humanistiek in samenwerking met omroep Human een aantal hoorcolleges als mp3-bestanden aanbiedt. Deze zijn direct als podcast te beluisteren of te downloaden.
Het gaat om hoorcolleges resp. lezingen zowel uit de bachelor- als de masterfase van de studie van Harry Kunneman, Joep Dohmen en anderen. Onder andere ook van dr. Willeke Los, historica en docent geschiedenis van het humanisme. Zij verzorgde een viertal colleges "Uit de geschiedenis van het humanisme", over resp. de Renaissance, de Verlichting, Erasmus en Spinoza.
Uit de samenvatting:
Historica Willeke Los geeft een introductie op de TTP en de Ethica van Spinoza. Staat en kerk mogen volgens Spinoza het denken van mensen niet aan banden leggen. Hij was in zijn opvatting van vrijheid radicaler dan zijn tijdgenoten, bijvoorbeeld John Locke die enkel theologische vrijheid zou verdedigen. Dit maakt Spinoza bijzonder interessant voor het denken over vrijheid van meningsuiting en mensenrechten.
Spinoza is niet alleen vanwege zijn opvattingen van vrijheid interessant, maar ook vanwege zijn ethiek. Hij is op zoek naar de diepe betekenis van geluk en een geslaagd leven. Hier hoort een zeer onorthodoxe opvatting van God bij.
Dit item - met tussendoor muziek van: Symon - duurt ca. 25 minuten. Zie hier de hoorcolleges aldaar onder het menu "onderwijs" - anders hier rechtstreeks de Spinoza-mp3.
Lees verder...
